Κολούμπο: Το άγνωστο υποθαλάσσιο ηφαίστειο της Σαντορίνης - Το γνώριζες αυτό;

Στην Σαντορίνη, το διάσημο κυκλαδίτικο νησί με την συγκλονιστική θέα στην καλντέρα που κόβει την ανάσα είναι στραμμένα όλα τα βλέμματα, εξαιτίας της έντονης σεισμικής δραστηριότητας των τελευταίων ημερών. Κάτω από τα κύματα του Αιγαίου, μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, κρύβεται ένα άλλο ηφαίστειο λιγότερο γνωστό από αυτό της καλντέρας. Ο Κολούμπος ή το Κολούμπο, όπως είναι το όνομα του, είναι ένα ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης, το οποίο ανήκει στο Ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου.

Είναι το μεγαλύτερο από μια γραμμή είκοσι περίπου υποθαλάσσιων ηφαιστειακών κώνων που εκτείνεται στα βορειοανατολικά από τη Σαντορίνη. Το Κολούμπο έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιόμετρα με τον κρατήρα να είναι πλάτους 1,5 χιλιομέτρων. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα για τα ηφαίστεια του Ιδρύματος Smithsonian το αντιμετωπίζει ως μέρος του ηφαιστείου της Σαντορίνης, αν και τουλάχιστον μία επιστημονική πηγή υποστηρίζει ότι είναι ένα ξεχωριστό μαγματικό σύστημα.

Έγινε γνωστό μετά από μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη στις 27 Σεπτεμβρίου 1650. Από τη λάβα σχηματίστηκε μικρή νησίδα, η οποία, όμως, εξαιτίας των θαλασσίων κυμάτων, γρήγορα κατέρρευσε σε ύφαλο. Από την κατάρρευση αυτή προκλήθηκε τσουνάμι, το οποίο προκάλεσε ζημιές μέχρι και σε απόσταση 150 χιλιομέτρων.

Σήμερα έχει ύψος 280 μέτρων (σε σχέση με τον περιβάλλοντα θαλάσσιο πυθμένα) και βρίσκεται περίπου 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κρατήρας του έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιομέτρων και βάθος 512 μέτρων. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο έχουν εντοπιστεί υδροθερμικά φρέατα από τα οποία αναβλύζει καυτό νερό, έως και 220οC, με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και τα οποία φιλοξενούν ένα σπάνιο οικοσύστημα από νηματοειδή βακτήρια.

Το πυροκλαστικό νέφος του 1650 και το τσουνάμι

Η ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη στα μέσα του 17^ου αιώνα έμεινε γνωστή ως «Ο καιρός του Μεγάλου Κακού». Για το γεγονός αυτό υπάρχουν γραπτές διηγήσεις, ανώνυμες, έμμετρες και πεζές αλλά και μια επώνυμη, γραμμένη από τον Καισάριο Δαπόντε. Για το γεγονός, υπάρχουν επίσης μαρτυρίες από τον Γάλλο ιερωμένο Francois Richard, ο οποίος δημοσίευσε τις περιγραφές του για το δραματικό αυτό περιστατικό λίγα χρόνια μετά.

Η καταγεγραμμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα του Κολούμπου ξεκίνησε με σεισμούς το 1649 και ολοκληρώθηκε το 1650, με αποτέλεσμα να πεθάνουν γύρω στα 70 άτομα και μεγάλος αριθμός οικόσιτων ζώων, κυρίως λόγω των δηλητηριωδών αερίων που εκλύονταν επί μήνες από το ηφαίστειο.

Ο μικρός δακτύλιος λευκής ελαφρόπετρας πριν καταρρεύσει και προκαλέσει το θανατηφόρο τσουνάμι ονομάτισε το ηφαίστειο αλλά και την περιοχή που μέχρι σήμερα ονομάστηκε Κολούμπο, από το λατινικό όνομα για το λευκό περιστέρι επειδή κατά την περιγραφή της έκρηξης του 1650 στην επιφάνεια της θάλασσας φαίνονταν αφροί λευκοί όπως το περιστέρι.

Ηφαιστειακή δραστηριότητα

Το 2006, οι πυροκλαστικές αποθέσεις στον πυθμένα της θάλασσας από τις δύο εκρήξεις στο Αιγαίο εξερευνήθηκαν, δειγματολήφθηκαν και χαρτογραφήθηκαν από μια αποστολή της της Εθνικής Υπηρεσίας Αέρων και Ωκεανών των ΗΠΑ (NOAA) Ocean Explorer, εξοπλισμένη με ρομποτικά ROV.

Ο κρατήρας εντοπίζεται κατά μέσο όρο περίπου 505 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, σημειώνεται στη βορειοανατολική του περιοχή από ένα πεδίο υδροθερμικών αεραγωγών και καλύπτεται από μια πυκνή βακτηριακή κοινότητα, όπως ανακάλυψε η αποστολή του NOAA του 2006. Υπερθερμασμένο (μετρημένο σε θερμοκρασία 224 °C) εμπλουτισμένο με μέταλλο νερό που εκπέμπεται από τις οπές εξαερισμού έχει δημιουργήσει καμινάδες από πολυμεταλλικά θειούχα/θειικά άλατα σε μέγιστο ύψος 4 m, προφανώς συσσωρευμένα από το ηφαιστειακό γεγονός του 1650.

Η αποστολή του 2006 ξεκίνησε νέες τεχνικές για να προσδιορίσει τον όγκο και την κατανομή της υποθαλάσσιας ηφαιστειακής απόθεσης ελαφρόπετρας και τέφρας στον πυθμένα της θάλασσας γύρω από τη Σαντορίνη, η οποία έχει μελετηθεί εκτενώς από το 1975.

Τον Οκτώβριο του 2022 ανακοινώθηκε ότι ένας θάλαμος μάγματος που δεν είχε ανιχνευθεί προηγουμένως είχε ανακαλυφθεί περίπου 2 έως 4 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο. Οι επιστήμονες είχαν διαπιστώσει ότι σταδιακά γεμίζει με τήγμα.

Σεισμολόγοι: Δεν έχει σχέση το Κολούμπο με τη σεισμική δραστηριότητα

Τόσο ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ Ευθύμιος Λέκκας, όσο και ο καθηγητής σεισμολογίας Γεράσιμος Παπαδόπουλος σε πολλές συνεντεύξεις του σε μέσα ενημέρωσης μέσα στο Σαββατοκύριακο αλλά και την Δευτέρα (3/2) έχουν αποσυνδέσει πλήρως την έντονη σεισμική δραστηριότητα που παρατηρείται και η οποία είναι τεκτονικής και όχι ηφαιστειακής φύσης, από την ύπαρξη του Κολούμπου.