Η θλίψη της κλειστής πόρτας: Τα βιβλιοπωλεία της γειτονιάς εξαφανίζονται - Το ebook είναι η νέα τάση
Η μάχη της επιβίωσης των συνοικιακών βιβλιοπωλείων απέναντι στα ισχυρά καρτέλ, τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες και τα μεγάλα πολυκαταστήματα.
Τα τελευταία χρόνια, η εικόνα των κλειστών βιβλιοπωλείων σε κεντρικούς δρόμους και γειτονιές της Αθήνας αλλά και σε περιοχές σε όλη την Ελλάδα έχει γίνει θλιβερά οικεία. Η άνοδος και η πτώση ιστορικών βιβλιοπωλείων, όπως τα βιβλιοπωλεία «Φλωράς», αναδεικνύει το ευρύτερο φαινόμενο της κρίσης που αντιμετωπίζει ο κλάδος των μικρών και συνοικιακών βιβλιοπωλείων.
Οι λόγοι για το κλείσιμο των βιβλιοπωλείων «Φλωράς»
Η αλυσίδα βιβλιοπωλείων «Φλωράς», που υπήρξε για δεκαετίες ο μεγαλύτερος λιανοπωλητής ξενόγλωσσων βιβλίων, δεν κατάφερε να επιβιώσει κάτω από το βάρος πολλαπλών πιέσεων. Το 2015 η εταιρεία ανακοίνωσε τη διακοπή της λειτουργίας της, υποστηρίζοντας ότι για το λουκέτο ευθύνεται το «καρτέλ του ξενόγλωσσου βιβλίου» και η Επιτροπή Ανταγωνισμού.
Ο Γιώργος Φλωράς ανέλαβε τη διεύθυνση των ομώνυμων βιβλιοπωλείων το 1999, μετά τον θάνατο του πατέρα του. «Το 2000 είχαμε πέντε βιβλιοπωλεία και το 2006 φτάσαμε τα δεκατρία καταστήματα. Τότε ξεκινήσαμε να ''καλπάζουμε'', ήμασταν ο μεγαλύτερος λιανοπωλητής ξενόγλωσσων εκπαιδευτικών βιβλίων. Το 2000, λοιπόν, ξεκίνησε ένα καρτέλ μεταξύ δύο χονδρεμπόρων του ξενόγλωσσου βιβλίου, οι οποίοι ταυτόχρονα έκαναν συμφωνίες με μεγάλους εκδότες αγγλικών βιβλίων και έκλεισαν την αγορά για να μεγιστοποιήσουν τα δικά τους κέρδη. Πήγα κατευθείαν στην Επιτροπή Ανταγωνισμού. Η απόφαση βγήκε το 2009, μετά από εννέα χρόνια και μας δικαίωσε με 20 εκατομμύρια πρόστιμο που επέβαλε. Το καρτέλ όμως δεν εφαρμόζει τις αποφάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού ενώ εμείς κρατιόμασταν με νύχια και με δόντια, φυτοζωούσαμε για 4-5 χρόνια, και τελικά, το 2015 η εταιρεία πτώχευσε. Τώρα η πτώχευση είναι ακόμα σε εκκρεμότητα, δηλαδή είναι σύνδικος πτώχευσης και είναι ακόμα σε εκκρεμότητα. Και τι καταφέραμε; Η εταιρεία να πάρει μόλις 770.000 ευρώ από την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Ηθικά δικαιωθήκαμε, οικονομικά όμως σε καμία περίπτωση. Εκτιμούμε ότι η ζημιά ξεπέρασε τα 4 εκατομμύρια ευρώ», λέει στο Flash.gr ο κ. Φλωράς
Ισχυρός ο ανταγωνισμός στα βιβλιοχαρτοπωλεία
«Καταστράφηκε η ζωή μας οικονομικά, ολόκληρη την οικογένειά μου κατέστρεψε αυτή η ιστορία, και ζημιώσαμε κι εμείς ανθρώπους. Έχουμε ακόμα οφειλές στους εργαζόμενους, που ευτυχώς, χαίρομαι πολύ, γιατί με αυτή την αποζημίωση θα πληρωθούν οι εργαζόμενοι. Αλλά ζημιώσαμε και τους προμηθευτές μας», αναφέρει στον Flash ο κ. Φλωράς.
«Το χαρτοπωλείο στα βιβλιοχαρτοπωλεία ο ανταγωνισμός είναι πάρα πολύ ισχυρός από τις μεγάλες αλυσίδες και από τις επιχειρήσεις των παιχνιδιών. Οι τιμές στα χαρτοσχολικά είδη στα βιβλιοχαρτοπωλεία, διαχρονικά ήταν πολύ ανταγωνιστικές αλλά οι μεγάλες αλυσίδες παιχνιδιών, ξοδεύουν πάρα πολλά χρήματα σε διαφήμιση και έτσι προσελκύουν περισσότερους καταναλωτές. Έτσι λειτουργεί η αγορά, το κατανοούμε», τονίζει ο κ. Φλωράς.
Η απειλή των e-books και η αλλαγή συνηθειών
Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος του κοινού προς τα e-books και τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες πώλησης βιβλίων έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Η ψηφιακή επανάσταση έφερε μεγάλες αλλαγές στις αναγνωστικές συνήθειες. Τα e-books προσφέρουν άμεση πρόσβαση, χαμηλότερο κόστος και ευκολία, κερδίζοντας συνεχώς έδαφος στις προτιμήσεις του κοινού. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη εφαρμογών με τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, όπως η Amazon, περιόρισε τη δυναμική των τοπικών βιβλιοπωλείων, που συχνά δεν μπορούν να ανταγωνιστούν σε τιμές και ποικιλία.
Ο Θεόδωρος Θεοδωρόπουλος, αντιπρόεδρος του ΣΒΕΑΠ – Σύλλογος Βιβλιοχαρτοπωλών & Εκδοτών Αθηνών Προαστίων και Ταμίας της ΠΟΕΒ - Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοχαρτοπωλών, είναι ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου «Library» στην Δροσιά, σχεδόν 20 χρόνια, από το 2006.
«Μέχρι στιγμής, αντέχουμε. Καταφέρνουμε να καλύπτουμε τα πάγια έξοδα της επιχείρησης, ενοίκια, μισθούς, εφορία.
Γενικώς, θεωρώ ότι πλέον έχει παγιωθεί μια πτωτική κατάσταση οικονομικά, η οποία επηρεάζει και την αγοραστική δύναμη του καταναλωτή. Οι πιο δυνατές περίοδοι που έχουμε εμείς, η σχολική τον Σεπτέμβριο, και ο Δεκέμβριος με τα δώρα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, τις περιόδους αυτές πλέον έχει μειωθεί πολύ η δουλειά. Παλιότερα στην έναρξη της σχολικής χρονιάς οι βιβλιοπώλες μπορεί να έβγαζαν τα έξοδα όλου του έτους και συντηρούνταν τους υπόλοιπους μήνες. Τώρα πλέον δεν γίνεται αυτό. Ευθύνεται ακόμα και το ''καλάθι του μαθητή'' που ήταν ό,τι χειρότερο για τα μικρά βιβλιοπωλεία, διότι δεν μπορούν να το στηρίξουν τα μικρά μαγαζιά και έχουν μπει στο παιχνίδι αυτό ακόμα και τα σούπερ μάρκετ και τα καταστήματα παιχνιδιών. Φέρνουν χείριστης ποιότητας πράγματα για να μπορούν να τα πουλάνε και πολύ φθηνά. Αυτό βγάζει την εικόνα στον καταναλωτή ότι τα βιβλιοπωλεία είναι ακριβά γιατί πουλάνε για παράδειγμα το 50φυλλο τετράδιο, 1.20 - 1.30 ευρώ ενώ στο πολυκατάστημα το αγοράζουν 50 λεπτά, αλλά δεν έχει καμία σχέση το ένα τετράδιο με το άλλο, ποιοτικά».
«Θεωρώ ότι αυτό που μας σώζει και μας κρατάει ακόμα ζωντανούς είναι και η προσωπική σχέση που έχουμε με τους πελάτες που μας στηρίζουν, που μας μαθαίνουν και τους εξυπηρετούμε προσωπικά», μας λέει με παράπονο ο κ. Θεοδωρόπουλος.
Το συνοικιακό βιβλιοπωλείο: Ένα σημείο συνάντησης που χάνεται
Τα συνοικιακά βιβλιοπωλεία δεν είναι μόνο εμπορικά καταστήματα, αλλά και ζωντανά κύτταρα πολιτισμού. Εκεί, οι αναγνώστες μπορούσαν πάντα να αναζητήσουν συμβουλές από τους βιβλιοπώλες, να συζητήσουν για λογοτεχνία και να ανακαλύψουν νέες εκδόσεις. Με το πέρασμα του χρόνου, αυτά τα καταστήματα χάνουν τη σημασία τους, καθώς η πελατεία στρέφεται στις ψηφιακές λύσεις ή στα μεγάλα εμπορικά κέντρα που προσφέρουν πολλαπλές επιλογές.
Ο Ηρακλής Σέρτης είναι ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου «Εκδόσεις Πρωτεύς» στο Γουδή, με σχολικά βιβλία Γλώσσας, το οποίο ξεκίνησε ο πατέρας του το 1981 και ο ίδιος συνέχισε την οικογενειακή παράδοση, αναλαμβάνοντας τα ηνία, το 1997.
«Η μικρή επιχείρηση την τελευταία 15ετία τουλάχιστον, πέρασε πάρα πολύ δύσκολα με την οικονομική κρίση και στη συνέχεια με τις καραντίνες λόγω Covid, όλα τα βιβλιοπωλεία περάσαμε δυσκολίες όπως όλες οι μικρές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα οι αυτοαπασχολούμενοι να μην μπορούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους και να χρωστούν σε προμηθευτές, τράπεζες, και ασφαλιστικούς φορείς. Είναι ένας φαύλος κύκλος», λέει στο Flash.gr ο κ. Σέρτης.
Ο Γιάννης Τσιουμπρής μέλος του ΔΣ της ΠΟΕΒ και του ΣΒΕΑΠ, διατηρεί το βιβλιοπωλείο «Μονόγραμμα», εδώ και 15 χρόνια, στον Δήμο Φυλής, στο Ζεφύρι.
«Κάθε μέρα κλείνουν βιβλιοπωλεία πανελλαδικά από συναδέλφους που συνταξιοδοτούνται και δεν υπάρχει διάδοχη κατάσταση ή από άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει γενικότερα το εμπόριο. Έχω μια εικόνα για το βορειοδυτικό κομμάτι της Αττικής όπου έκλεισαν γύρω στα 15 βιβλιοπωλεία τους τελευταίους δύο μήνες. Το τελευταίο διάστημα έκλεισε ένα κατάστημα στη Δράμα κι άλλο ένα στη Λαμία», αποκαλύπτει, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας, που διαθέτει, ο κ. Τσιουμπρής.
Βιβλία και στα ράφια των σούπερ μάρκετ
«Οι προβλέψεις είναι λίγο δυσοίωνες για το μέλλον. Ακόμα κι εγώ για ένα διάστημα είχα βάλει πωλητήριο στην επιχείρηση, αλλά δεν προχώρησε. Δίνουμε ένα τεράστιο αγώνα να σώσουμε την επιχείρηση. Είναι μια περίοδος η οποία δεν είναι καλή για το εμπόριο γενικότερα. Δεχόμαστε μεγάλο πόλεμο. Όποτε βολεύει είμαστε η ραχοκοκαλιά της οικονομίας, όποτε δεν βολεύει είμαστε πρόβλημα που πρέπει να ξεπεραστεί. Πριν πέντε χρόνια, έκανα μια μεγάλη επένδυση για να μετακομίσω σε ένα μεγαλύτερο χώρο, έπεσα σε καραντίνες και σε όλα τα προβλήματα που έχουμε περάσει την τελευταία 5ετία. Γενικότερα νομίζω δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη και καμία στήριξη από το κράτος και σε πιο τοπικό επίπεδο ώστε να μπορέσουν οι μικρές επιχειρήσεις να επιβιώσουν με μεγαλύτερη ευκολία. Δουλεύουμε, παλεύουμε και δίνουμε τον αγώνα καθημερινά.
Το ''καλάθι του μαθητή'' τον Σεπτέμβριο που στέλνει τον κόσμο στα πολυκαταστήματα και στα σούπερ μάρκετ να αγοράσει τα σχολικά είδη, όλη αυτή η παραφιλολογία για την ακρίβεια στα σχολικά είδη τα οποία, ωστόσο, δεν έχουν ακριβύνει τα τελευταία 2-3 χρόνια, την ώρα που όλα τα υπόλοιπα, ειδικά τα σούπερ μάρκετ, έχουν ανεβάσει τις τιμές. Δεν ισχύει ότι στα μικρά συνοικιακά βιβλιοπωλεία θα αγοράσεις πιο ακριβά», προσθέτει ο κ. Τσιουμπρής.
Το επάγγελμα του βιβλιοπώλη και οι πιέσεις των καρτέλ
Οι μικροί βιβλιοπώλες βρίσκονται αντιμέτωποι με μεγάλες οικονομικές και δομικές προκλήσεις. Ορισμένες εκδοτικές επιχειρήσεις, μέσω πρακτικών καρτέλ, ευνοούν μεγαλύτερες αλυσίδες και αποκλείουν τα μικρά βιβλιοπωλεία από πρόσβαση σε προνομιακές εκπτώσεις ή γρήγορη προμήθεια νέων τίτλων. Αυτό δημιουργεί ένα άνισο πεδίο ανταγωνισμού, καταδικάζοντας πολλά ανεξάρτητα καταστήματα σε οικονομική ασφυξία.
«Νομίζω ότι εκείνο που μας έχει πληγώσει περισσότερο είναι η ηλεκτρονική αγορά», σημειώνει ο κ. Σέρτης. «O κόσμος στρέφεται περισσότερο στην απρόσωπη ηλεκτρονική αγορά, λόγω ευκολίας, έχουν αλλάξει οι εποχές, υπάρχουν άνθρωποι που αισθάνονται άβολα να μπουν σε ένα μαγαζί συνοικιακό και να ρωτήσουν, να ψάξουν, να ψωνίσουν. Είναι λίγο δύσκολο να το καταλάβεις, αλλά μου το έχουν ομολογήσει. Στις μεγάλες πόλεις συμβαίνει αυτό, κυρίως Αθήνα και Θεσσαλονίκη, και το βλέπω και στις νέες γενιές να προτιμούν τις ηλεκτρονικές αγορές. Από την άλλη πλευρά είναι οι μεγάλες επιχειρήσεις που κάνουν εισαγωγές και έχουν τιμές που δεν μπορείς να ανταγωνιστείς με τίποτα. Και ένα συνοικιακό βιβλιοπωλείο, αν θέλει να είναι πάντα ενημερωμένο, πρέπει να επενδύει συνεχώς σε βιβλία και σε γραφική ύλη. Αυτό δημιουργεί μια μαύρη τρύπα. Δεν μπορείς να πεις ότι παίρνεις ένα εμπόρευμα και περιμένεις μέχρι να πουληθεί. Κάθε μέρα πρέπει να ανανεώνεις το εμπόρευμά σου», τονίζει ο κ. Σέρτης.
«Νήπια σκρολάρουν για να... διαβάσουν βιβλίο»
Η λύση ίσως βρίσκεται στην ενίσχυση της τοπικής αγοράς και στη διαμόρφωση μιας νέας κουλτούρας ανάγνωσης. Πρωτοβουλίες που προάγουν την αγορά βιβλίων από μικρά βιβλιοπωλεία, η διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων και οι συνεργασίες με σχολεία και τοπικούς φορείς μπορούν να δώσουν νέα πνοή. Επιπλέον, η πολιτεία πρέπει να εξετάσει μέτρα στήριξης, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις ή επιδοτήσεις για τα μικρά βιβλιοπωλεία.
«Έφερε μία μητέρα το παιδί της στο βιβλιοπωλείο, το οποίο θα πήγαινε για πρώτη φορά σχολείο, και προσπαθούσε να ανοίξει ένα βιβλίο σκρολάροντας με το δάχτυλο, σαν να ήταν τάμπλετ. Η μητέρα του, μου είπε ότι το παιδί δεν είχε ανοίξει ποτέ βιβλίο, δεν είχε καμία επαφή και αυτό ήταν πραγματικά λυπηρό», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Θεοδωρόπουλος.
«Η μυρωδιά του βιβλίου για αυτούς που αγαπάνε τα βιβλία είναι ανεπανάληπτη», συμπληρώνει ο κ. Σέρτης. «Αλλά πόσος κόσμος πλέον είναι αυτός που διαβάζει. Έχει αλλάξει ο κόσμος όσον αφορά την αγορά, αλλά έχει αλλάξει και η νοοτροπία. Έχει ξεφύγει από την αφήγηση. Ειδικά οι νέες γενιές είναι δύσκολο να παρακολουθήσουν την αφήγηση, είναι οι γενιές της εικόνας».
«Πριν είκοσι χρόνια τα βιβλία που έδινα, που πρότεινα σαν βιβλιοπωλείο σε παιδάκια 4ης, 5ης Δημοτικού είχαν ένα κείμενο το οποίο τα σημερινά παιδιά του Γυμνασίου δεν μπορούν να διαβάσουν, ούτε για πλάκα. Μιλάμε για τον μέσο όρο, για την πλειονότητα των παιδιών. Γιατί πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις. Υπάρχουν, βεβαίως και παιδιά που αγαπούν την ανάγνωση και τα βιβλία.
Συγκεκριμένα, θυμάμαι ότι πριν είκοσι χρόνια έδινα Άλκη Ζέη, Ζορζ Σαρρή και την κλασική λογοτεχνία σε μαθητές 5ης, 6ης Δημοτικού. Τώρα ένας μαθητής της 5ης Δημοτικού δεν μπορεί να αφιερώσει χρόνο να διαβάσει αυτό το κείμενο. Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί», τονίζει ο κ. Σέρτης.
Αγοράζουν ό,τι βλέπουν στο TikTok
Πολλά βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα, καθημερινά, βάζουν λουκέτο. Ένας από τους βασικούς λόγους είναι η οικονομική κρίση που μείωσε σημαντικά την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Επιπλέον, η αύξηση των λειτουργικών εξόδων, όπως τα ενοίκια και οι φόροι, κατέστησαν τη διαχείριση δυσβάσταχτη.
«Δεν είναι εύκολο να καταγραφεί ο ακριβής αριθμός των βιβλιοπωλείων που κλείνουν ανά την Ελλάδα», αναφέρει στο Flash.gr ο εκπρόσωπος τύπου της ΠΟΕΒ, Ηρακλής Κακαβάνης. Τώρα, όσοι είναι στα όρια της συνταξιοδότησης, δυσκολεύονται να βρουν συνεχιστή της επιχείρησής τους. Υπάρχουν βιβλιοπώλες που δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε να πουλήσουν την επιχείρηση ούτε να την συνεχίσουν τα παιδιά τους.
Η Αναστασία Ρωμαντζή ήταν στέλεχος σε ναυτιλιακή εταιρία για 16 χρόνια και αποφάσισε πριν τρία χρόνια να αγοράσει ένα βιβλιοπωλείο στους Αμπελόκηπους, όταν ο προηγούμενος ιδιοκτήτης του βγήκε στη σύνταξη.
Τα σκληρά ωράρια εργασίας, σε συνδυασμό με το μεγάλωμα δύο ανήλικων παιδιών, την οδήγησαν στην απόφαση να αποκτήσει τη δική της επιχείρηση, το βιβλιοπωλείο «Σύγχρονη Σκέψη». «Δεν είμαι σε καλύτερη οικονομική κατάσταση, αντιμετώπισα μεγάλες οικονομικές δυσκολίες στην αρχή, αλλά το ζητούμενο ήταν να έχω περισσότερο χρόνο για τα παιδιά μου, και αυτό το κατάφερα». Σχετικά με τις αγοραστικές συνήθειες των νεότερων πελατών της, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πολλοί νέοι αγοράζουν ό,τι βλέπουν, ό,τι βγαίνει πρώτα στο TikTok και στο Instagram. Οι περισσότεροι είναι περιστασιακοί αναγνώστες. Άτομα της μετεφηβικής ηλικίας αγοράζουν πολλά ξενόγλωσσα βιβλία. Οι μεγαλύτερες ηλικίες δεν αγοράζουν συχνά βιβλία, δεν διαβάζουν αρκετά».
Δύσκολη η μάχη της επιβίωσης για τον βιβλιοπώλη
Η απώλεια ενός βιβλιοπωλείου δεν σημαίνει μόνο το κλείσιμο ενός καταστήματος. Είναι η εξαφάνιση ενός χώρου που ενώνει ανθρώπους, που εμπνέει και καλλιεργεί την αγάπη για το βιβλίο και τη γνώση. Η προστασία αυτών των χώρων είναι απαραίτητο να γίνει προτεραιότητα, όχι μόνο για την οικονομία, αλλά και για την πολιτιστική ταυτότητα της Ελλάδας.
«Τα βιβλιοπωλεία είναι μικρές ατομικές επιχειρήσεις και επηρεάζονται από τη γενικότερη οικονομική κατάσταση. Όσο πιο δύσκολη για τον καταναλωτή, τόσο πιο δύσκολη και η μάχη της επιβίωσης για τον βιβλιοπώλη», τονίζει ο κ. Κακαβάνης.
«Το μέλλον γενικά είναι δυσοίωνο, όχι μόνο στον δικό μας τον κλάδο» συμπληρώνει ο κ. Κιουμπρής. «Δεν υπάρχει στήριξη, αυξάνεται η φορολογία, έχουν αυξηθεί τα τιμολόγια και όλα τα λειτουργικά έξοδα των επιχειρήσεων, είναι πολλοί οι παράγοντες που δυσκολεύουν έναν μικρό επαγγελματία, ένα μικρό συνοικιακό μαγαζί προκειμένου να αναπτυχθεί».
«Η κατάσταση είναι δύσκολη, αλλά πρέπει να αισιοδοξούμε. Εξάλλου είμαστε σε έναν χώρο, αυτόν του βιβλίου, που μας γεμίζει χαρά, γι' αυτό τον επιλέξαμε», καταλήγει ο κ. Σέρτης.
