«Κοιτάζω τον ουρανό με το ίδιο δέος από παιδί» - Τι λέει Έλληνας αστροφυσικός της NASA

Κατά την παιδική του ηλικία, ο Αλέξανδρος Μαραγκουδάκης παρατηρούσε τον αττικό ουρανό και εντυπωσιαζόταν από τα μυστικά που έκρυβε. Σήμερα, από τη NASA όπου εργάζεται ως ερευνητής, ο Έλληνας αστροφυσικός μελετά τα μυστήρια του σύμπαντος και συνεχίζει να νιώθει δέος για τη γοητεία του ουρανού.

«Από παιδί πάντα με γοήτευε ο ουρανός, τον κοιτούσα και αναρωτιόμουν τι γίνεται εκεί. Αυτή η γοητεία νομίζω ότι δεν έχει αλλάξει. Με το ίδιο δέος που κοιτούσα τον ουρανό ως παιδί, με το ίδιο δέος το κάνω και τώρα. Μπορεί πλέον να έχω τα μέσα και να βλέπω τις εικόνες του σύμπαντος ωμές, ακατέργαστες, ίσως λιγότερο ωραιοποιημένες. Ωστόσο, σήμερα νιώθω την ομορφιά της ανακάλυψης, το τι θα δεις αναλύοντας τα δεδομένα που λαμβάνεις», λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Αφορμή για τη συνομιλία μας στάθηκε η συνεργασία του ως ερευνητή της NASA με το «PDRs4All», ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο περισσότεροι από 170 ερευνητές από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ιαπωνία μελετούν δεδομένα από τις παρατηρήσεις του James Webb Space Telescope (JWST). Συγκεκριμένα, στο πρόγραμμα διερευνάται η Ζώνη του Ωρίωνα, μια περιοχή αστρογένεσης στον Γαλαξία μας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, που με τη βοήθεια του πρωτοποριακού τηλεσκοπίου μελετάται διεξοδικά.

Μια από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις της ερευνητικής ομάδας στο πρόγραμμα αυτό, ήταν η ανίχνευση του χημικού στοιχείου methyl cation CH3+ σε μια περιοχή όπου δημιουργείται ένας πρωτοπλανήτης, ο οποίος «βομβαρδίζεται» από ακτινοβολία από μεγάλα και λαμπρά αστέρια που βρίσκονται τριγύρω. «Ενώ αρχικά δεν περιμένεις να το ανιχνεύσεις, το ανιχνεύεις και είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, γιατί δημιουργεί τη δίοδο για μεγαλύτερες ενώσεις άνθρακα που είναι σημαντικές για τη ζωή. Βλέπεις λοιπόν ποια είναι τα πρώιμα στάδια που μπορούν ενδεχομένως να οδηγήσουν στη ζωή», εξηγεί ο κ. Μαραγκουδάκης.

Το 2019, οπότε η επιστημονική κοινότητα προετοιμαζόταν για την εκτόξευση του πολύπλοκου και πολύ εξελιγμένου τηλεσκοπίου JWST, ο Αλέξανδρος Μαραγκουδάκης ήταν ένας από τους 25 επιστήμονες σε ΗΠΑ και Καναδά που επιλέχθηκαν για να κάνουν εκπαίδευση στη λειτουργία του τηλεσκοπίου στο «Space Telescope Science Institute» (STScl) στη Βαλτιμόρη και στη συνέχεια να μεταλαμπαδεύσουν τις γνώσεις τους και στους συναδέλφους τους. Την περίοδο εκείνη, ο κ. Μαραγκουδάκης διεξήγαγε μεταδιδακτορική έρευνα στο Western University, στο Οντάριο του Καναδά, και η εκπαίδευση αυτή στο JWST ήταν η αρχή της ενασχόλησής του με το τηλεσκόπιο-επίτευγμα, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Τι έχει προσφέρει το JWST στη γνώση μας για το σύμπαν, τον ρωτάμε. «Μας παρείχε αρκετά νέα δεδομένα ιδιαίτερα σε αυτό που λέμε Κοσμική Αυγή, στο πρώιμο σύμπαν, κοντά χρονικά στη Μεγάλη Έκρηξη. Παίρνουμε πληροφορίες για το πώς λειτουργούσε το σύμπαν τότε, ενώ δεν μπορούσαμε να το δούμε με τις προηγούμενες αποστολές», επισημαίνει.

Οι γαλαξίες της γειτονιάς μας

Μπορεί στο «PDRs4All» το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιστημόνων να είναι αυτή η συγκεκριμένη περιοχή του Γαλαξία μας, όμως ο Αλέξανδρος Μαραγκουδάκης έχει θέσει στο επίκεντρο της έρευνάς του κυρίως την εξωγαλαξιακή αστροφυσική και συγκεκριμένα την εξέλιξη εκατοντάδων χιλιάδων γαλαξιών που βρίσκονται στη «γειτονιά» μας. Τα θέματα που ερευνά αφορούν στη μελέτη των γαλαξιών σε διαφορετικά μήκη κύματος και στη μοντελοποίηση για την ερμηνεία των παρατηρήσεων, προκειμένου να κατανοήσει την εξέλιξη των γαλαξιών και να εντοπίσει τα κοινά χαρακτηριστικά που μπορεί να έχουν οι διαφορετικοί γαλαξίες.

Πόσα ξέρουμε, όμως, για τους γαλαξίες στη γειτονιά μας; «Αν είσαι ερευνητής δεν θα πεις ποτέ ότι ξέρουμε πολλά. Υπάρχουν τόσα πολλά που μπορείς να μάθεις. Έχεις μια καλή ιδέα ίσως για το τι γίνεται. Και όσο περισσότερο έχεις τα μέσα, όπως πιο εξελιγμένα τηλεσκόπια για να παρατηρείς με μεγαλύτερη ανάλυση τι γίνεται στα συστήματα αυτά, τόσο σιγά σιγά γεφυρώνεις αυτό το χάσμα με το τι γίνεται εκεί έξω. Και πάλι υπάρχει μια μεγάλη διαδρομή να καλυφθεί μέχρι να πεις ότι έχεις φτάσει σε ένα σημείο να έχεις μια καλή εικόνα. Αυτό όμως είναι και το συναρπαστικό, να εξακολουθείς να ψάχνεις το τι γίνεται, πώς λειτουργούν οι γαλαξίες για παράδειγμα, πώς εξελίσσονται και σιγά σιγά να μαθαίνεις και νέα πράγματα χωρίς να γνωρίζεις πόσο κοντά ή πόσο μακριά είσαι σε μια ολοκληρωτική περιγραφή της εξέλιξής τους».

Σε έναν δεύτερο σημαντικό πυλώνα της έρευνάς του, ο Αλέξανδρος Μαραγκουδάκης μελετά τους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες, οργανικές ενώσεις με άνθρακα και υδρογόνο, που δίνουν στους επιστήμονες μεταξύ άλλων, πληροφορίες για τον ρυθμό αστρογένεσης των γαλαξιών στους οποίους εντοπίζονται.

Η μελέτη άλλων γαλαξιών μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες στην κατανόηση ακόμα και του δικού μας Γαλαξία, τονίζει ο κ. Μαραγκουδάκης. «Παράλληλα, μελετώντας και τον δικό μας Γαλαξία που είναι ό,τι πιο κοντινό έχουμε, μπορούμε να κάνουμε εκτιμήσεις για το τι συμβαίνει στους πιο μακρινούς γαλαξίες που δεν μπορούμε να τους μελετήσουμε με την ίδια διακριτική ικανότητα. Οπότε υπάρχει αυτή η αλληλεπίδραση στην έρευνα και του δικού μας Γαλαξία και των υπολοίπων».

Ο 43χρονος Αλέξανδρος Μαραγκουδάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου έκανε τις προπτυχιακές του σπουδές στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ακολούθησαν μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το 2020 έλαβε μεταδιδακτορική υποτροφία από τη NASA και αυτό ήταν η αφετηρία της διαδρομής του στον αμερικανικό διαστημικό οργανισμό. Μετά την ολοκλήρωση της υποτροφίας, συνεχίζει να εργάζεται ως ερευνητής στο ερευνητικό κέντρο AMES της NASA στην Καλιφόρνια.

Πόσο μακρινή, όμως, ήταν η απόσταση που διένυσε μέχρι να φτάσει στη NASA; «Όπως το βιώνω είναι μια μεγάλη διαδρομή χρονικά αλλά κάθε κομμάτι της είχε κάτι το ξεχωριστό και διαφορετικό ερευνητικά», λέει. Σπεύδει να προσθέσει, όμως, ότι «δεν θυμίζω στον εαυτό μου ότι είμαι εδώ που είμαι, απλά προσπαθώ να κάνω τη δουλειά μου όσο το δυνατόν καλύτερα μπορώ, ανεξάρτητα από το πού βρίσκομαι. Ενώ τα μάτια μου είναι στραμμένα προς τον ουρανό, το μυαλό είναι εδώ χαμηλά».