Ομόφυλα ζευγάρια: Τι ισχύει στην Ευρώπη για τον γάμο και την τεκνοθεσία

Με γνώμονα την απόφαση-σταθμό της Ολλανδίας που έγινε η πρώτη χώρα που νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων το 2001, η Ευρώπη κινείται με σταθερά βήματα προς τη νομική κατοχύρωση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών και της τεκνοθεσίας.

Η κοινοτική νομοθεσία δεν επιβάλλει τη νομοθέτηση υπέρ του γάμου ή της τεκνοθεσίας, εντούτοις σειρά οδηγιών της Κομισιόν και ψηφισμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχουν καλέσει, παροτρύνει και ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να απομακρυνθούν από κάθε μορφή διακρίσεων που μπορεί να υφίσταται η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.

24 χώρες στην Ευρώπη, εκ των οποίων και 16 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν κατοχυρώσει νομικά το γάμο μεταξύ ομοφύλων. Ωστόσο οι διαθέσεις των κυβερνήσεων και των πολιτικών διαφέρει στη Δυτική, Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει το Ινστιτούτο Pew Research, οι άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη ξεχωρίζουν ως ένθερμοι υποστηρικτές του γάμου μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Τουλάχιστον οκτώ στους δέκα ενήλικες το υποστηρίζουν στη Σουηδία (92%), στην Ολλανδία (89%), στην Ισπανία (87%), στη Γαλλία (82%) και στη Γερμανία (80%). Σε καθένα από αυτά τα μέρη, η πρακτική είναι νόμιμη.

Στην Ιταλία, όπου τα ζητήματα των δικαιωμάτων LGBTQ+ ήταν στα πρωτοσέλιδα, το 73% των ενηλίκων τάσσεται υπέρ των δικαιωμάτων του γάμου ομοφύλων, αν και δεν είναι νόμιμο εκεί. Περίπου τα τρία τέταρτα (74%) των ενηλίκων στο Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν επίσης τους γάμους ομοφύλων.

Στην άλλη άκρη του φάσματος στην Ευρώπη, μόλις το 41% ​​των ενηλίκων στην Πολωνία και το 31% στην Ουγγαρία υποστηρίζουν τους γάμους ομοφύλων. Και στα δύο μέρη, ο γάμος ομοφυλόφιλων δεν είναι νόμιμος και τα δικαιώματα LGBTQ+ αποτελούν πολιτικό και κοινωνικό σημείο ανάφλεξης.

Πρώτα η αναγνώριση της γονικής μέριμνας και μετά ο γάμος

Σε ορισμένες χώρες η αναγνώριση της γονικής μέριμνας ξεκίνησε πολύ πριν επιτραπούν οι γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου (όπως στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ σε άλλες χώρες η αναγνώριση σε μεγάλο βαθμό ήλθε ταυτόχρονα με την κατοχύρωση του γάμου (Γαλλία, Ιρλανδία και Νορβηγία) ή μεταγενέστερα (Βέλγιο, Πορτογαλία).

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι σε αρκετές χώρες (συμπεριλαμβανομένων Φινλανδίας, Γερμανίας, Σκωτίας και Σλοβενίας) η αναγνώριση των υιοθεσιών στο εξωτερικό από ομόφυλα ζευγάρια προηγήθηκε της νομοθεσίας που επέτρεπε τις υιοθεσίες εντός της ίδιας της χώρας.

Με διαφορετικές ταχύτητες η Ανατολική Ευρώπη

Η Σλοβενία έγραψε ιστορία το 2022 ως η πρώτη χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ που νομιμοποίησε το γάμο και την υιοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια ενώ τη σκυτάλη πήρε ε η Εσθονία.

Η Πολωνία, επί οκταετούς διακυβέρνησης του ευρωσκεπτικιστικού εθνικιστικού PiS, κατέστη η χειρότερη χώρα στην ΕΕ όσον αφορά τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, και ακολουθεί από κοντά η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν η οποία ωστόσο αναγνωρίζει σύμφωνο συμβίωσης.

Με πρώτη τη Δανία η νομιμοποίηση των γάμων

Επί ευρωπαϊκού εδάφους τις βάσεις για τη νομική κατοχύρωση της συμβίωσης έθεσε η Δανία το 1989 με τη μορφή «δηλωμένης συντροφικής σχέσης» και στα τέλη του 2000 η Ολλανδία έγινε η πρώτη χώρα που άνοιξε το δρόμο για τη νομική κατοχύρωση του γάμου.

Το 2003 ήταν η σειρά του Βελγίου και δύο χρόνια αργότερα της Ισπανίας. Ακολούθησαν Νορβηγία (2009), τη Σουηδία (2009), Πορτογαλία (2010), Ισλανδία (2010), Δανία (2012), Γαλλία (2013), Ηνωμένο Βασίλειο (2013), Λουξεμβούργο (2015), Ιρλανδία (2015), Φινλανδία (2017), τη Μάλτα (2017), Γερμανία (2017), Αυστρία (2019), Ελβετία (2021), Ανδόρα (2022) και Σλοβενία (2022).

Η Ιρλανδία έγινε η πρώτη χώρα το 2015, που νομιμοποίησε το γάμο με δημοψήφισμα και όχι με νόμο ή δικαστική απόφαση. Επτά χρόνια μετά, στο δημοψήφισμα του 2021 οι Ελβετοί ενέκριναν επίσης με ποσοστό 64,1% τη νομική κατοχύρωση του γάμου ομοφύλων. Είχε προηγηθεί το 2017 το «ναι» των Αυστραλών με ποσοστό 61,6% έναντι 38,4%.

Η Ελλάδα περιλαμβάνεται στην ομάδα των ευρωπαϊκών κρατών που δίνουν στα ζευγάρια μόνο τη δυνατότητα σύναψης συμφώνου συμβίωσης (Ιταλία, Κύπρος, Κροατία, Ουγγαρία, Τσεχία, Μαυροβούνιο, Λιχτενστάιν, Μονακό, Λετονία, Άγιος Μαρίνος).

Το 2015, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) καταδίκασε την Ιταλία για άρνηση νομικού καθεστώτος σε ζευγάρι ομοφύλων. Η απόφαση περιελάμβανε επίσης de facto τις άλλες έξι χώρες της ΕΕ που δεν πρόσφεραν καμία δυνατότητα στα ζευγάρια να αναγνωρίσουν τα δικαιώματά τους (Βουλγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία). Το 2016 η Ιταλία αναγνώρισε το σύμφωνο συμβίωσης, όχι και το γάμο.

Πλήρης από κοινού υιοθεσία

Σε ό,τι αφορά στη γονική μέριμνα, η πλήρης από κοινού υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια είναι νόμιμη στις εξής ευρωπαϊκές χώρες:

Ανδόρα, Αυστρία, Βέλγιο, Κροατία, Δανία, Εσθονία (από το 2024), Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λιχτενστάιν, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία και Ηνωμένο Βασίλειο.