Τι είναι το φαινόμενο Ντάνινγκ - Κρούγκερ και γιατί βρίσκει τεράστια ανταπόκριση

Το φαινόμενο Ντάνινγκ-Κρούγκερ είναι σοβαρή υπόθεση. Φέρει το όνομα δύο Αμερικανών ψυχολόγων που παρουσίασαν τη θεωρία τους το 1999 σε μια εργασία. Σύμφωνα με αυτήν, οι άνθρωποι με λίγες γνώσεις υπερεκτιμούν τον εαυτό τους επειδή δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος της άγνοιάς τους. «Είναι σημαντικό να υπάρχει ευαισθητοποίηση του κοινού στο ζήτημα αυτό», δήλωσε πρόσφατα ο Ντάνινγκ σε ένα podcast του «Scientific American».

«Αλλά θα ήθελα ο όρος αυτός να μη χρησιμοποιείται ως βρισιά, γιατί στην πραγματικότητα αφορά κάποιον με ψευδαίσθηση ανωτερότητας, που εκτιμά λανθασμένα ότι οι γνωστικές του ικανότητες είναι μεγαλύτερες από ότι είναι στην πραγματικότητα. Δεν έχει να κάνει με το να κρίνει κανείς αρνητικά άλλους ανθρώπους». Όσο κι αν αμφισβητείται ή ακόμη και γελοιοποιείται καμιά φορά από ειδικούς αυτό το τόσο προφανές φαινόμενο, έχει βρει τεράστια ανταπόκριση στο ευρύ κοινό. Ίσως να οφείλεται στο ότι όλοι έχουν κάνει την εμπειρία συνομιλητών με ελάχιστη ιδέα για το θέμα που διαπραγματεύονται, αλλά με τεράστια έπαρση, σαν να ήταν οι πλέον επαΐοντες επί γης.

«Το συναντάτε αυτό αρκετά συχνά στην καθημερινή ζωή», λέει ο κοινωνικός ψυχολόγος Χανς-Πέτερ Ερμπ, από το Πανεπιστήμιο Χέλμουτ Σμιτ των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων στο Αμβούργο. «Αυτοί που φωνάζουν πιο δυνατά είναι συνήθως αυτοί που έχουν τη λιγότερη γνώση».

Όπως διαβάζουμε στη DW, η παράδοξη τάση να υπερεκτιμά κανείς τον εαυτό του μπορεί να είναι επικίνδυνη. Καταρχήν για το ίδιο το άτομο, όταν κάνει μια ιατρική διάγνωση μετά από έρευνα στο Google ή νομίζει ότι είναι ο κατεξοχήν ειδικός του χρηματιστηρίου επειδή παρακολούθησε τρία εκπαιδευτικά βίντεο. Δευτερευόντως για τους άλλους, όταν πχ. ένας 18χρονος αρχάριος οδηγός νομίζει ότι είναι καλύτερος από όλους τους άλλους. Αλλά και για τις εταιρείες, όταν οι εργαζόμενοι δεν συνειδητοποιούν το εύρος των συνεπειών των πράξεών τους.

Σύμφωνα με τους δύο Αμερικανούς ψυχολόγους, το φαινόμενο βασίζεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι γενικά κακοί στο να αξιολογούν ρεαλιστικά τις γνώσεις, τις δεξιότητες ή τις επιδόσεις τους. Σύμφωνα με μελέτες, πάνω από το 90% των Αμερικανών οδηγών αυτοκινήτων είναι πεπεισμένο ότι είναι οδηγοί άνω του μέσου όρου. Αλλά και όταν παρακολουθεί κανείς ποδόσφαιρο, όταν συζητά για oικονομικά θέματα ή ανταλλάσσει απόψεις για την κλιματική κρίση φαίνεται συχνά ότι οι άνθρωποι σπεύδουν να πιστέψουν ότι είναι οι καλύτεροι γνώστες των πραγμάτων.

Οι Ντάνινγκ-Κρούγκερ ανακάλυψαν αυτό το φαινόμενο σε μια σειρά πειραμάτων με φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, από τους οποίους ζητήθηκε να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια και στη συνέχεια να αξιολογήσουν πόσο καλά τα πήγαν σε σύγκριση με τους άλλους. Πολλοί συνέχιζαν να πιστεύουν ότι ήταν πολύ καλύτεροι, ακόμη και όταν τους έδειχναν τα ερωτηματολόγια των καλύτερων από τους συμμετέχοντες. Ακόμη και τότε δεν ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν τη δική τους ανικανότητα ή να διαπιστώσουν και να παραδεχθούν την ικανότητα ατόμων με πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Περισσότερα πειράματα έδειξαν ότι οι αρχάριοι προσεγγίζουν τα πράγματα με σεβασμό. Αλλά μόλις αποκτήσουν τις πρώτες μικρές δεξιότητες τείνουν να υπερεκτιμούν τις δικές τους ικανότητες. Λίγο η εμπειρία, λίγο ο εγωισμός, απελευθερώνεται το ανθρώπινο εγώ και απομακρύνεται από την πραγματικότητα. Γιατί όμως υπάρχει μια τέτοια διαστρέβλωση της πραγματικής εικόνας, όταν μπορεί να έχει τόσες αρνητικές συνέπειες;

«Καταρχήν η υπερβολική αυτοπεποίθηση ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη στις ικανότητές μας», εξηγεί ο ειδικός του Αμβούργου Ερμπ. «Και όσοι έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους συνήθως πετυχαίνουν περισσότερα. Οι άνθρωποι που έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους συχνά φτάνουν πιο μακριά στην καριέρα τους από τους εξυπνότερους αλλά με λιγότερες επιτυχίες. Αυτό οφείλεται και στην επιρροή που ασκούν στους άλλους. Οι άνθρωποι με υπερβολική αυτοπεποίθηση συχνά γίνονται αντιληπτοί ως ιδιαίτερα ικανοί και αποφασιστικοί».

Το σύνδρομο Ντάνινγκ-Κρούγκερ δεν έχει καταγραφεί στην εξειδικευμένη βιβλιογραφία, ίσως επειδή φαίνεται πολύ ασήμαντο. Πριν από 400 και πλέον χρόνια ωστόσο, ο Άγγλος ποιητής Ουίλιαμ Σαίξπηρ συμπεριέλαβε την ακόλουθη πρόταση στην κωμωδία του «Όπως αγαπάτε»: «Ο ανόητος νομίζει ότι είναι σοφός, αλλά ο σοφός γνωρίζει ότι είναι ανόητος». («The fool doth think he is wise, but the wise man knows himself to be a fool»).

Εκτός αυτού διατυπώθηκαν επικρίσεις για την αρχική μελέτη του 1999. Συγκεκριμένα πέρυσι ο μαθηματικός 'Ερικ Γκέιζ από το πανεπιστήμιο Bowdoin College στο Μπράνσγουικ των ΗΠΑ επισήμανε στο «The Conversation», μια πλατφόρμα για συνεισφορές ερευνητών και ακαδημαϊκών, ότι η μαθηματική προσέγγιση που χρησιμοποιήθηκε για την απόδειξη του αποτελέσματος μπορεί να ήταν λανθασμένη. Σύμφωνα με τον Γκέιζ η μέθοδος υπολογισμού υπερβάλλει στην υπερεκτίμηση του 25% των συμμετεχόντων.

Ο Ντέιβιντ Ντάνινγκ αντέδρασε λέγοντας ότι για την κριτική του μαθηματικού λήφθηκε υπόψη μόνο η αρχική μελέτη, ενώ ακολούθησε και μια σειρά άλλων πειραμάτων και αναλύσεων. Στους Ντάνινγκ και Κρούγκερ απονεμήθηκε το 2000 σατιρικό βραβείο Νόμπελ Ψυχολογίας «για τη μετριόφρονα έκθεσή τους Αδέξιοι και Ανενημέρωτοι: Πώς δυσκολίες στην αναγνώριση της δικής μας ανικανότητας οδηγούν σε διογκωμένες αυτοαξιολογήσεις». Η ανακάλυψή τους ωστόσο δεν είναι άνευ σημασίας και δεν είναι σε καμιά περίπτωση σάτιρα. Πολλές δυσάρεστες καταστάσεις, εμπειρίες και εσφαλεμένες εντυπώσεις στην κοινωνική, επιστημονική και κυρίως πολιτική ζωή θα είχαν προληφθεί, εάν ο καθένας είχε, έστω κατ΄ ελάχιστον, "γνώθι σεαυτόν"...