Οι κάμερες στον τσιμεντένιο, ατσάλινο λάκκο: «Μην τους κοιτάτε στα μάτια»

Εκατοντάδες μάτια είναι στραμμένα πάνω τους. Με ξυρισμένα κεφάλια, ντυμένοι στα λευκά και «βαριά» τατουάζ, οι κρατούμενοι γνωρίζουν ότι παρακολουθούνται αποστρέφοντας το βλέμμα τους.

Στο Cecot (Κέντρο Περιορισμού της Τρομοκρατίας), μια φυλακή υψίστης ασφαλείας που χτίστηκε πριν από έναν χρόνο από την κυβέρνηση του Ελ Σαλβαδόρ για να κρατήσει εντός της τα «υψηλόβαθμα» μέλη των εγκληματικών συμμοριών της χώρας. 

Ένα γιγάντιο συγκρότημα κατασκευασμένο στη μέση του... πουθενά αποτελεί το σύμβολο της αμφιλεγόμενης «πολιτικής ασφάλειας» του προέδρου Nayib Bukele, προσφορά στους πολίτες του κράτους της Κεντρικής Αμερικής. 

Οι επικριτές το αποκαλούν «μαύρη τρύπα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», όπου παραβιάζονται οι διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές για τα δικαιώματα των κρατουμένων. Ο Miguel Sarre, πρώην μέλος της Υποεπιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, το περιέγραψε ως «τσιμεντένιο και ατσάλινο λάκκο». 

Αναφερόμενος στο γεγονός ότι δεν έχει κανένας μέχρι στιγμής απελευθερωθεί από τη φυλακή, ο Sarre προειδοποίησε ότι το Cecot φαίνεται να χρησιμοποιείται με σκοπό «να ξεφορτωθεί (σ.σ. η κυβέρνηση) ανθρώπους χωρίς να εφαρμόσει επίσημα τη θανατική ποινή». 

Σε ένα έθνος που λυμαίνονται διαβόητες συμμορίες σπέρνοντας τον θάνατο, όπως η «Mara Salvatrucha» και οι δύο φατρίες του «Barrio 18» -οι «Revolucionarios» και οι «Sureños»- η φυλακή ήταν ένας σημαντικός λόγος που εκτοξεύτηκε η δημοτικότητα του προέδρου Bukele. 

«Εδώ υπάρχουν ψυχοπαθείς, τρομοκράτες και δολοφόνοι που είχαν βυθίσει τη χώρα μας σε πένθος», ανακοινώνει ο διευθυντής της φυλακής -δεν έδωσε το όνομά του στη δημοσιότητα- κατά τη διάρκεια μιας ξενάγησης της κυβέρνησης στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, προειδοποιώντας τους «Μην τους κοιτάτε στα μάτια».

Είναι η μέση της νύχτας, αλλά εδώ, τα φώτα δεν σβήνουν ποτέ. Μια ροή φίλτρων αέρα μέσω της του πλέγματος της οροφής παρέχει μια σύντομη ανάσα δροσιάς. Η θερμοκρασία εντός των κελιών μπορεί να φτάσει τους 35°C κατά τη διάρκεια της ημέρας χωρίς να υπάρχει κάποια άλλη πηγή εξαερισμού. 

Η φυλακή μπορεί να ονομάστηκε «Alcatraz της Κεντρικής Αμερικής», αλλά δεν είναι υποβαθμισμένη -όλα είναι καινούργια και προσφάτως βαμμένα. Οι φρουροί φορούν κουκούλες και παρακολουθούν από ψηλά με το όπλο ανά χείρας. Στον κάτω όροφο, οι κρατούμενοι ανεβαίνουν στις τετραώροφες κουκέτες. Χωρίς στρώματα, πρέπει να βρίσκονται πάνω στο γυμνό μέταλλο. 

Τρώνε τα τρόφιμα που τους δίνουν -ρύζι, φασόλια, βραστά αυγά και ζυμαρικά- με τα χέρια τους. «Κάθε σκεύος μπορεί να μετατραπεί σε θανατηφόρο όπλο», εξηγεί ο διευθυντής.

Δεν υπάρχει τίποτε άλλο μέσα στους τσιμεντένιους τοίχους του κελιού εκτός από δύο νεροχύτες, για να πλένονται οι κρατούμενοι και δύο τουαλέτες, τις οποίες χρησιμοποιούν όντες σε κοινή θέα. Δεν υπάρχει τίποτα να κάνεις εκεί πέρα από το να παρακολουθείς τον χρόνο να περνάει. 

Οι φυλακισμένοι μπορούν να βγουν απ' το κελί μόνο για 30 λεπτά την ημέρα για να ασκηθούν, χρησιμοποιώντας το σωματικό τους βάρος, στον κεντρικό διάδρομο ο οποίος είναι ανοιχτός στην ομάδα των δημοσιογράφων του BBC. 

Υπάρχουν άλλα επτά μπλοκ μέσα στο τεράστιο συγκρότημα, το οποίο ισούται με το εμβαδόν επτά γηπέδων ποδοσφαίρου. Γύρω-γύρω υπάρχουν δύο ηλεκτροφόροι φράχτες και δύο τοίχους από οπλισμένο σκυρόδεμα. Φυλάσσεται από 19 πύργους και σύμφωνα με την κυβέρνηση, η Cecot μπορεί να χωρέσει έως και 40.000 κρατούμενους. 

Δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα πόσοι είναι οι κρατούμενοι εκεί, ούτε και οι λόγοι που έχουν επιλεγεί για να βρίσκονται στην εγκατάσταση. «Δεν μπορούμε να παράσχουμε αυτές τις πληροφορίες», αναφέρει ρητά ο διευθυντής. «Ποια είναι η μέγιστη χωρητικότητα κάθε κυττάρου;» επιμένουν οι απεσταλμένοι του βρετανικού καναλιού. 

«Όπου μπορείς να χωρέσεις 10 άτομα, μπορείς να χωρέσεις 20», λέει δείχνοντας να χαμογελά πίσω από τη μάσκα που φορά για προστασία από τον ιό της πανδημίας. 

Το Ελ Σαλβαδόρ έχει το υψηλότερο ποσοστό φυλάκισης στον κόσμο. Περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι έχουν τεθεί υπό κράτηση στο πλαίσιο της «κατάστασης εξαίρεσης», ενός μέτρου έκτακτης ανάγκης που παρέχει δρακόντειες εξουσίες στην αστυνομία και τον στρατό και ισχύει εδώ και δύο χρόνια. 

Τοπικές και διεθνείς ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι χιλιάδες από αυτούς που κρατούνται στο πλαίσιο αυτό δεν έχουν εμφανώς συνδεθεί με τις εγκληματικές συμμορίες. Άλλοι εξαναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τις συμμορίες και ενεργούσαν ως παρατηρητές ή έκρυβαν όπλα ή ναρκωτικά για εκείνες υπό τον φόβο για τη ζωή τους, επισημαίνουν ομάδες δικαιωμάτων. 

Οι συνθήκες εντός των φυλακών έχουν επίσης επικριθεί. Η Cristosal, η κύρια οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, έχει τεκμηριωμένες περισσότερες από 150 περιπτώσεις θανάτων και βασανιστηρίων από τότε που η κυβέρνηση κήρυξε την «κατάσταση εξαίρεσης» το 2022. 

Η Διεθνής Αμνηστία προειδοποιεί ότι το Ελ Σαλβαδόρ βιώνει τη «σταδιακή αντικατάσταση της βίας των συμμοριών με κρατική βία». «Μεταξύ των σοβαρότερων συνεπειών είναι οι θάνατοι υπό κρατική κράτηση», αναφέρει. Η οργάνωση υποστηρίζει ότι «πολλά άλλα περιστατικά είναι αποτέλεσμα των απάνθρωπων συνθηκών φυλάκισης ή ακόμα και της άρνησης ιατρικής περίθαλψης». 

Ο διευθυντής της φυλακής ισχυρίζεται ότι δεν επιτρέπεται σε διεθνείς θεσμούς ή ΜΚΟ να επισκεφθούν τη φυλακή. Επιμένει ότι συμμορφώνεται με τα διεθνή πρότυπα, αλλά δεν υπάρχει ο τρόπος να ελεγχθεί αυτό, αφού δεν παρέχεται η πρόσβαση σε μέρη της φυλακής κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. 

Η κυβέρνηση αναφέρει ότι ασχολείται με σκληρούς εγκληματίες που έχουν καταδικαστεί για ειδεχθή εγκλήματα και φρικιαστική χρήση βίας. Κατά την περιήγηση οι δημοσιογράφοι ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο με πέντε κρατούμενους που επιλέχθηκαν για τον σκοπό αυτό. 

Με τα χέρια και τα πόδια τους αλυσοδεμένα, οδηγούνται έξω από τα κελιά τους και αναγκάζονται να σκύψουν προς τον τοίχο. Δεν τους επιτρέπεται να μιλήσουν. «Έλα εδώ. Γυρίστε, παρακαλώ. Βγάλε το πουκάμισό σου», διατάζει ένας φρουρός τον πρώτο κρατούμενο.

Οι φρουροί λένε ότι ο κρατούμενος είναι ένας «εκτελεστής της Mara Salvatrucha» που καταδικάστηκε σε 269 χρόνια φυλάκισης για απαγωγή, βασανισμό και δολοφονία τεσσάρων στρατιωτών μαζί με άλλα μέλη της συμμορίας.

Ένας άνδρας που καταδικάστηκε για τη δολοφονία 16χρονης μαθήτριας δείχνει τα τατουάζ που έχει στο σώμα του, τυπικά σημάδι για τα μέλη των συμμοριών. Ένας από τους ντόπιους φωτογράφους είπε λίγο αργότερα ότι το κορίτσι κρατήθηκε αιχμάλωτο και δολοφονήθηκε βάναυσα, ενώ το σώμα της πετάχτηκε σε ένα κανάλι. 

Στους κατοίκους του Ελ Σαλβαδόρ δεν ξενίζουν τέτοιου είδους εγκλήματα όπως αυτά για τα οποία εκτίουν ποινή οι κρατούμενοι. Τις ημέρες πριν από τις των εκλογές, οι άνθρωποι στη λαϊκή, στις παραλίες, στα ξενοδοχεία της πόλης και στις φτωχές γειτονιές είπαν για την επιρροή που ασκούσαν οι συμμορίες πριν τους «μαζέψει» η κυβέρνηση. 

«Κάθε μήνα ερχόταν ένα αγόρι για να μας χρεώσει», δήλωσε η María de la Luz Paniagua, ιδιοκτήτρια ενός παντοπωλείου στη Σάντα Άνα, αναφερόμενη στα συχνά φαινόμενα εκβιασμού και «αν δεν πλήρωνες, σε απειλούσαν με μαχαίρι». Άλλοι, πάλι, θυμήθηκαν ότι δεν μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα επειδή ολόκληρες γειτονιές ήταν υπό τον έλεγχο των συμμοριών. Πολλοί μίλησαν υπέρ της κατάστασης «εκτάκτου ανάγκης» που επέβαλε ο πρόεδρος Bukele. 

«Δεδομένων των μέτρων, δεν υπάρχουν μέλη συμμοριών και αισθανόμαστε πραγματικά ανακουφισμένοι», λέει η María, προσθέτοντας: «Υπάρχουν πάντα μικρά πράγματα που δεν λειτουργούν», παραδέχεται, λέγοντας ότι μερικοί άνθρωποι έχουν κρατηθεί άδικα. 

Αλλά για εκείνη, είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί: «Πριν, ζούσαμε με φόβο. Όχι πια».