Χριστουγεννιάτικα λαμπάκια: Η συναρπαστική ιστορία τους - Κεριά, κουβάδες με νερό και μετά... LED

Χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια. Μέσα στο σπίτι μας, στους δρόμους και τις πλατείες, τόσο ταυτισμένα με τα Χριστούγεννα, που είναι σαν να υπήρχαν πάντα.

Η αλήθεια είναι βέβαια ότι υπάρχουν για πολύ καιρό. Η ιστορία τους είναι σχεδόν παράλληλη με την εφεύρεση του ηλεκτρικού λαμπτήρα στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Τόμας Έντισον, τον μεγάλο Αμερικανό εφευρέτη.

Η χώρα που κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά τα χριστουγεννιάτικα λαμπάκια είναι η Αμερική. Ωστόσο η παράδοση του φωτισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου ακολουθεί το ίδιο το έθιμο του στολισμού του δέντρου στην Ευρώπη και ξεκινά πολύ πριν τα τέλη του 19ου αιώνα.

Αρχικά ως πηγή φωτισμού του δέντρου χρησιμοποιούνταν τα κεριά, τα οποία στερεώνονταν στα κλαδιά με κερί ή με καρφίτσες. Αυτό το έθιμο μπορεί να αναχθεί στη Γερμανία του 17ου αιώνα, ενώ τους επόμενους δύο αιώνες, έγινε ευρέως διαδεδομένη πρακτική στη Γερμανία και εξαπλώθηκε σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Κατά άλλους, ο σκοπός αυτών των κεριών ήταν να φέρουν λαμπρότητα στο στολισμό του δέντρου και να φωτίσουν τα στολίδια που βρίσκονταν πάνω του. Άλλες προσεγγίσεις τονίζουν τη γερμανική παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Μαρτίνος Λούθηρος έβαλε τα πρώτα κεριά στο δέντρο, με συμβολικό περιεχόμενο. Τα κεριά αντιπροσώπευαν το αστέρι που οδήγησε τους Σοφούς στον Χριστό.

Η παράδοση του στολισμού του δέντρου με κεριά κυριάρχησε στην Αγγλία του 19ου αιώνα, μεταφέρθηκε στην Αμερική και ήταν η επικρατούσα μέχρι περίπου το 1900 ή και λίγο αργότερα, μιλώντας βέβαια, τότε, κυρίως για τις πιο εύπορες οικογένειες.

Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, μάλιστα, τόσο στην Αγγλία όσο και στην Αμερική, το άναμμα του δέντρου με κεριά αναβαθμίστηκε. Κατασκευάζονταν ειδικά γυάλινα φαναράκια ή κηροπήγια μέσα στα οποία τοποθετούσαν τα κεριά και τα στερέωναν πάνω στα κλαδιά του δέντρου. Την παραμονή των Χριστουγέννων, επικράτησε το έθιμο να σβήνουν όλες τις άλλες πηγές φωτισμού μέσα στο σπίτι, να αφήνουν το δέντρο «αναμμένο» και να χορεύουν γύρω του, κάτι που συναντάμε σε πολλές ζωγραφιές της εποχής.

Ωστόσο, όπως είναι φυσικό, τα κεριά πάνω στο δέντρο ήταν και ένας πολύ μεγάλος κίνδυνος για φωτιά. Σε αρκετά σπίτια, δίπλα ακριβώς στο δέντρο, υπήρχε και ένας κουβάς με άμμο ή με νερό, «έτοιμος» για επέμβαση. Δεν ήταν λίγες οι ιστορίες για ατυχήματα ή και δυστυχήματα την περίοδο των Χριστουγέννων που ξεκινούσαν από φωτιά στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Όλα αυτά άλλαξαν εντελώς με την έλευση του ηλεκτρισμού.

Ο συνεργάτης του Έντισον και το πρώτο «ηλεκτρικό» δέντρο

Καθώς πλησίαζαν τα Χριστούγεννα του 1882, στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης συνέβη κάτι ιστορικό για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Ο Έντουαρντ Χίμπερντ Τζόνσον, ένας εφευρέτης και συνεργάτης του Τόμας Έντισον, άναψε τα πρώτο «ηλεκτρικό» χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Τρία χρόνια πριν, το 1879, ο Έντισον είχε παρουσιάσει στο κοινό τον πρώτο ηλεκτρικό λαμπτήρα, μία ιστορική εφεύρεση που άλλαξε για πάντα την καθημερινότητα των ανθρώπων στον πλανήτη. Η κατασκευή των λαμπιονιών για χριστουγεννιάτικο φωτισμό φαίνεται να οφείλεται στην εφευρετικότητα, στην τεχνική «μαεστρία» αλλά και στην χριστουγεννιάτικη διάθεση του Έντουαρντ Τζόνσον.

Ο 36χρονος Τζόνσον εργάστηκε ως αντιπρόεδρος της εταιρείας Edison Electric Light Company και ήταν επικεφαλής μηχανικός για το σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που είχε φτιάξει ο Έντισον στο Μανχάταν τον Σεπτέμβριο του 1879.

Ο Τζόνσον, ο οποίος πειραματιζόταν για καιρό με την ηλεκτροδότηση στο σπίτι του, αποφάσισε να φτιάξει κάτι ξεχωριστό για τα Χριστούγεννα του 1882. Ένωσε μία σειρά από 120 περίπου λαμπτήρες, τοποθετώντας τους μέσα σε γυάλινα σφαιρίδια τα οποία είχαν διαφορετικό χρώμα, ενώ στη βάση του δέντρου έβαλε ένα μοτέρ με μανιβέλα για να κάνει το δέντρο να περιστρέφεται. Έτσι ήταν γεγονός το πρώτο δέντρο με πολύχρωμα ηλεκτρικά λαμπιόνια που γύριζε γύρω-γύρω. Το δέντρο βρισκόταν δίπλα στο παράθυρο του σπιτιού του Τζόνσον στο Μανχάταν και έγινε θέαμα για περαστικούς αλλά και για τους ρεπόρτερ της εποχής.

«Χθες το βράδυ πέρασα πέρα από την Πέμπτη Λεωφόρο και κοίταξα στην κατοικία του Έντουαρντ Τζόνσον, αντιπροέδρου της ηλεκτρικής εταιρείας του Έντισον. Εκεί, στο πίσω μέρος των όμορφων σαλονιών, υπήρχε ένα μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο που παρουσίαζε μια εξαιρετικά γραφική και παράξενη όψη. Ήταν υπέροχα φωτισμένο με πολλές χρωματιστές σφαίρες περίπου τόσο μεγάλες όσο ένα αγγλικό καρύδι και γυρνούσε περίπου έξι φορές το λεπτό πάνω σε ένα μικρό κουτί πεύκου. Υπήρχαν ογδόντα φώτα εγκλωβισμένα σε αυτά τα κομψά γυάλινα αυγά, και περίπου ίσα μοιρασμένα μεταξύ του λευκού, του κόκκινου και του μπλε, τα χρώματα εναλλάσσονταν… δεν χρειάζεται να σας πω ότι το σπινθηροβόλο δέντρο ήταν ένα όμορφο θέαμα, δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί κάτι πιο όμορφο», έγραφε ένας δημοσιογράφος της εποχής στην Detroit Post and Tribune.

«Τέλος πια ο κίνδυνος»

Μόλις το ηλεκτρικό ρεύμα εξαπλώθηκε στις επαύλεις του Μανχάταν, οι εξέχουσες προσωπικότητες της πόλης ζητούσαν να βάλουν κι αυτοί ηλεκτρικά λαμπιόνια στο δέντρο τους, κάτι που έκανε αίσθηση στα γιορτινά πάρτι.

Κάποιοι, μάλιστα, ξόδευαν μεγάλα ποσά στους πρώτους ηλεκτρολόγους της εποχής για να «ενώνουν» την καλωδίωση των λαμπτήρων, μία δύσκολη και απαιτητική δουλειά.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Λευκού Οίκου απέκτησε ηλεκτρικά φώτα το 1894, επί προεδρίας Γκρόβερ Κλίβελαντ.

Για το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ωστόσο, τα κεριά εξακολουθούσαν να παραμένουν το κύριο μέσο φωτισμού των δέντρων, λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας και του κόστους και της ταλαιπωρίας που απαιτούσαν τα ηλεκτρικά λαμπιόνια.

Αυτό άρχισε να αλλάζει στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν η General Electric Company άρχισε να παράγει και να πουλά ηλεκτρικά χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια που δεν απαιτούσαν τις υπηρεσίες ηλεκτρολόγου για να τοποθετηθούν. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εταιρεία έσπευσε να διαφημίσει τα πρώτα λαμπιόνια, λέγοντας: «Δεν υπάρχει κίνδυνος από τα φώτα στα χριστουγεννιάτικα δέντρα όταν χρησιμοποιούνται μικρές λάμπες Edison». Δίπλα στη διαφημιστική λεζάντα απεικονιζόταν ένα δέντρο να τυλίγεται στις φλόγες.

Τα ηλεκτρικά λαμπιόνια στη μαζική κατανάλωση

Το 1903, η General Electric (ο Τόμας Έντισον ήταν ένας εκ των ιδρυτών της) άρχισε να προσφέρει σειρές από χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια, τα οποία ονόμαζε «festoons».

Η τιμή των 12 δολαρίων για ένα τέτοιο σετ, τα κατέστησε πιο προσιτά, ενώ κάποια πολυκαταστήματα στις ΗΠΑ τα διέθεταν και προς ενοικίαση, για ακόμα μεγαλύτερη πρόσβαση στο ευρύ κοινό των καταναλωτών.

Μέχρι τη δεκαετία του 1940, όταν η ηλεκτροδότηση είχε γίνει κυρίαρχη στην αγροτική Αμερική, τα ηλεκτρικά φώτα είχαν αντικαταστήσει τα κεριά στα περισσότερα χριστουγεννιάτικα δέντρα. Το άναμμα των ηλεκτρικών λαμπιονιών έγινε πλέον μία λαϊκή συνήθεια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ήδη από τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 αρκετές εταιρείες μπήκαν στον ανταγωνισμό και κατασκεύαζαν ηλεκτρικά λαμπιόνια για εσωτερικό και εξωτερικό χώρο, ενώ τότε φτιάχτηκαν και οι πρώτοι φωτιζόμενοι χιονάνθρωποι και άλλες αναπαραστάσεις με εορταστικό περιεχόμενο.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα λαμπιόνια πέρασαν από πολλές διαφορετικές «γενιές». Με διαφορετικά είδη γυαλιών, με χημικά για να τα κάνουν να φωσφορίζουν και να τρεμοπαίζουν, τα λαμπιόνια, που στο μεταξύ ήρθαν βέβαια και στην Ευρώπη, έγραψαν τη δική τους ιστορία στον εορτασμό των Χριστουγέννων.

Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, η τεχνολογία των λαμπτήρων led κυριάρχησε και στα χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια. Τα LED παράγουν ελάχιστη έως καθόλου θερμότητα, είναι πιο ασφαλή και πολύ λιγότερο ενεργοβόρα.

Πάντως, ειδικά στην Αμερική, συνεχίζουν να υπάρχουν συλλέκτες vintage λαμπιονιών, οι συλλογές των οποίων θυμίζουν ότι η τεχνολογία και η εφευρετικότητα ακολουθούν τη διάθεση των ανθρώπων να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα.