Τραμπ: Οι επεκτατικές βλέψεις και το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» - Τι κρύβεται πίσω από τις απειλές

Οι ιμπεριαλιστικές κορόνες που βγάζει ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, σχετικά με τη βίαιη προσάρτηση περιοχών όπως η Γροιλανδία, η Διώρυγα του Παναμά ή ο Καναδάς ακούγονται σαν ιαχές ενός «καρχαρία ακινήτων» που εξισώνει την εξωτερική και εμπορική πολιτική με το κυνήγι νέων συμφωνιών.

Πίσω από αυτή τη ρητορική, φαίνεται πως κρύβεται μια συγκεκριμένη στρατηγική και οι φαινομενικά παράλογες φιλοδοξίες του ερμηνεύονται ως ένας εξεζητημένος τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ παλεύει με ζητήματα εθνικής ασφάλειας που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ σε έναν νέο κόσμο που διαμορφώνεται από την άνοδο της Κίνας, τις ανισότητες της παγκοσμιοποίησης, το λιώσιμο των πολικών πάγων και την αστάθεια των μεγάλων δυνάμεων.

Η στάση του ενσωματώνει επίσης την αρχή «Πρώτα η Αμερική» της χρήσης της δύναμης των ΗΠΑ για την ανελέητη επιδίωξη στενών εθνικών συμφερόντων, ακόμη και με τον εξαναγκασμό μικρότερων, συμμαχικών δυνάμεων.

Σε αναλυτικό άρθρο που δημοσίευσε το CNN, αναλύεται πώς ο Τραμπ επιχειρεί να φέρει την παγκόσμια πολιτική σκακιέρα στα μέτρα του προκαλώντας αναταραχή στα κράτη που φωνάζουν για σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου.

Οι σκέψεις του Τραμπ για τον τερματισμό της Συνθήκης για τη Διώρυγα του Παναμά, ειδικότερα, καταδεικνύουν την ανησυχία της νέας κυβέρνησης για την επέκταση ξένων δυνάμεων στο δυτικό ημισφαίριο. Αυτή η ανησυχία δεν είναι κάτι καινούργιο - αποτελούσε σταθερό αφήγημα στην αμερικανική ιστορία, από το Δόγμα Μονρόε το 1823, όταν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες ήταν η απειλή. Το αφήγημα συνεχίστηκε μέσα από τους κομμουνιστικούς φόβους του Ψυχρού Πολέμου, ενώ οι σημερινοί «σφετεριστές» είναι η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν.

Η πεποίθηση του Τραμπ, εν τω μεταξύ, ότι οι ΗΠΑ πρέπει να κυριαρχούν στη δική τους σφαίρα επιρροής, μας προϊδεάζει για το πώς μπορεί να διαχειριστεί σημαντικές παγκόσμιες εστίες έντασης, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου στην Ουκρανία και ενδεχομένως ακόμη και την Ταϊβάν.

Ωστόσο, ο νεοαποικισμός του 21ου αιώνα που προτείνει ενέχει τεράστιους κινδύνους και φαίνεται σίγουρο ότι θα έρθει σε σύγκρουση με το διεθνές δίκαιο. Ο Τραμπ μπορεί να υπονομεύσει την ισχύ της Αμερικής, καταστρέφοντας συμμαχίες που χρειάστηκαν δεκαετίες να χτιστούν και αποξενώνοντας φίλους.

Στο τραπέζι η απειλή της στρατιωτικής ισχύος

Εχθές, Τρίτη, ο Τραμπ αναζωπύρωσε τους φόβους της διεθνούς κοινής γνώμης για τη δεύτερη θητεία του, όταν ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε αν μπορούσε να αποκλείσει το ενδεχόμενο ανάληψης στρατιωτικής δράσης προκειμένου να ανακτήσει τη Διώρυγα του Παναμά ή να καταλάβει τη στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ Γροιλανδία. «Δεν πρόκειται να δεσμευτώ σε αυτό, όχι», είπε ο Τραμπ κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε στο Μαρ α Λάγκο.

Προς ανακούφιση των Καναδών, ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ επισήμανε ότι δεν έχει τέτοιες βλέψεις για τη χώρα τους. Είπε ότι θα χρησιμοποιούσε μόνο «οικονομική βία» για να προσαρτήσει την περήφανη κυρίαρχη δημοκρατία του βορρά και να την κάνει την «51η αμερικανική πολιτεία».

Όπως γίνεται συχνά με τον Τραμπ, οι απειλές του ήρθαν με ένα μείγμα κακίας και κατεργαριάς. ΄Υπήρχε ένα χαρακτηριστικό στοιχείο φάρσας, καθώς ο γιος του εκλεγμένου προέδρου, Ντόναλντ o Νεότερος, πετούσε με το οικογενειακό Boeing στη Γροιλανδία, με ένα «bobblehead» κουκλάκι του πατέρα του τοποθετημένο στον πίνακα ελέγχου του πιλοτηρίου. «Κάντε τη Γροιλανδία σπουδαία ξανά!» δημοσίευσε ο εκλεγμένος πρόεδρος στο δίκτυό του Truth Social, λίγο πριν προσγειωθεί ο γιος του.

Είναι μάλλον απίθανο ο Τραμπ να πετύχει αυτό που θέλει με τον Καναδά, τον Παναμά ή τη Γροιλανδία. Έτσι, η στρατηγική του μπορεί να στοχεύει στην επίτευξη καλύτερων συμφωνιών για τις ΗΠΑ - ίσως μια έκπτωση για τα αμερικανικά πλοία που διέρχονται από την καίριας σημασίας πλωτή οδό μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, καλύτερη πρόσβαση σε κοιτάσματα σπάνιων γαιών στη Γροιλανδία και θαλάσσιους δρόμους που αποκαλύπτονται από την τήξη των πολικών πάγων, καθώς και μια νέα εμπορική συμφωνία με τον Καναδά που θα μπορούσε να ωφελήσει τους Αμερικανούς βιομηχάνους. Ο Τραμπ είναι βέβαιο ότι θα παρουσίαζε οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία σαν μια τεράστια νίκη που μόνο ο ίδιος θα μπορούσε να έχει πετύχει, ακόμη κι αν κατέληγε να είναι άνευ ουσίας, όπως η συμφωνία ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά στην πρώτη του θητεία.

Ωστόσο οι απειλές του Τραμπ ενσαρκώνουν μία από τις βασικές αρχές της εξωτερικής πολιτικής του: ότι κάθε χώρα πρέπει να επιδιώκει επιθετικά τους στόχους της μονομερώς, με τρόπο που αναπόφευκτα ωφελεί ισχυρά, πλούσια έθνη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. «Ως πρόεδρος, έχω απορρίψει τις αποτυχημένες προσεγγίσεις του παρελθόντος και με υπερηφάνεια βάζω την Αμερική πρώτη, όπως θα έπρεπε να βάζετε κι εσείς πρώτες τις χώρες σας. Αυτό θα έπρεπε να κάνετε», είπε ο Τραμπ στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2020.

Αυτό το δόγμα είναι το απόσταγμα μιας ολόκληρης ζωής, κατά την οποία ο Τραμπ προσπάθησε να είναι πάντα το πιο επιθετικό άτομο σε κάθε αίθουσα, επιδιώκοντας «νίκες» επί των πιο αδύναμων αντιπάλων. Αυτό εξηγεί την παρατήρησή του ότι η Δανία πρέπει να παραδώσει τη Γροιλανδία, μια αυτοδιοικούμενη οντότητα εντός του βασιλείου της, επειδή είναι σημαντική για την ασφάλεια των ΗΠΑ. Αν δεν το κάνει, ο Τραμπ απείλησε να επιβάλλει πολύ υψηλούς δασμούς στη χώρα.

Ο εκλεγμένος πρόεδρος χαρακτήρισε επίσης την απόφαση των ΗΠΑ να παραδώσουν τη Διώρυγα του Παναμά το 1999 στο πλαίσιο μιας συνθήκης που υπέγραψε ο Τζίμι Κάρτερ ως ανοησία που σπατάλησε τα πλεονεκτήματα της αμερικανικής ισχύος. Ισχυρίστηκε ψευδώς ότι τα αμερικανικά πλοία υφίσταντο διακρίσεις όσον αφορά τα τέλη διέλευσης και ότι η Κίνα, όχι ο Παναμάς, εκμεταλλεύεται την πλωτή οδό. (Εταιρείες που ανήκουν στο Πεκίνο διαχειρίζονται όντως ορισμένα λιμάνια στον Παναμά). «Δώσαμε τη Διώρυγα του Παναμά στον Παναμά. Δεν την δώσαμε στην Κίνα και έκαναν κατάχρηση», είπε ο Τραμπ.

Η σκληρή προσέγγιση του εξηγεί επίσης γιατί σχεδόν εξισώνει στο μυαλό του συμμάχους και αντιπάλους των ΗΠΑ. Την Τρίτη, για παράδειγμα, παραπονέθηκε ότι ο Καναδάς, ο πλησιέστερος γεωγραφικός φίλος της Αμερικής, επωφελείται χωρίς να καταβάλλει κανένα αντίτιμο από την αμυντική ομπρέλα των ΗΠΑ, και ως εκ τούτου θα έπρεπε να είναι πολιτεία και όχι έθνος.

Μια τέτοια άποψη αποκηρύσσει τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, που αντιμετωπίζει τις συμμαχίες ως επενδύσεις που πολλαπλασιάζουν την αμερικανική ισχύ και προστατεύουν τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Οι ΗΠΑ απομονώνονται και εστιάζουν στην «αυλή» τους

Η αποστολή στρατευμάτων για να καταλάβουν τη Διώρυγα του Παναμά ή τη Γροιλανδία μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με τις προεκλογικές προειδοποιήσεις του Τραμπ ότι οι ΗΠΑ πρέπει να αποφύγουν νέες εμπλοκές στο εξωτερικό. Αλλά αποτελεί παράδειγμα της ιδεολογίας «Πρώτα η Αμερική». Μια υποχώρηση από τον «παλιό κόσμο» στη δεύτερη θητεία του Τραμπ θα μπορούσε να αντικατασταθεί από έναν «ηπειρωτισμό» (continentalism) που θα μπορούσε να «εκτοπίσει την παγκοσμιοποίηση», υποστήριξε ο Χαλ Μπράντς, καθηγητής διεθνών σπουδών στο Johns Hopkins School of Advanced International Studies, τον περασμένο Μάιο.

Αυτό θα επικαιροποιούσε το δόγμα που αποκαλύφθηκε από τον πρόεδρο Τζέιμς Μονρόε το 1823, στο οποίο ο πρόεδρος Ρούσβελτ πρόσθεσε αργότερα ένα επιστέγασμα - ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να προστατεύουν ζωή και περιουσία στις χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Αν και ο Τραμπ έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία με τη νέα του ρητορική για τη Διώρυγα του Παναμά, τα πρώτα δείγματα της σκληρής του γραμμής για την αυλή της Αμερικής δόθηκαν στην πρώτη του θητεία. «Εδώ στο δυτικό ημισφαίριο, δεσμευόμαστε να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας από την παρείσφρηση επεκτατικών ξένων δυνάμεων», είπε ο Τραμπ στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2018. «Είναι η επίσημη πολιτική της χώρας μας από τον πρόεδρο Μονρόε ότι απορρίπτουμε την παρέμβαση των ξένων εθνών σε αυτό το ημισφαίριο και στις δικές μας υποθέσεις».

Η πολιτική του αντιπροσώπευε μια διαφοροποίηση από την κυβέρνηση Ομπάμα που συνάδει με την «πολιτική αντίδρασης» του Τραμπ. Το 2013, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι είπε στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών: «Η εποχή του Δόγματος Μονρόε έχει τελειώσει».

Η «επανεκκίνηση» του Δόγματος Μονρόε του 21ου αιώνα βάζει στο στόχαστρο την Κίνα, τη Ρωσία, το Ιράν και τις επιχειρηματικές, στρατιωτικές και μυστικές συνεργασίες τους σε χώρες όπως η Βενεζουέλα, η Βολιβία, η Νικαράγουα και η Κούβα.

Ο Μάρκο Ρούμπιο (επιλογή έκπληξη του Ντόναλντ Τραμπ για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών) συμφωνεί με το νέο του «αφεντικό». Ο γερουσιαστής της Φλόριντα κατηγόρησε την Κίνα σε ακρόαση της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων το 2022 ότι ασκούσε οικονομική επιρροή με τρόπο που πλήττει τις περιφερειακές οικονομίες και ενισχύει τα καρτέλ που εξάγουν στις ΗΠΑ φαιντανύλη και βία. «Το κάνουν αυτό γιατί γνωρίζουν ότι το χάος στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική θα μας βλάψει σοβαρά, θα μας αποσταθεροποιήσει, και μας θεωρούν ως τον πρωταρχικό και κεντρικό τους αντίπαλο», είπε ο Ρούμπιο. «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να επιτρέψουμε στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα να επεκτείνει την επιρροή του και να απορροφήσει τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική στο ιδιωτικό του πολιτικοοικονομικό μπλοκ».

Η αλαζονεία Τραμπ μπορεί να αποδειχθεί μπούμερανγκ

Το επεκτατικό όραμα του Τραμπ αντανακλά μεγάλη αυτοπεποίθηση πριν την έναρξη της δεύτερης θητείας του, την οποία είναι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει για να αφήσει τη σφραγίδα του σε ό,τι αφορά τον παγκόσμιο ρόλο της Αμερικής.

Και η προσωποποίηση της αρχής του ισχυρού που θριαμβεύει επί των αδύναμων θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει την προσέγγισή του σε άλλα παγκόσμια ζητήματα - κυρίως τον πόλεμο στην Ουκρανία. Την Τρίτη είπε, προκαλώντας αίσθηση, ότι κατανοούσε τον φόβο του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν ότι το έθνος στο οποίο εισέβαλε θα μπορούσε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. «Η Ρωσία έχει κάποιον ακριβώς στο κατώφλι της και μπορώ να καταλάβω τα συναισθήματά τους για αυτό», ανέφερε ο εκλεγμένος πρόεδρος.

Η πιθανότητα ότι ο Τραμπ μπορούσε να αποδεχθεί τους όρους της Ρωσίας ήταν ήδη ανησυχητική. Ο πρώην σύμβουλός του για την εθνική ασφάλεια, Χ.Ρ. ΜακΜάστερ, κατέγραψε μια στιγμή όταν ο Πούτιν έκανε μια σύγκριση μεταξύ των παράνομων αξιώσεων του για την Ουκρανία και των ιστορικών ανησυχιών των ΗΠΑ για το ημισφαίριό τους. «Ο Πούτιν χρησιμοποίησε το χρόνο που είχε με τον Τραμπ για να ξεκινήσει μια περίπλοκη και επίμονη εκστρατεία χειραγώγησής του», έγραψε ο ΜακΜάστερ στο βιβλίο του «Σε πόλεμο με τον εαυτό μας».

Το πομπώδες ύφος του Τραμπ μπορεί να ενθουσιάζει τους υποστηρικτές του, ωστόσο πολλοί ξένοι τον θεωρούν αλαζονικό. Μια απόπειρα κατάληψης της Διώρυγας του Παναμά θα εκλαμβανόταν ως γεωπολιτική πειρατεία. Μια εισβολή στη Γροιλανδία θα αποτελούσε χλευασμό του διεθνούς δικαίου.

Ο Καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό -του οποίου η ήδη καταδικασμένη θητεία υπέστη το τελευταίο πλήγμα λόγω των δασμολογικών απειλών του Τραμπ- απάντησε στα σχέδια του Τραμπ για τη χώρα του την Τρίτη. «Δεν υπάρχει πιθανότητα ούτε μία στο εκατομμύριο ο Καναδάς να γίνει μέρος των Ηνωμένων Πολιτειών», έγραψε σήμερα ο Τριντό σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα X. «Οι εργαζόμενοι και οι κοινότητες και στις δύο χώρες μας επωφελούνται από το να είναι ο ένας ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος και η ασφάλεια του άλλου».

Αυτή η αντίδραση δείχνει την αρνητική πλευρά της προσέγγισης του Τραμπ. Το bullying προς τους φίλους της Αμερικής μπορεί να αποξενώσει ολόκληρους πληθυσμούς. Ορισμένοι εμπειρογνώμονες εξωτερικής πολιτικής φοβούνται ότι οι αμερικανικές απειλές και η πίεση στη Λατινική Αμερική μπορεί να «σπρώξουν» τα έθνη πιο κοντά στην Κίνα.

Και προσβλητικές δηλώσεις, όπως π.χ. ότι ο Καναδάς είναι καλύτερος ως «η 51η πολιτεία» είναι πιθανό να σκληρύνουν την κοινή γνώμη της χώρας εναντίον του επερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ και να κάνουν πιο δύσκολο για τον επόμενο πρωθυπουργό να κλείσει συμφωνίες μαζί του.

Η περιφρόνηση του Τραμπ στον πατριωτισμό των άλλων λαών θα μπορούσε επίσης να δηλητηριάσει τις πιο μακροχρόνιες φιλίες της Αμερικής, αλλά και να προκαλέσει φόβο σε ολόκληρους πληθυσμούς. «Η πλειονότητα των πολιτών στη Γροιλανδία βρίσκει πολύ τρομακτικό και άβολο… το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, με προσβλητικό τρόπο, δείχνουν ότι θα ήθελαν να αγοράσουν ή να ελέγξουν τη Γροιλανδία», δήλωσε στο CNN η βουλευτής της Δανίας και κάτοικος Γροιλανδίας, Άαγια Τσέμνιτζ. «Η Γροιλανδία δεν είναι MAGA. H Γροιλανδία δεν πρόκειται να γίνει MAGA».