Θερινό ηλιοστάσιο 2024: Η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου και η Πανσέληνος της φράουλας

Το καλοκαίρι έρχεται απόψε και επισήμως με το θερινό ηλιοστάσιο, που ξεκινά στις 23.50 και θα διαρκέσει σχεδόν 15 ώρες.

Το θερινό ηλιοστάσιο αποτελεί τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου (ανατολή του ηλίου στις 06:02 και δύση στις 20:50) και σηματοδοτεί την έλευση του καλοκαιριού για το βόρειο ημισφαίριο της Γης, όπου βρίσκεται και η Ελλάδα. 

Το ηλιοστάσιο είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται δύο φορές τον χρόνο. Τον Ιούνιο έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο, οπότε και βιώνουμε τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και τον Δεκέμβριο έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν έχουμε τη μικρότερη μέρα του χρόνου, σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Τι είναι το ηλιοστάσιο

Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο, συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν.

Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται στο βορειότερο ή νοτιότερο (ετήσιο) του ουρανού που βρίσκεται ποτέ το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της Γης. Για περιοχές της Γης εκτός των Τροπικών (δηλαδή με γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο από 23,5 μοίρες ή μικρότερο από -23,5 μοίρες), τα ηλιοστάσια είναι επίσης οι ημέρες κατά τις οποίες ο Ήλιος φτάνει το ψηλότερο (θερινό ηλιοστάσιο) ή το χαμηλότερο σημείο (χειμερινό ηλιοστάσιο) που έχει το μεσημέρι στη διάρκεια ενός χρόνου.

Η πανσέληνος της φράουλας

Το Σάββατο (22/06) έχουμε και την πανσέληνος του Ιουνίου, την επονομαζόμενη και πανσέληνο της φράουλας. Ονομάζεται έτσι γιατί το φεγγάρι, επειδή βρίσκεται πιο κοντά στη Γη, φαίνεται και μεγαλύτερο σε μέγεθος, αλλά και πιο σκουρόχρωμο σε σχέση με άλλες φορές.

Μετά τις 22 Ιουνίου, η διάρκεια της ημέρας αρχίζει σταδιακά να μειώνεται, μέχρι να εξισωθεί με τη διάρκεια της νύχτας, οπότε και έχουμε την φθινοπωρινή ισημερία.

Έθιμα και παραδόσεις

Πολλοί ανθρώπινοι πολιτισμοί γιόρταζαν και γιορτάζουν τόσο το χειμερινό όσο και το θερινό ηλιοστάσιο, όπως και τις ισημερίες, πράγμα που αντικατοπτρίζεται και σε κοντινές ημερολογιακά -φαινομενικά άσχετες- θρησκευτικές εορτές. Το γνωστότερο παράδειγμα για το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι τα Χριστούγεννα. Από τις 17 ως τις 23 Δεκεμβρίου, οι αρχαίοι Ρωμαίοι εόρταζαν τα Σατουρνάλια και στις 25 Δεκεμβρίου τα Μπρουμάλια (η λέξη υποδηλώνει τη μικρότερη ημέρα του χρόνου, δηλαδή το χειμερινό ηλιοστάσιο). Σε αυτά τιμούσαν την «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου», αφού ο Ήλιος από εκείνες τις ημέρες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση.

Ο Χριστιανισμός λοιπόν υιοθέτησε την ημερομηνία (επισήμως από τον 6ο αιώνα), αλλάζοντας το τιμώμενο πρόσωπο στον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» (κατά το τροπάριο των Χριστουγέννων), τον Ιησού Χριστό, οπότε ο λαός δεν δυσκολεύθηκε να αλλάξει και πολύ τις εορταστικές του συνήθειες (βλ. το αναλυτικό άρθρο Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων). Σε άλλους λαούς παρατηρούμε ότι π.χ. οι εορτές Γιάλντα, Καρατσούν, Χανουκκά, Κουάντζα κλπ. εορτάζονταν επίσης πολύ κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Για το θερινό ηλιοστάσιο και οι τρεις μεγάλες συνιστώσες του Χριστιανισμού (Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες) γιορτάζουν τη γέννηση του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στις 23 ή στις 24 Ιουνίου, γνωστή στην Ελλάδα ως εορτή του «Άη-Γιάννη του Φανιστή», αρκετά σημαντική ώστε σε κάποια μέρη ολόκληρος ο Ιούνιος να αναφέρεται ως «Αηγιαννίτης».