Όταν η Ελλάδα μπήκε υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο μετά το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»

Η Ελλάδα από τη στιγμή της ανεξαρτησίας της μέχρι σήμερα έχει περάσει από πολλές «λακκούβες» κυρίως στον τομέα της οικονομίας. Οι οικονομικές κρίσεις, σε σημείο που η χώρα να «βαρά κανόνι» και να κηρύσσει πτώχευση, είναι αρκετές, με πιο χαρακτηριστική να είναι αυτή του 1893, η οποία και έμεινε χαραγμένη στην Ιστορία από τη φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Ο λόγος για τον Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος θα κηρύξει την πτώχευση της χώρας από το βήμα της Βουλής, χρησιμοποιώντας την εν λόγω φράση, αναφερόμενος στην οικονομική κατάσταση του κράτους και την αδυναμία του να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος του.

Από τότε και για τα επόμενα χρόνια η Ελλάδα είχε βρεθεί σε πολιτική και οικονομική κρίση με αποτέλεσμα -σαν σήμερα- στις 21 Ιανουαρίου 1898 να τεθεί υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο, λόγω πτώχευσης.

Ειπώθηκε το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»;

Αν και θεωρείται πως η συγκεκριμένη φράση ειπώθηκε από το βήμα της Βουλής, αμφισβητείται πως χρησιμοποιήθηκε από τον Τρικούπη στην ομιλία του, καθώς από τα πρακτικά της Βουλής δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Διάφορες άλλες μαρτυρίες, (όπως η μαρτυρία του Ανδρέα Συγγρού στα Απομνημονεύματά του, που αναφέρει πως άκουσε εκείνη τη μέρα τον Τρικούπη να προφέρει τη φράση στην ομιλία του), αναφέρουν πως η φράση ελέχθη κανονικά από αυτόν, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν ειπώθηκε στη Βουλή ή εκτός αυτής.

Σύμφωνα όμως με όσα προκύπτουν από τα μέσα ενημέρωσης της εποχής, το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» όντως ειπώθηκε από τον Χαρίλαο Τρικούπη από το βήμα της Παλαιάς Βουλής, όχι όμως απευθυνόμενος προς το Σώμα της Βουλής ως επίσημη διακήρυξη, αλλά «εν τη ρύμη του λόγου» του, αναφερόμενος στις αναγκαίες προς τους δανειστές διαπραγματεύσεις, που πίεζαν τον οικονομικό έλεγχο της Ελλάδας, «ότι πρέπει να λαλήσωμεν προς αυτούς επτωχεύσαμεν δυστυχώς...».

Μετά την κήρυξη της πτώχευσης της Ελλάδας, πήραν μπρος τα γρανάζια των διεθνών τεχνοκρατών, με τη διαδικασία της σύστασης της επιτροπής ελέγχου να ολοκληρώνεται κάποια χρόνια αργότερα και τη χώρα να τίθεται υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο στις αρχές του 1898.

Ο νόμος που συνέταξε η εν λόγω εξαμελής επιτροπή θα ψηφιστεί από την ελληνική Βουλή στις 21 Φεβρουαρίου 1898 και επισήμως η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου θα αναλάβει την οικονομική διοίκηση στις 28 Απριλίου 1898.

Μάλιστα, στις πρώτες της κινήσεις η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή θα εκχωρούσε για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους τα μονοπώλια (άλατος, πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, κλπ), τον φόρο κατανάλωσης καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και τους δασμούς του τελωνείου Πειραιά. Παράλληλα, η ΔΟΕ θα είχε την εποπτεία των δημοσίων υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την είσπραξη των δημόσιων εσόδων.

Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως την κατάσταση έκανε ακόμα χειρότερη, η ήττα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, με τον ελληνικό στρατό να αποδεικνύεται ανήμπορος να αντιπαραταχθεί στα οθωμανικά στρατεύματα, που είχαν καταλάβει τη Θεσσαλία και τμήμα της Στερεάς Ελλάδας.

Η Συνθήκη Ειρήνης της 20ης Σεπτεμβρίου 1897 στην οποία εξαναγκάστηκε η Ελλάδα ως ηττημένη, προέβλεπε πολεμική αποζημίωση των τεσσάρων εκατομμυρίων τουρκικών λιρών της οποίας την άμεση καταβολή απαιτούσε η Υψηλή Πύλη. Η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη υποχρεώθηκε σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της Ελλάδας για επιπλέον δανεισμό (ενώ πριν τέσσερα χρόνια τους είχε ήδη δηλώσει ότι αδυνατεί να αποπληρώσει τα ήδη χρωστούμενα δάνεια).

Οι διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης οδήγησαν στην επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) για την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας που να εξασφαλίζει στους πιστωτές την αποπληρωμή και των παλαιότερων αλλά και των νέων δανείων τους.

Οι όροι για τη συμφωνία με τους πιστωτές

Οι διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους των πιστωτών (Αγγλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Ρωσίας, Ιταλίας)[2] ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1897 και κατέληξαν στη σύνταξη και ψήφιση του νόμου ΒΦΙΘ/23-2-1898[3] σύμφωνα με τον οποίο εγκαθιδρύθηκε η επιτροπή οικονομικού ελέγχου (Διεθνής Οικονομική Επιτροπή), που σύντομα μετονομάστηκε σε Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος 1898.

Η συμφωνία με τους πιστωτές προέβλεπε:

1. Χορήγηση δανείου πολεμικών επανορθώσεων και του «οικονομικού δανείου»

Συγκεκριμένα, εκχωρήθηκε εγγυημένο δάνειο 151,3 εκατ. φράγκων, από τις Μεγάλες Δυνάμεις στην Ελλάδα. Το δάνειο λήφθηκε προκειμένου να καταβληθούν στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι αποζημιώσεις, που υποχρεώθηκε να καταβάλει η Ελλάδα στην Τουρκία συνολικού ύψους 93,9 εκατ. φράγκων, το υφιστάμενο κρατικό χρέος ύψους 31,4 εκατ. φράγκων, το έλλειμμα του ελληνικού δημοσίου για το έτος 1897 ύψους 22,5 εκατ. φράγκων και οι δαπάνες έκδοσης του δανείου (προμήθειες τραπεζών μεσιτικά, χαρτόσημα) ύψους 3,5 εκατ. φράγκων.

2. Υποθήκευση φορολογικών εσόδων ώστε να εξασφαλισθεί η αποπληρωμή των δανείων

Για να επιτευχθεί η εξυπηρέτηση του χρέους ο ΔΟΕ απέκτησε τακτικές πηγές εσόδων και αξιολογούσε τις κρατικές υπηρεσίες για την αποδοτικότητα και την φοροεισπρακτική τους ικανότητα. Έτσι στο ΔΟΕ αποδίδονταν τα έσοδα των μονοπωλίων αλατιού, πετρελαίου, σπίρτων, τραπουλόχαρτων, τσιγαροχάρτων και σμυρίδας Νάξου, ο φόρος καπνού, τα τέλη χαρτοσήμου και οι δασμοί του τελωνείου Πειραιά.

3. Αναδιάρθρωση του χρέους

Συνοπτικό χρονολόγιο των πολέμων και των πτωχεύσεων της Ελλάδας από το 1821 μέχρι σήμερα:

• 1821-28: Πόλεμος ανεξαρτησίας
• 1824-26: Εμφύλιος πόλεμος
• 1827: Πτώχευση, μετά τα δάνεια της επαναστατικής κυβέρνησης
• 1831-33: Εμφύλιος πόλεμος και δολοφονία Καποδίστρια
• 1844: Πτώχευση, έπειτα από παύση πληρωμών του δανείου των Δυνάμεων του 1833
• 1853-62: Κριμαϊκός πόλεμος και ελληνική εισβολή στην οθωμανική Θεσσαλία
• 1893: Πτώχευση
• 1897: Ελληνοτουρκικός πόλεμος και βαριά ήττα
• 1912-13: Βαλκανικοί Πόλεμοι
• 1916-17: Εμφύλιος πόλεμος, γνωστός και ως «εθνικός διχασμός» και Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος
• 1920-22: Ελληνοτουρκικός πόλεμος και Μικρασιατική καταστροφή
• 1922: Πτώχευση
• 1932: Πτώχευση, μετά την παγκόσμια χρηματιστηριακή κρίση
• 1940-44: Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
• 1940: de facto πτώχευση, μετά τη γερμανική εισβολή
• 1946-49: Εμφύλιος πόλεμος
• 2009: Πτώχευση με τη μορφή διάσωσης (bail-out), με νέο δανεισμό, μετά την παγκόσμια χρηματιστηριακή κρίση