Κώστας Σημίτης ο εκσυγχρονιστής: H θυελλώδης σχέση με τον Ανδρέα, η ένταξη στο ευρώ και τα Ίμια

Ο Κώστας Σημίτης είναι ο πολιτικός που αναγνωρίζεται από μεγάλη μερίδα του πολιτικού φάσματος ως μια σημαντική προσωπικότητα καθώς προχώρησε σε σημαντικά έργα υποδομής μετατρέποντας τη χώρα από τριτοκοσμική σε σύγχρονη.

Ηταν ο πρωθυπουργός που με μελετημένες κινήσεις (αμφιλεγόμενες ωστόσο πολλές φορές) έβαλε την Ελλάδα στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση και κατέστησε τη χώρα μας ισότιμο μέλος της ΕΕ. Αυτός που συνέβαλε στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και εκείνος που προσέδωσε διεθνές κύρος στην Ελλάδα.

Επί πρωθυπουργίας του εξαρθρώθηκε η τρομοκρατική οργάνωση «17Ν» ενώ οι όροι «εκσυγχρονισμός» και «μεταρρυθμίσεις» έχουν ταυτιστεί με τον ίδιο, όπως και η μάχη κατά του λαϊκισμού.

Ωστόσο στον αντίποδα, οι επικριτές του πάντα θα θυμούνται το «ευχαριστώ» στους Αμερικανούς μετά την κρίση των Ιμίων το 1996 καθώς και το «Σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου» το 1999 με το σκεπτικό ότι οι δηλώσεις του περί ισχυρής οικονομίας και λαϊκού καπιταλισμού προέτρεψαν τους μικροκαταθέτες να επενδύσουν τα λεφτά τους σε μετοχές του Ελληνικού Χρηματιστηρίου.

Μάλιστατα δύο αυτά γεγονότα σε συνδυασμό με την απογοήτευση των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ συνετέλεσαν στην ήττα του κόμματος στις εκλογές του 2004, που ουσιαστικά αποτέλεσε την αρχή του τέλους του Κινήματος ως κόμματος εξουσίας, το οποίο με εξαίρεση τη διακυβέρνηση του 2009 – 2011 είδε τα ποσοστά του να μειώνονται δραματικά την περίοδο της κρίσης που ακολούθησε.

Η θυελλώδης σχέση με τον Ανδρέα Παπανδρέου και οι 3 παραιτήσεις

Η σχέση του πρώην πρωθυπουργού και προέδρου του ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου υπήρξε κατά καιρούς θυελλώδης και με αρκετές στιγμές αμοιβαίας καχυποψίας.

Ο κομματικός μηχανισμός ποτέ δεν τον «θεώρησε δικό του» άνθρωπο ενώ ο ίδιος ο Σημίτης απέδιδε συχνά στο περιβάλλον του Ανδρέα τις διάφορες τριβές.

Κι ενώ στο βιβλίο του «Δρόμοι ζωής» θα γράψει ότι με τον Ανδρέα τον συνέδεαν «αισθήματα φιλίας και βαθιάς εκτίμησης», ο Κώστας Σημίτης αναγκάστηκε να παραιτηθεί τρεις φορές από τα όργανα του Κινήματος και την κυβέρνηση.

Την πρώτη φορά στο μακρινό 1979 όταν ο Σημίτης παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο. καθώς του χρεώθηκε μια αφίσα που είχε κυκλοφορήσει με σύνθημα «Όχι στην Ευρώπη των μονοπωλίων, ναι στην Ευρώπη των λαών». Ήταν η εποχή που η επίσημη θέση του Κινήματος ήταν η έξοδος της χώρας από την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).

Η δεύτερη φορά σημειώθηκε το 1987: Τότε ο Σημίτης είχε επιβάλει ένα αυστηρό -για τα δεδομένα της εποχής- πρόγραμμα σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας τη διετία 1985-1987. Η λέξη κλειδί της εποχής ήταν Αυτόματη Τιμαριθμική προσαρμογή, ή ΑΤΑ. Ένα μάλλον πρωτόγονο οικονομικά μέτρο (και εν τέλει πληθωριστικό) που συνέδεε τους μισθούς με το επίπεδο των τιμών.

Ο Σημίτης θέλοντας να αποτρέψει δημοσιονομικό εκτροχιασμό αποφασίζει να αναβάλει για ένα εξάμηνο την επιβολή του μέτρου, κάτι που ανατρέπει αιφνιδιαστικά ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Η τρίτη φορά, καταγράφεται το 1994 όταν αρχίζουν ουσιαστικές προσπάθειες πώλησης των ναυπηγείων Σκαραμαγκά. Ο Σημίτης παραιτείται από υπουργός Βιομηχανίας μετά από τη δημόσια δήλωση του Α. Παπανδρέου στη ΔΕΘ, με την οποία του απέδιδε ευθύνες για τον χειρισμό της ιδιωτικοποίησης των ναυπηγείων, δηλώνοντας ότι δεν είναι ικανοποιημένος. 

Ισως η πιο δύσκολη περίοδος συνύπαρξης με τον Ανδρέα Παπανδρέου είναι αυτή μεταξύ 1991 – 1995. Από τη συνεδρίαση του Πεντελικού με το ΠΑΣΟΚ στην αντιπολίτευση έως το Κάραβελ το 1995 που το ΠΑΣΟΚ έχει επανέλθει στην εξουσία, ο Κώστας Σημίτης θα αρχίσει να αναδεικνύεται σε κεντρικό πόλο εσωκομματικής «αντιπολίτευσης» ως μέλος της λεγόμενης ομάδας των «4» (μαζί με Θ. Πάγκαλο, Βάσω Παπανδρέου και Παρασκευά Αυγερινό) που αμφισβητούσε όλο και πιο ανοιχτά τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ.

Στις 18 Ιανουαρίου του 1996 πρωθυπουργός της Ελλάδας, με 86 ψήφους έναντι 75 του Άκη Τσοχατζόπουλου, στο δεύτερο γύρο της ψηφοφορίας της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ, ενώ βρέθηκαν 6 λευκά ψηφοδέλτια.

Ο Ανδρέας Παπανδρεου παραμένει πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ μέχρι το τέλος της ζωής του λίγους μήνες μετά.

Πάντως ενδεικτικά της σχέσης Σημίτη με τον κομματικό μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 80 και των 90ς ήταν όσα συνέβησαν στο συνέδριο του Ιουνίου του 1996 που επρόκειτο να κρίνει de facto και τη διαδοχή του Παπανδρέου στο κόμμα.

Το συνέδριο έχει προγραμματισθεί να ξεκινήσει στις 27 Ιουνίου και το μεγάλο ερωτηματικό ήταν εάν ο Ανδρέας Παπανδρέου θα κατάφερνε να παραστεί. Η υγεία του είναι βαρύτατα κλονισμένη μετά την πολύμηνη περιπέτεια του Ωνασείου.

Όμως τέσσερις ημέρες ημέρα νωρίτερα, τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου ο Ανδρέας άφησε στην Εκάλη την τελευταία πνοή του.

«Θα παραιτηθώ»

Την επομένη της κηδείας του γίνεται η επίσημη έναρξη του συνεδρίου. Ο Κώστας Σημίτης θα ανέβει στο βήμα και θα θέσει ωμά το δίλημμα: «Αν δεν εκλεγώ πρόεδρος, θα παραιτηθώ και από πρωθυπουργός».

Παρα τις προηγηθείσες συναινετικές προσπάθειες του Κώστα Λαλιώτη για διαρχία σε κόμμα και κυβέρνηση, «πρωθυπουργός ο Κώστας, πρόεδρος ο Ακης, αυτό είναι το δίδυμο» το μισό κοινό των συνέδρων ξεσπά σε πρωτοφανείς αποδοκιμασίες στους χώρους του ΟΑΚΑ καθώς θεωρεί εκβιαστικό το δίλημμα.

Τελικά ύστερα από τετραήμερη αναμέτρηση, την Κυριακή 30 Ιουνίου 1996, ο Σημίτης εκλέγεται και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ με 54%. Για τη νέα ΚΕ πρώτος εξελέγη ο Γιώργος Παπανδρέου. 

Ακούστε τον πρόεδρο των εργασιών του, Γιάννη Σουλαδάκη να αναγγέλλει στο κατάμεστο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας το αποτέλεσμά της.

Στο 5ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το Μάρτιο του 1999 επανεκλέχθηκε Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Στις Κοινοβουλευτικές Εκλογές της 9ης Απριλίου 2000 επανεκλέχθηκε Πρωθυπουργός, με αύξηση του ποσοστού του ΠΑΣΟΚ και στο 6ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ που ακολούθησε, τον Οκτώβριο του 2001, εκλέχθηκε για τρίτη φορά Πρόεδρος του Κινήματος.

Η κρίση στα Ίμια

Από τις 25 Δεκεμβρίου 1996, με αφορμή ένα ναυτικό ατύχημα, ξεκίνησε να κλιμακώνεται μια σοβαρή κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τη Δευτέρα 29 Ιανουαρίου 1996 η Άγκυρα δήλωσε ότι τα Ίμια ανήκουν στην Τουρκία και μια τουρκική φρεγάτα πλησίασε τις βραχονησίδες.

Τη Δευτέρα το απόγευμα στις 29 Ιανουαρίου, ο Κώστας Σημίτης (είχε μόλις αναλάβει πρωθυπουργός, μετά την παραίτηση Παπανδρέου 15 μέρες νωρίτερα), στις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή, έστειλε μήνυμα προς την Τουρκία ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση η Ελλάδα θα αντιδράσει άμεσα και δυναμικά.

«Την Τρίτη 30.1 το πρωί συγκαλώ τα αρμόδια για το θέμα μέλη της Κυβερνητικής Επιτροπής (…) Την ίδια ημέρα η ΕΥΠ ενημερώνει το ΓΕΝ ότι εντοπίστηκε σήμα από τουρκική πηγή προς τουρκικό πλοίο στην περιοχή με οδηγία να φωτογραφηθεί και αν βιντεοσκοπηθεί μια νησίδα των Ιμίων. Πρόκειται για εκείνη που στη συνέχεια θα καταληφθεί από τους Τούρκους».

Το απόγευμα της Τρίτης συνεχίζεται στη Βουλή η συζήτηση για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, οι πληροφορίες λένε ότι ο τουρκικός στόλος βγήκε από τα Δαρδανέλια, και ο Μπιλ Κλίντον καλεί τον Έλληνα Πρωθυπουργό. «Ο πρόεδρος Κλίντον με πληροφορεί ότι ανησυχεί μήπως η κρίση στα Ίμια οδηγήσει σε θερμό επεισόδιο μεταξύ των δύο χωρών και συμβουλεύει να πάρουμε τα αναγκαία μέτρα ώστε να αποφευχθεί μια πολεμική σύγκρουση. Από τη συνομιλία μας σχημάτισα την εντύπωση ότι η ενημέρωσή του ήταν ελλιπής (…) Του απάντησα ότι Ίμια ανήκουν στην Ελλάδα».

Η κυβέρνηση δηλώνει έτοιμη να αποσύρει το άγημα, όχι όμως και υποστείλει την ελληνική σημαία. Στα Ίμια σπεύδουν τα πολεμικά πλοία «Ναυαρίνο» και «Θεμιστοκλής». Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ότι υπάρχουν και άλλα νησιά του Αιγαίου με ασαφές νομικό καθεστώς και δεν αποδέχεται την ελληνική πρόταση....
 
Την Τρίτη στις 30 Ιανουαρίου, η πρωθυπουργός της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ δήλωσε κατηγορηματικά μέσα στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση ότι την επόμενη μέρα η ελληνική σημαία και ο ελληνικός στρατός θα απομακρυνθούν από τα Ίμια.

Στις 31 Ιανουαρίου και ώρα 01:40, τουρκικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη Μεγάλη Ίμια (Δυτική). Στις 05:30 της ίδιας μέρας το ελικόπτερο “ΠΝ 21” τύπου Agusta Bell 212 του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, απονηώθηκε από τη φρεγάτα Ναυαρίνον για να διαπιστώσει την πληροφορία παρουσίας Τούρκων στη βραχονησίδα. Το ελικόπτερο κατέπεσε κατά την επιστροφή του στη φρεγάτα και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός, σκοτώθηκαν. Η επίσημη εκδοχή του ελληνικού κράτους ήταν ότι το ελικόπτερο κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου....

Με την παρέμβαση του Αμερικανού Υφυπουργού Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, μέχρι το μεσημέρι της 31ης Ιανουαρίου 1996 τα πλοία, οι στρατιώτες και οι σημαίες είχαν αποσυρθεί από τα Ίμια. Συγκεκριμένα είπε: «No ships, no troops, no flags», («Όχι πλοία, όχι στρατεύματα, όχι σημαίες»).

Μπορεί το επεισόδιο να αποκλιμακώθηκε με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ, έδωσε ωστόσο την ευκαιρία στην Τουρκία να θέσει ζήτημα Γκρίζων ζωνών, αφήνοντας ανοιχτές πληγές στη σχέση των δύο χωρών. Χαρακτηριστική φράση του Κ. Σημίτη οι ευχαριστίες στην τότε κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών για την διαμεσολάβηση, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας.

Η ένταξη το ευρώ

Στις 19 Ιουνίου 2000 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σάντα Μαρία ντα Φέιρα, αποφασίστηκε η υιοθέτηση του ευρωπαϊκού νομίσματος Ευρώ από την Ελλάδα.

Ο Κώστας Σημίτης, στη δεύτερη περίοδο της πρωθυπουργίας του (2000-2003), οδήγησε την Ελλάδα στα πρώτα χρόνια του ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου 2002 τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα ευρώ τέθηκαν σε κυκλοφορία ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες 11 χώρες.

«Σε λίγες ώρες, μαζί με το νέο έτος, το ευρώ, μπαίνει στη ζωή μας.(…) Από σήμερα η δραχμή, το νόμισμά μας, από το 1833, όπως είδαμε, αντικαθίσταται από το ευρώ». Αυτό δήλωνε ο πρωθυπουργός της χώρας, Κώστας Σημίτης, στο πρωτοχρονιατικό του μήνυμα την 31η Δεκεμβρίου του 2001.

Μετά την αντικατάσταση της δραχμής από το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, ακολούθησε η επιτάχυνση των πολιτικών για την πραγματική και κοινωνική σύγκλιση.

Προχώρησαν μεγάλα έργα και ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος, η Αττική Οδός, η Γέφυρα Ρίου Αντιρρίου, το Μετρό της Αθήνας, η Εγνατία Οδός.

H ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2004)

Η προσχώρηση της Κύπρου στην ΕΕ με την υπογραφή της Πράξης Προσχώρησης στη Στοά του Αττάλου στις 16/4/2003 υπήρξε μια κορυφαία στιγμή της εθνικής μας στρατηγικής.

Γράφει ο ίδιος στο βιβλίο «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 1996-2004»: «Οι αποφάσεις της Συνόδου της Κοπεγχάγης για τη διεύρυνση και η υπογραφή της Πράξης Προσχώρησης στη Στοά του Αττάλου στις 16 Απριλίου 2003 κατά τη διάρκεια της ελληνικής προεδρίας υπήρξαν κορυφαίες στιγμές της εθνικής μας στρατηγικής. Εκείνο που έμοιαζε ακατόρθωτο, για το οποίο επί πολλά χρόνια υπήρχαν σε όλη την Ε.Ε. έντονες αντιρρήσεις και αμφιβολίες, γινόταν πια πραγματικότητα. Είχαμε, για πρώτη φορά μετά το 1974, ανατρέψει το status quo στην Κύπρο, πετυχαίνοντας ειρηνικά κάτι για το οποίο η Τουρκία απειλούσε με «αντιδράσεις χωρίς όρια». Κορυφαία στιγμή συγκίνησης για μένα υπήρξε η επίσκεψή μου στη Λευκωσία και οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού με τις οποίες με αγκάλιασε ο κυπριακός λαός. Η Κύπρος ήταν το πρώτο μέλος της Ένωσης κατά το «γύρο των πρωτευουσών» για την προετοιμασία της Συνόδου Κορυφής του Ιουνίου».

Η αποπομπή από το ΠΑΣΟΚ και η αποχώρηση από την πολιτική

Ο Σημίτης ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ τον Ιανουάριο του 2004, παραδίδοντας τη θέση στον Γιώργο Παπανδρέου.

Ωστόσο παρέμεινε ενεργός στη δημόσια ζωή, συγγράφοντας βιβλία και αρθρογραφώντας για την πολιτική και την οικονομία. Το 2008, η αποπομπή του από την κοινοβουλευτική ομάδα λόγω διαφωνιών για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας.

Ο Γιώργος Παπανδρέου κατηγόρησε τον Κώστα Σημίτη πως, ενώ το 2005 είχε προσυπογράψει την πρόταση του ΠΑΣΟΚ για διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη Συνταγματική Συνθήκη της ΕΕ και είχε επιχειρηματολογήσει επ’ αυτού και στη Βουλή, εντούτοις, στην περίπτωση της Συνθήκης της Λισαβόνας που ακολούθησε την εγκατάλειψη της Συνταγματικής Συνθήκης, άλλαξε γνώμη.

Οι σχέσεις τους ωστόσο αποκαταστάθηκαν γρήγορα ωστόσο η αποπομπή σηματοδότησε το τέλος της άμεσης πολιτικής παρουσίας του Κώστα Σημίτη.

Η τελευταία δημόσια παρέμβασή του Κώστα Σημίτη ήταν στην εκδήλωση που είχε γίνει στο Ζάππειο για τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ. Ιδρυτικά μέλη του κόμματος ήταν παρόντα εκεί και ο Κώστας Σημίτης.

Στην ομιλία που είχε απευθύνει ο πρώην πρωθυπουργός είχε πει ότι στην πορεία των 50 χρόνων αντιμετωπίσαμε αντιξοότητες και προκλήσεις, αλλά καταφέραμε να βάλουμε τα θεμέλια για μια πιο δημοκρατική Ελλάδα, με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή και με ισχυρή παρουσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έναν μήνα αργότερα, είχε ψηφίσει στις εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ όπου και πάλι είχε στείλει μήνυμα ενότητας.