Διώρυγα του Παναμά: Η ιστορία της και γιατί τη θέλει τόσο ο Τραμπ - «Είναι το πετρέλαιό μας»

Την παγκόσμια γεωγραφία απειλεί να αλλάξει ο Ντόναλντ Τραμπ, με τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ να επαναλαμβάνει στη χθεσινή του εναρκτήρια ομιλία στο Καπιτώλιο τις επεκτατικές βλέψεις του απέναντι σε διάφορα σημεία του κόσμου. Μεταξύ αυτών, ο Τραμπ δεσμεύτηκε ότι θα ανακτήσει τον έλεγχο της Διώρυγας του Παναμά.

Όπως αναφέρει το CNN σε ανάλυσή του, περισσότερα από 100 χρόνια μετά την κατασκευή του θαύματος της μηχανικής που συνέδεε τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό ωκεανό και 25 χρόνια μετά την επιστροφή της ιδιοκτησίας του καναλιού στο κράτος του Παναμά από τις ΗΠΑ, η πλωτή οδός φαίνεται ότι μπαίνει σε νέες ιστορικές περιπέτειες.

«Μας φέρθηκαν πολύ άσχημα από αυτό το ανόητο δώρο που δεν έπρεπε ποτέ να κάνουμε και η υπόσχεση του Παναμά προς εμάς αθετήθηκε», είπε ο Τραμπ χθες, ισχυριζόμενος ότι ο Παναμάς χρεώνει υπερβολικά το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ για τη διέλευση από το κανάλι.

«Πάνω από όλους, η Κίνα χειρίζεται τη Διώρυγα του Παναμά», πρόσθεσε ο Αμερικανός πρόεδρος, ένα ισχυρισμό που επαναλαμβάνει συχνά. «Και δεν το δώσαμε στην Κίνα, το δώσαμε στον Παναμά και το παίρνουμε πίσω!», τόνισε ο νέος πρόεδρος.

Αξιωματούχοι του Παναμά χλεύασαν τους ισχυρισμούς του Τραμπ ότι η χώρα χρεώνει πάρα πολλά για τη διέλευση των αμερικανικών πλοίων από τη διώρυγα ή ότι η Κίνα έχει πάρει κρυφά τον έλεγχο της πλωτής οδού.

Ωστόσο, οι απειλές του Τραμπ αντιμετωπίζονται αρκετά σοβαρά από την πλευρά του Παναμά, καθώς η χώρα θεωρεί τη διώρυγα κεντρικό στοιχείο της εθνικής της ταυτότητας, ενώ κι ένα μεγάλο ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος του Παναμά βασίζεται στο κανάλι.

Ο Παναμάς έχει επίσης βιώσει αρκετές αμερικανικές στρατιωτικές επεμβάσεις μέσα στον προηγούμενο αιώνα.

«Το μόνο που χρειάζεται (ο Τραμπ) είναι να αποβιβάσει δέκα χιλιάδες στρατιώτες και αυτό είναι όλο», είπε ο Οβίδιο Ντίαζ-Εσπίνο, ο οποίος γεννήθηκε στον Παναμά και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Πώς η Γουόλ Στριτ δημιούργησε ένα έθνος: J.P. Morgan, Teddy Roosevelt και η Διώρυγα του Παναμά». «Δεν έχουμε στρατό», πρόσθεσε ο Ντίαζ-Εσπίνο.

Πώς οι ΗΠΑ «επέβαλαν» την κατασκευή της διώρυγας

Το 1903, ο Παναμάς ήταν ένα διοικητικό διαμέρισμα της Κολομβίας, γεμάτο εντάσεις, με πολλούς Παναμέζους να διεκδικούν την ανεξαρτησία από την κεντρική κυβέρνηση της χώρας. Η Κολομβία, ωστόσο, δεν έκανε βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Για γενιές, πολλές ξένες χώρες θεωρούσαν τον στενό ισθμό σε αυτήν την περιοχή ως το τέλειο σημείο για την κατασκευή ενός καναλιού που θα ένωνε δύο ωκεανούς και θα έκανε πιο σύντομα τα παγκόσμια θαλάσσια ταξίδια κατά χιλιάδες μίλια. Τα πλοία δεν θα χρειαζόταν πλέον να κάνουν τον περίπλου της Νότιας Αμερικής, περνώντας μέσα από δύσκολες και εκτεθειμένες σε κακοκαιρία περιοχές.

Αλλά η πραγματική ανασκαφή της «Μεγάλης Τάφρου», όπως έγινε γνωστή, ήταν πολύ πιο δύσκολη από οποιαδήποτε παρόμοια επιχείρηση στο παρελθόν.

Η γαλλική απόπειρα και η καταστροφή

Μια γαλλική απόπειρα κατασκευής ενός καναλιού στη δεκαετία του 1880 οδηγήθηκε στην καταστροφή αφού δεκάδες εργάτες πέθαναν από κίτρινο πυρετό και ελονοσία, εν μέσω ισχυρισμών για οικονομική κακοδιαχείριση. Η απόπειρα αυτή, με επικεφαλής τον διάσημο κατασκευαστή της Διώρυγας του Σουέζ, Φερντινάν Λεσσέψ, κατέληξε σε χρεοκοπία.

Αποτυγχάνοντας να συνάψει συμφωνία με την Κολομβία για την κατασκευή μίας αμερικανικής διώρυγας, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Θεόδωρος Ρούσβελτ, έστειλε πυροβόλα πλοία στις ακτές του Παναμά, σε Ατλαντικό και Ειρηνικό, για να υποστηρίξει τις εκκλήσεις των Παναμέζων για ανεξαρτησία. Η ανεξαρτησία κηρύχθηκε αλλά ο Παναμάς δεν το χάρηκε για πολύ.

Η «προδοσία» και ο «δάχτυλος» του Λευκού Οίκου

Η κοινή γνώμη στο νέο έθνος του Παναμά κλονίστηκε γρήγορα λόγω μιας συνθήκης που υπογράφηκε με τις ΗΠΑ, η οποία παρείχε στην Αμερική απεριόριστη χρήση της διώρυγας που θα κατασκευαζόταν μελλοντικά.

Οι πολίτες του Παναμά κατηγόρησαν τον απεσταλμένο τους στις ΗΠΑ, τον Γάλλο μηχανικό και στρατιώτη Philippe-Jean Bunau-Varilla, ότι πρόδωσε τα συμφέροντά τους για προσωπικό οικονομικό όφελος. Ωστόσο, τα χέρια του Παναμά ήταν «δεμένα», καθώς η ανεξαρτησία της χώρας, έναντι της Κολομβίας, βασιζόταν στην αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη.

Οι ΗΠΑ έφεραν εργάτες για την κατασκευή του καναλιού από όλη την Καραϊβική. Ένα ειδικό έργο που σχεδιάστηκε από το Σώμα Μηχανικών Στρατού των ΗΠΑ ανέβαζε τα πλοία από το επίπεδο του ωκεανού στη λίμνη Gatun, τη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη εκείνη την εποχή, ώστε να μπορούν να διασχίσουν τον ισθμό. Έτσι λειτουργούσε στην αρχή η διώρυγα.

Η τελική έκρηξη που πλημμύρισε το κανάλι ήταν αποτέλεσμα ενός τηλεγραφήματος του 1913 από τον Λευκό Οίκο και τον τότε πρόεδρο Ουίλσον. «Η διώρυγα ανοίγει με το δάχτυλο του Γουίλσον», ήταν ο τίτλος στους New York Times την επόμενη μέρα.

Ένα υδάτινο χρυσωρυχείο

Το ελεγχόμενο από τις ΗΠΑ κανάλι έγινε γρήγορα ζωτικό πλεονέκτημα για το αμερικανικό εμπόριο και το αμερικανικό ναυτικό. Ο Παναμάς έλαβε μια αρχική πληρωμή 10 εκατομμυρίων δολαρίων από τις ΗΠΑ για τη χρήση της περιοχής, ακολουθούμενη από 250.000 δολάρια που έδινε η Αμερική κάθε χρόνο. Πολλοί πολίτες του Παναμά δυσανασχετούσαν για αυτήν την ιδιότυπη κατάσταση.

«Ήταν αποικιοκρατία. Η χώρα χωρίστηκε στα δύο και δεν μπορούσες καν να μπεις μέσα», δήλωσε ο συγγραφέας Ντίας-Εσπίνο.

«Είχαν τα πάντα. Είχαν γήπεδα γκολφ, είχαν κέντρα αναψυχής και στην άλλη πλευρά του φράχτη ήταν ο Παναμάς», είπε.

Οι ταραχές και η απόδοση της διώρυγας στον Παναμά

Οι εντάσεις αυξάνονταν σταθερά μέχρι τον Ιανουάριο του 1964, όταν ξέσπασαν ταραχές μετά την είσοδο διαδηλωτών στην απαγορευμένη ζώνη του καναλιού, οι οποίοι προσπάθησαν να υψώσουν εκεί τη σημαία του Παναμά. 22 Παναμέζοι φοιτητές και 4 πεζοναύτες των ΗΠΑ σκοτώθηκαν στις μάχες που ακολούθησαν.

Επί 13 χρόνια, αξιωματούχοι των ΗΠΑ και του Παναμά συζητούσαν ένα σχέδιο επιστροφής της Διώρυγας στον Παναμά, κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης τόσο των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικανών. Τελικά, το 1977, ο τότε Πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ κατέληξε σε συμφωνία με τον τότε ισχυρό άνδρα του Παναμά, Omar Torrijos, ώστε οι ΗΠΑ και ο Παναμάς να διαχειρίζονται από κοινού την κρίσιμη πλωτή οδό, με το κανάλι να παραδίδεται πλήρως στον Παναμά τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 1999.

«Η δικαιοσύνη και όχι η βία πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των συναλλαγών μας με τα έθνη του κόσμου», είπε ο Κάρτερ στην τελετή υπογραφής των συμφωνιών.

Ωστόσο, η τελική συμφωνία εξακολουθούσε να δίνει στις ΗΠΑ το δικαίωμα να επέμβουν στρατιωτικά για να κρατήσουν το κανάλι ανοιχτό -μια συνθήκη που θα μπορούσε ενδεχομένως να εκμεταλλευτεί ο Τραμπ σε μια προσπάθεια να ανακαταλάβει το κανάλι με τη βία. Αυτό βέβαια δύσκολο να σταθεί νομικά, καθώς το κανάλι συνεχίζει μέχρι σήμερα να είναι ανοιχτό με ρεκόρ κυκλοφορίας.

Ένας εθνικός θησαυρός

Το 2007, ο Παναμάς ξεκίνησε έργα για τη μεγαλύτερη επέκταση του καναλιού εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, ώστε να επιτραπεί σε πολύ μεγαλύτερα πλοία να διασχίζουν τη διώρυγα.

Οι επεμβάσεις κόστισαν στον Παναμά περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια δολάρια και τέθηκαν σε λειτουργία το 2016. Επίσης υπερδιπλασίασαν τη θαλάσσια κυκλοφορία που μπορούσε να διαχειριστεί το κανάλι.

«Πληρώσαμε για αυτό, το κατασκευάσαμε και αυτή τη στιγμή πάνω από το 55% των εσόδων της Διώρυγας του Παναμά προέρχονται από αυτήν την επένδυση, όχι από την επένδυση των ΗΠΑ που έκαναν πριν από πολύ καιρό», δήλωσε στο CNN ο Χόρχε Λουίς, πρώην διαχειριστής της Διώρυγας του Παναμά.

Το διευρυμένο πλέον κανάλι αποδίδει δισεκατομμύρια δολάρια στον Παναμά και βοηθά τη χώρα να γίνει ένα σπάνιο προπύργιο σταθερότητας στην Κεντρική Αμερική, μία περιοχή του πλανήτη που μαστίζεται από φτώχεια και διακίνηση ναρκωτικών, φαινόμενα τα οποία τροφοδοτούν και τη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ.

«Ο Παναμάς τα πάει τόσο καλά με τη διώρυγα, υπάρχουν πολλοί εργαζόμενοι, υπάρχει τόση απασχόληση», είπε ο Τραμπ το 2011.

«Οι ΗΠΑ ανόητα έδωσαν το κανάλι για το τίποτα», ανέφερε.

Οι αξιωματούχοι του Παναμά έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν θα ανεχθούν καμία απόπειρα κατάληψης της επικερδούς πλωτής οδού, από την οποία διέρχεται περίπου το 5% της παγκόσμιας θαλάσσιας κυκλοφορίας.

«Η Διώρυγα είναι το πετρέλαιό μας»

«Απορρίπτω πλήρως τα λόγια του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στην εναρκτήρια ομιλία του σχετικά με τον Παναμά και τη διώρυγά του», δήλωσε ο πρόεδρος του Παναμά Χοσέ Ραούλ Μουλίνο στο X, τη Δευτέρα (20/1). «Το κανάλι είναι και θα παραμείνει στον Παναμά και η διοίκησή του θα παραμείνει υπό τον έλεγχο του Παναμά, με πλήρη σεβασμό στη μόνιμη ουδετερότητά του», πρόσθεσε.

Όμως, το φάντασμα μιας ενδεχόμενης νέας αμερικανικής παρέμβασης -ακόμα και στρατιωτικής- κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για μια χώρα που εξαρτάται τόσο από την ομώνυμη πλωτή οδό όσο και από τις καλές σχέσεις με την Ουάσιγκτον.

«Η Διώρυγα του Παναμά είναι το πετρέλαιο μας, και αυτό είναι σαν να απειλείτε να πάρετε πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία, να αρπάξετε τις πετρελαιοπηγές», είπε ο Ντίαζ-Εσπίνο. «Αυτό θα ήταν καταστροφικό για τη χώρα. Θα μέναμε με το χρέος και χωρίς τα έσοδα», είπε.