Πάπας Φραγκίσκος: Τι σημαίνει η λέξη «Ποντίφικας» - Άλλοι άγνωστοι παπικοί τίτλοι και σύμβολα

Δεν είναι λίγες οι φορές που, στην σύγχρονη εκκλησιαστική ορολογία, ο Πάπας αποκαλείται με διάφορα προσωνύμια που έχουν ταυτιστεί με την εικόνα και την ιεροσύνη του.

Γύρω στον τέταρτο αιώνα άρχισε να γίνεται διακριτικός τίτλος του Επισκόπου Ρώμης. Ο Πάπας Σιρίκιος τον χρησιμοποιεί για πρώτη φορά, ενώ ο Εννόδιος της Παβία τον υιοθετεί σε μια επιστολή του προς τον Πάπα Συμμάχιο. Ακόμα όμως και τον έβδομο αιώνα ο Άγιος Γάλλος προσφωνεί τον Ντεζιντέριο του Καόρ, έναν απλό επίσκοπο, ως Πάπα. Ο Γρηγόριος Ζ΄ όρισε τελικά ότι πρέπει να περιοριστεί ο τίτλος μόνο στους διαδόχους του Αγίου Πέτρου.

Η λέξη «Πάπας» προέρχεται από τη λατινική λέξη «papa» που σημαίνει πατέρας και είναι ο τίτλος τιμής που φέρουν οι προκαθήμενοι των Πατριαρχείων Ρώμης και Αλεξανδρείας. Ωστόσο, σήμερα χαρακτηρίζει σχεδόν αποκλειστικά τον επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Από την άλλη πλευρά, ο προκαθήμενος της Καθολικής εκκλησίας αποκαλείται και «Ποντίφικας» από τη λατινική λέξη «Pontifex» (pons + facere) που κυριολεκτικά σημαίνει «Κατασκευαστής Γεφυρών». Η θέση του κατασκευαστή γεφυρών στην Ρώμη ήταν πολύ σπουδαία. Ο ποταμός Τίβερης που την διασχίζει είχε ιερή σημασία για τους Αρχαίους Ρωμαίους και μόνο ένας γνωστός και ευσεβής Ρωμαίος επιτρεπόταν να αλλοιώσει τον ποταμό με μηχανικές προσθήκες κατασκευάζοντας γέφυρες. Βέβαια, στην περίπτωση του Πάπα περιγράφει αυτόν που δημιουργεί γέφυρα μεταξύ Θεού και Ανθρώπων.

Στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία ο Pontifex Maximus (Ανώτατος, Ύπατος) ήταν ο ανώτερος άρχων της πολυθεϊστικής θρησκείας. Ήταν επίσης η σπουδαιότερη θέση στον Σύλλογο των Ποντιφίκων. Τον πρώτο καιρό της Δημοκρατίας ο Ποντίφικας διόριζε τα υπόλοιπα μέλη της κολλεγίας, της οποίας τα μέλη επίσης ονομάζονταν Ποντίφικες.

Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ο θρυλικός βασιλιάς της Ρώμης Νουμάς Πομπίλιος ίδρυσε την Κολλεγία των Ποντιφίκων. Βέβαια, στη συνέχεια, εμφανίστηκαν και άλλοι θρησκευτικοί άρχοντες, ακόμη και σύλλογοι. Τα στοιχεία για τα πρώτα χρόνια είναι ελάχιστα, αν και κάποιες πηγές μιλούν για τα καθήκοντα του Ποντίφικα και για τις απαγορεύσεις που του ήταν επιβεβλημένες. Παρ’ όλα αυτά, κάποιες άλλες πηγές αναφέρουν ότι οι Ποντίφικες ζούσαν μια, διακεκριμένη βεβαίως, κανονική κοσμική ζωή χωρίς πολλούς περιορισμούς. Ο αριθμός των Ποντιφίκων εκλεγόταν από το κοοπτάτιο (cooptatio). Αρχικά ήταν 6 και ύστερα αυξήθηκαν σε 16, μέχρι την επιβολή της Μοναρχίας όπου η θέση περιορίστηκε σε μία, που κατεχόταν από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα.

Ο Ποντίφικας δεν περιοριζόταν στον ιερατικό του ρόλο. Κατείχε, εκτός της θρησκευτικής, και πολιτική δύναμη, χωρίς να είναι σίγουρο ποια από τις δύο κρινόταν ως ισχυρότερη. Η κατοχή της θέσης δεν απαγόρευε την κατοχή δικαστικής η στρατιωτικής θέσης στον κάτοχο της. Εγκατασταθείς στο παλαιό Βασιλικό Ανάκτορο «Curia Regia» στην Ιερά Οδό ασκούσε την εποπτεία επί παντός ιερού θέματος.

Οι Ποντίφικες κρατούσαν τα πρακτικά των εκλογών του δικαστικού σώματος και των δημόσιων ημερολογίων (annales maximi), εργασίες που τους πρόσδιδαν κύρος. Ακόμα συνέλεγαν πληροφορίες για την θρησκευτική παράδοση που αποτελούσε το δόγμα της θρησκείας τους. Τέλος, έλεγχαν το ημερολόγιο και το συγχρόνιζαν με την αλλαγή των εποχών, όποτε χρειαζόταν διόρθωση. Αυτό χρησιμοποιήθηκε από πολλούς Ποντίφικες για να παρατείνουν τον χρόνο που κατείχαν το αξίωμα ή να βοηθήσουν πολιτικούς συμμάχους τους – κάτι που οδήγησε σε ημερολογιακό χάος, το οποίο επιλύθηκε με την επιβολή του Ιουλιανού Ημερολογίου από τον Ιούλιο Καίσαρα.

Άλλοι τίτλοι και σύμβολα της Παποσύνης

Ο Πάπας διαθέτει επιπλέον τίτλους με τους οποίους καθορίζεται η θέση του. Μεταξύ αυτών είναι οι εξής με τη σειρά που υπαγορεύονται από το Annuario Pontificio το 2024:

• Επίσκοπος Ρώμης (Episcopus Romanus)
• Εφημέριος του Ιησού Χριστού (Vicarius Iesu Christi)
• Διάδοχος του Πρίγκιπα των Αποστόλων (Successor principis apostolorum)
• Ανώτατος Ποντίφικας της Οικουμενικής Εκκλησίας (Summus Pontifex Ecclesiae Universalis)
• Πατριάρχης της Δύσης (Patriarcha Occidentis)
• Προκαθήμενος της Ιταλίας (Primatus Italiae)
• Μητροπολίτης Αρχιεπίσκοπος της Ρωμαϊκής Επαρχίας (Archiepiscopus metropolitanus provinciae Romanae)
• Κυρίαρχος του Κράτους της Πόλης του Βατικανού (Superanus sui iuris civitatis Vaticanae)
• Υπηρέτης των Υπηρετών του Θεού (Servus Servorum Dei)

Στα σύμβολα που ακολουθούν τον Πάπα στη ζωή του διακρίνονται το «triregnum», που επίσης ονομάζεται «τιάρα» ή «τριπλό στέμμα». Οι σύγχρονοι Πάπες, εντούτοις, δεν φορούν το triregnum, αν και παραμένει σύμβολο του παπισμού και δεν έχει καταργηθεί. Στις λειτουργικές τελετές οι Πάπες φορούν Αρχιερατική μίτρα επισκόπου.

Η Αρχιερατική Ράβδος που ολοκληρώνεται σε έναν κάθετο εσταυρωμένο, μια συνήθεια που καθιερώνεται πριν από τον 13ο αιώνα.

Το Pallium (ελληνικά πάλλιον) μια κυκλική ζώνη υφάσματος με περίπου δύο ίντσες πλάτος, που φοριέται πάνω από το φελόνιο στο ύψος του λαιμού. Ο Πάπας το χρησιμοποιεί σε όλες τις εκκλησιαστικές τελετές, και όχι κάτω από τους ίδιους περιορισμούς όπως οι Αρχιεπίσκοποι στους οποίους το έχει παράσχει.

Τα «κλειδιά για το βασίλειο του ουρανού», την εικόνα δύο κλειδιών, ένα χρυσό και ένα ασημένιο. Το ασημένιο κλειδί συμβολίζει τη δύναμη να λύει και να δεσμεύει στη γη, και το χρυσό κλειδί τη δύναμη να λύει και να δεσμεύει στον ουρανό.

Το Δαχτυλίδι του αλιέως, ένα χρυσό δαχτυλίδι που διακοσμείται με μια απεικόνιση του Αποστόλου Πέτρου σε μια βάρκα που ρίχνει τα δίχτυα του, με το όνομα του εκάστοτε Πάπα κυκλικά γραμμένο επάνω του.

Το umbracullum (πιο γνωστό στα ιταλικά ως ombrellino) είναι ένας θόλος ή μια ομπρέλα (αποτελούμενος από εναλλασσόμενες κόκκινες και χρυσές λωρίδες).

Μια από τις πιό γνωστές (νεκρή πλέον) εικόνες του παπισμού ήταν η gestatoria sedia, ένας κινητός θρόνος που φέρεται από δώδεκα μεταφορείς (palafrenieri) με κόκκινες στολές, που συνοδεύονταν από δύο παραστάτες που κρατούσαν τη flabella (ανεμιστήρες φιαγμένοι από άσπρα φτερά στρουθοκάμηλου).

Τα ερυθρά λειτουργικά υποδήματα, τα οποία στα ελληνικά επικράτησε να ονομάζονται «τιμία εμβάδα» ή «παντόφλα του Πάπα».
Επίσης κάθε πάπας έχει προσωπικό μοναδικό οικόσημο.

Το φίλημα του ποδιού του Πάπα αναφέρεται από τον όγδοο αιώνα. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Αναστάσιος σημειώνει ότι ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ υπέβαλε κατ’ αυτό τον τρόπο τα σέβη του στον Πάπα Κωνσταντίνο (708-16).

Ο Πάπας στην κοσμική τάξη υφίσταται ως ο πρώτος των χριστιανών πριγκίπων, και στις καθολικές χώρες οι πρεσβευτές του έχουν την προτεραιότητα από τα άλλα μέλη του διπλωματικού σώματος.