Σαν σήμερα δημιουργήθηκε η πιο φημισμένη «ανώνυμη εταιρεία» - Ο κολοσσός που άλλαξε τον κόσμο

Οι Πορτογάλοι είχαν δείξει τον δρόμο, με τα πλοία φορτωμένα με μπαχαρικά από την Ανατολή να αποφέρουν στους ιδιοκτήτες τους αστρονομικά ποσά όταν επέστρεφαν στην πατρίδα. Οι Άγγλοι θαλασσοπόροι, ενθαρρυμένοι από τη νίκη τους επί της Ισπανικής Αρμάδας, ονειρεύονταν ανάλογα ταξίδια και κέρδη. Ήταν όμως πολύ επικίνδυνο εγχείρημα για ένα μόνο άτομο και έτσι, σαν σήμερα, 22 Σεπτεμβρίου του 1599, μία ομάδα εμπόρων συναντήθηκε στο Λονδίνο και έκανε τα πρώτα σχέδια «για να επενδύσει στην αξίωση ενός ταξιδιού στις Ανατολικές Ινδίες (που ας δώσει ο Θεός να αποδειχθεί επιτυχές)».

Συνολικά επένδυσαν 30.000 λίρες. Ακολούθησε ένα αίτημα υποστήριξης προς τη βασίλισσα, η οποία -έπειτα από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες- δέχθηκε να τους την παραχωρήσει. Τον επόμενο χρόνο, η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ χορήγησε βασιλική άδεια στον «Διοικητή και την Εταιρεία των Εμπόρων που θα συναλλάσσονταν με τις Ανατολικές Ινδίες». Έτσι γεννήθηκε η Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, μακράν η πιο φημισμένη (και διαβόητη) «ανώνυμη εταιρεία».

Φανταστείτε μια εταιρεία με την επιρροή της Google ή της Amazon, που απολαμβάνει παράλληλα ένα εμπορικό μονοπώλιο, το οποίο της έχει παραχωρήσει το κράτος και διαθέτει έναν ισχυρό στρατό για να μπορεί να επιβάλει τη θέλησή της. Η Αγγλική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών ήταν η πιο ισχυρή εταιρεία που είχε γνωρίσει ποτέ ο κόσμος μέχρι το 1600, όταν και ιδρύθηκε επίσημα με βασιλικό διάταγμα.

Η σφαίρα της επιρροής της εκτεινόταν από τη Χιλή μέχρι την Κίνα, ενώ είχε το εμπορικό μονοπώλιο της Μεγάλης Βρετανίας με την Ανατολική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Σταδιακά, μάλιστα, μετατράπηκε σε ημιεπίσημο κλάδο της βρετανικής κυβέρνησης στην Ινδία, στο μεγαλύτερο μέρος της οποίας είχε την απόλυτη κυριαρχία. Είχε, μεταξύ άλλων, υπό τον απόλυτο έλεγχό της το λιμάνι της Σιγκαπούρης, παίζοντας παράλληλα έναν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη πόλεων, όπως η Βομβάη και η Καλκούτα.

Η άδεια έλεγε πως, για δεκαπέντε χρόνια, η εταιρεία θα είχε το μονοπώλιο όλων των αγγλικών εμπορικών συναλλαγών με τις χώρες ανατολικά του νότιου άκρου της Αφρικής και δυτικά του νότιου άκρου της Νοτίου Αμερικής. Η Εταιρεία απέκτησε τέτοια ισχύ, ώστε για πάρα πολλά χρόνια η τύχη της ήταν άρρηκτα δεμένη με αυτήν της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, η οποία κυβερνούσε ένα τεράστιο κομμάτι του κόσμου μέχρι τη διάλυσή της κατά τον 20ό αιώνα.

Πώς λειτουργούσε η «πιο φημισμένη ανώνυμη εταιρεία»

Στις εταιρείες του μεσαιωνικού κόσμου, οι έμποροι μοιράζονταν τον χώρο στα πλοία, υπερασπίζονταν τους εαυτούς τους ως ομάδα από επιθέσεις πειρατών ή εχθρικών κρατών, ενώ μοιράζονταν τα προνόμια και τις άδειες που τους χορηγούσαν ξένες κυβερνήσεις, με τις οποίες μπορούσαν να διαπραγματευτούν καλύτερα ως ενιαίο σώμα. Ουσιαστικά, όμως, τις εμπορικές συναλλαγές τις έκανε ο καθένας τους ξεχωριστά.

Τώρα είχε δημιουργηθεί μία πιο ανθεκτική, εταιρική κοινότητα. Οι επενδυτές θα είχαν στην κατοχή τους ένα μερίδιο της επιχείρησης, μία «μετοχή», και μπορούσαν να βγάζουν κέρδος δίχως να ασχολούνται οι ίδιοι με τις λεπτομέρειες της διαχείρισης. Μπορούσαν να αυξάνουν τον πλούτο τους δίχως σημαντικό ρίσκο για την περιουσία τους. Οι αντιπρόσωποι προσλαμβάνονταν για να αγοράζουν και να πουλάνε αποκλειστικά για την εταιρεία στο σύνολό της και όχι να κάνουν επί μέρους συναλλαγές: οι αντιπρόσωποι αυτοί ήταν πλέον υπάλληλοι.

Ήταν μία απλή αλλά εξαιρετικά επαναστατική ιδέα -ένας τρόπος άντλησης κεφαλαίου από πολύ περισσότερα άτομα και ο πρόγονος όλων των σύγχρονων εταιρειών.

Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εργοδότες στη Βρετανία, ενώ προσλάμβανε πολλούς εργαζόμενους και στις περιοχές της δραστηριότητάς της. Στην Ινδία διατηρούσε έναν στρατό εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, προκειμένου να εξασφαλίζει την εφαρμογή των απαιτήσεών της, έχοντας και το δικαίωμα συλλογής φόρων. Διαμόρφωνε την καθημερινή ζωή στη Βρετανία και την Ευρώπη, από το τσάι που κατανάλωναν φανατικά οι Άγγλοι ως τα υφάσματα που χρησιμοποιούσαν για την ένδυσή τους. Μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, εκτιμάται πως το 50% του εμπορίου που γινόταν στον κόσμο περνούσε μέσα από τα χέρια της.

Για να πιάσεις δουλειά έπρεπε να... πληρώσεις

Όπως πολλές σύγχρονες πολυεθνικές, έτσι και η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών δεν ήταν απλώς μια πανίσχυρη επιχείρηση αλλά και ένας χώρος όπου πολλοί ονειρεύονταν να εργαστούν.

Ο ανταγωνισμός για μια θέση ήταν τεράστιος, ενώ όλα είχαν να κάνουν με τις γνωριμίες που είχε ο καθένας. Ακόμη και για χειρωνακτικές εργασίες στις αποθήκες χρειαζόσουν την έγκριση ενός από τους 24 διευθυντές της εταιρείας. Οι αιτήσεις πάντα ξεπερνούσαν κατά πολύ τον αριθμό των κενών θέσεων.

Για να έχει κανείς την ελπίδα να εξασφαλίσει μια θέση δεν χρειαζόταν απλώς να γνωρίζει κάποιον αλλά και να πληρώσει! Κάθε πρόσωπο θα έπρεπε να καταβάλει μια συμμετοχή 500 λιρών Αγγλίας, ποσό που σήμερα μεταφράζεται σε περίπου 36.000 λίρες. Και όσο πιο σημαντική η θέση, τόσο πιο μεγάλη η συμμετοχή.

Η «καριέρα» στους κόλπους της εταιρείας ξεκινούσε με μια δοκιμαστική περίοδο αμισθί εργασίας – μια πενταετή θητεία αρχικά, που μειώθηκε στα 3 χρόνια το 1778. Τις θέσεις μπορούσαν συνεπώς να διεκδικήσουν μόνο εκείνοι που είχαν μια οικονομική άνεση ώστε να αντεπεξέλθουν στους αυστηρούς όρους που έθετε η εταιρεία. Γύρω στο 1880 πάντως έγινε αντιληπτό πως η μέθοδος αυτή δεν αποτελούσε απαραίτητα την καταλληλότερη για την επιλογή του προσωπικού. Το 1806, άνοιξε λοιπόν το Κολλέγιο των Ανατολικών Ινδιών, για την εκπαίδευση των υπαλλήλων. Οι υποψήφιοι διδάσκονταν, μεταξύ άλλων, ιστορία, δίκαιο, φυσικές επιστήμες και ασιατικές γλώσσες.

Στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, οι υπάλληλοι της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών ήταν από τους πιο καλοπληρωμένους της Βρετανίας. Και όσα περισσότερα χρόνια εργάζονταν για την εταιρεία, τόσο ο μισθός αυξανόταν. Και υπήρχαν και οι συντάξεις, οι οποίες μετά το 1813 καταβάλλονταν ανάλογα με τον χρόνο εργασίας στην εταιρεία.