Αττίλας Ι: Γκαφατζήδες εισβολείς, ήρωες, χαμένες ευκαιρίες και ιστορίες από τη μάχη στο Πεντεμίλι

Το πρωινό της 20ης Ιουλίου 1974, πριν ακριβώς 50 χρόνια, «η Αϊσέ» φόρεσε τον φερετζέ της ειρηνευτικής αποστολής και «πήγε διακοπές».

Στην παραλία Πεντεμίλι, περίπου 8 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη της Κερύνειας, ξεκίνησε η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο (η «Αϊσέ» ήταν το συνθηματικό). Χωρίς κυπριακή αεροπορία και ναυτικό να χαλάσουν τις «διακοπές», οι Τούρκοι αποβίβασαν μία δύναμη που τελικά θα έφτανε τις 3.500 χιλιάδες στρατιώτες, τα 12 πυροβόλα M101, τα 15 άρματα Μ47 και τα 20 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού.

Από την άλλη πλευρά, οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις είχαν ελαφρώς περισσότερους άντρες (3.800), έναν μικρό αριθμό από κάτι μάλλον παρωχημένα σοβιετικά άρματα Τ-34 και μερικά σοβιετικά επίσης οχήματα μεταφοράς προσωπικού BTR. Όπως είπαμε, μηδέν πλοία, μηδέν αεροπλάνα.

Τα κυπριακά όπλα

Δεν ήταν, όμως, μόνο η υπεροπλία των Τούρκων. Ο οπλισμός των ελληνοκυπριακών δυνάμεων ήταν προβληματικός. Για παράδειγμα, το 286ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού (που θα δούμε αργότερα) είχε ρωσικά πολυβόλα (εγκατεστημένα στα BTR) με σφαίρες των 7,62 χιλιοστών. Τα βρετανικά Lee-Enfield και Bren έπαιρναν σφαίρες των 0,303 ιντσών (7,7 χιλιοστών) και τα επίσης βρετανικά Sten έπαιρναν σφαίρες των 9 χιλιοστών. Τέλος, τα βαρέα αντιαρματικά ήταν τα ΠΑΟ των 106 χιλιοστών. Αμερικάνικα. Ένα μπάχαλο, δηλαδή, απότοκο της ιστορίας της Κύπρου που είχε κερδίσει την ανεξαρτησία της μόλις το 1960 και δεν ήταν στο ΝΑΤΟ.

Η ετοιμότητα των Τούρκων

Μη φανταστείς, όμως, ότι οι Τούρκοι ήταν τίποτα «σκυλιά του πολέμου». Γκαφατζήδες ήταν. Έκαναν σοβαρά λάθη χωρίς να τα πληρώσουν. Την ημέρα της απόβασης, αντί να βγουν στο Πεντεμίλι στις 5:30 όπως ήταν το σχέδιο τους, έχασαν τον προσανατολισμό τους και βγήκαν στη βραχώδη παραλία της (Παναγίας) Γλυκιώτισσας. "You had one job" που λένε. Όταν κατάλαβαν το λάθος τους, γύρισαν προς το Πεντεμίλι όπου και έφτασαν με σχεδόν δύο ώρες καθυστέρηση, στις 7:30.

Η αντίδραση των δικτατόρων

Και ενώ στην Κύπρο πέφτουν οι πρώτες ντουφεκιές, στην Αθήνα γίνονται διαβουλεύσεις τύπου θα-κάνετε-ό,τι-λέμε με τους Αμερικάνους. Ο εγκληματίας ειρήνης δικτάτορας Δημήτρης Ιωαννίδης διαπραγματεύεται με τον εντολοδόχο του Κίσιντζερ, Τζόζεφ Σίσκο, διαφωνεί στα πάντα και, θερμοκέφαλος ον, απειλεί με πόλεμο που ξέρει ότι δεν μπορεί να κάνει. Από τότε στην Αθήνα επικρατεί παράλυση και κανείς δεν ξέρει ποιος κάνει κουμάντο. Ούτε κράτος, ούτε αρμόδιοι.

Να αναφέρουμε εδώ, όμως, και τον «πρώην δημοσιογράφο - νυν δικτάτορα» Νίκο Σαμψών, ο οποίος εκτός από το πραξικόπημα που έκανε ανατρέποντας τον Μακάριο, πρόλαβε, στις πέντε από τις οκτώ μέρες που κυβέρνησε, να ανακηρύξει την Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου, δίνοντας στους Τούρκους πάτημα να επέμβουν. Κατά την εισβολή έδωσε εντολή για επιστράτευση (εν ολίγοις της τελευταίας στιγμής) και ζήτησε μιλώντας στο ΡΙΚ να «πετάξουν τους Τούρκους στη θάλασσα». Έτσι, απλά.

Η πρώτη αντίδραση

Τα πράγματα στο πεδίο όμως είναι σοβαρά. Η πρώτη εμπλοκή με τους Τούρκους σημειώνεται στις 10:00. Το 251ο Τάγμα Πεζικού και ο Παύλος Κουρούπης προκαλούν απώλειες στους Τούρκους, αλλά χωρίς αεροπορία το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο. Πραγματοποιούν επίθεση, αλλά οι Τούρκοι καταστρέφουν σχεδόν όλα τα άρματά τους. Όταν, τελικά, επικρατεί η λογική, το τάγμα διατάσσεται να μεταβεί στην Κερύνεια, στον προφανή στόχο των Τούρκων. Εκεί σημειώνονται και άλλες ηρωικές πράξεις, που δεν χωράνε σε αυτό το άρθρο.

Το ηρωικό 286

Αυτοί που τελικά κλήθηκαν να «πετάξουν τους Τούρκους στη θάλασσα» ήταν οι άνδρες-ήρωες του 286ου Μηχανοκίνητου Τάγματος Πεζικού. Κατευθυνόμενοι μέρα μεσημέρι προς το Πεντεμίλι δέχθηκαν επίθεση στο χωριό Κοντεμένος από την τουρκική αεροπορία και υπέστησαν βαριές απώλειες σε προσωπικό και υλικό. Ο διοικητής μάλιστα τραυματίστηκε και πέθανε αργότερα.
Τελικά στο Πεντεμίλι έφτασαν 100 περίπου άντρες και συναντήθηκαν με το 316ο Τάγμα Εθνοφυλακής (40 άνδρες) και το 281ο Τάγμα Πεζικού (46 άνδρες). Και οι τρεις μονάδες ανασυντάχθηκαν στο πέρασμα της Πανάγρας και πήραν εντολή για νυχτερινή επίθεση, αφού την ημέρα η υπεροπλία των Τούρκων ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστεί.

Στις 8 το βράδυ έφτασε στην περιοχή ο Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μπούφας για να συντονίσει τη δράση. Με τους ούτε 200 άντρες και τρία Τ-34 σχεδίασε τη νυχτερινή επίθεση κατά των Τούρκων. Η αντεπίθεση των Ελλήνων ξεκίνησε στις 2:15 χωρίς υποστήριξη πυροβολικού και μόνο μερικούς όλμους. Η κυρίως επίθεση έγινε από το 286ο που κατάφερε να διασπάσει τις τουρκικές γραμμές εισχωρώντας 500 μέτρα προτού ανακοπεί η προσπάθεια από τα καταιγιστικά πυρά των Τούρκων που είχαν προλάβει να οχυρωθούν στην περιοχή.

Η αντεπίθεση σταμάτησε γύρω στις 4 τα ξημερώματα της 21ης Ιουλίου όταν και έγινε σαφές ότι όσοι έχουν απομείνει ήταν αδύνατο να εκδιώξουν τους Τούρκους. Για να αποφύγουν τα πυρά της τουρκικής αεροπορίας την επόμενη μέρα, οι ηρωικοί Κύπριοι υποχώρησαν στις αρχικές τους θέσεις. Τελικά, μια τουρκική αντεπίθεση διέλυσε εντελώς τη δύναμη του Μπούφα. Οι Τούρκοι έφτασαν μέχρι το διοικητήριό του.

Παρόλα αυτά, με τη θυσία του, το 286 είχε καταφέρει να καθηλώσει τους Τούρκους στο Πεντεμίλι. Μέχρι να νυχτώσει, οι Τούρκοι είχαν επιτύχει να ενισχύσουν το προγεφύρωμά τους, αλλά δεν είχαν κατορθώσει να αποβιβάσουν άρματα μάχης. Ήταν η δεύτερη ευκαιρία που χάθηκε.

Την 21η Ιουλίου δεν σημειώθηκαν ιδιαίτερες μάχες γύρω από το Πεντεμίλι, αλλά οι Τούρκοι τήρησαν μια ακόμα φορά... το fair play, βυθίζοντας το δικό τους αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ και αχρηστεύοντας άλλα δύο από λάθος υπολογισμούς. Και μία ακόμα, σκοτώνοντας έναν δικό τους συνταγματάρχη από πυρά όλμων μερικές εκατοντάδες μέτρα από την παραλία.

Το χάος στην Αθήνα συνεχίζεται

Πιο ενδιαφέρον είναι ότι την 21η Ιουλίου στην Αθήνα, εν μέσω χάους, επιστρατεύσεων και παλινωδιών, ο Ιωαννίδης επιμένει να κηρύξει πόλεμο στην Τουρκία και στασιάζουν οι στρατηγοί-αρχηγοί των όπλων. Τελικά βγαίνει μπροστά ο αρχηγός ΓΕΝ, ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, για να διαπραγματευτεί με τους Αμερικάνους και συμφωνείται εκεχειρία από τις 4 μ.μ. της 22ας Ιουλίου.
Στις 22 Ιουλίου κατέφτασε το δεύτερο κύμα των Τούρκων με 17 άρματα και έναν μηχανοκίνητο λόχο. Γνωρίζοντας ότι μετά τις 16:00 είχε συμφωνηθεί εκεχειρία, οι Τούρκοι κινήθηκαν πολύ γρήγορα για την Κερύνεια, η μάχη για την οποία θα έκλεινε την πρώτη φάση του Αττίλα.

Ο επίλογος της τραγωδίας

Η Αθήνα κατάλαβε επιτέλους ότι οι Τούρκοι ενισχύουν τις δυνάμεις τους και έστειλε 12 μεταγωγικά με αλεξιπτωτιστές από την Α΄ Μοίρα Καταδρομών στην Κρήτη. Από ασυνεννοησία ή γιατί δεν πήγε η εντολή σε όλα τα αντιαεροπορικά στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, ένα από τα αεροπλάνα κατερρίφθη με 29 καταδρομείς και 4 μέλη του πληρώματος νεκρούς.

Με την ολοκλήρωση του Αττίλα Ι, οι τουρκικές δυνάμεις απέκτησαν τον έλεγχο του 7% της Κύπρου. Κατάφεραν να ενώσουν το προγεφύρωμά τους με τον μεγάλο θύλακα του Κιόνελι, και κυρίως είχαν καταλάβει το λιμάνι της Κερύνειας, γεγονός που έστρωσε τον δρόμο για τον Αττίλα ΙΙ.

Μετά τις 4 το απόγευμα ανακοινώνεται η αλλαγή καθεστώτος στην Αθήνα και την 24η Ιουλίου ορκίζεται κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Κώστα Καραμανλή. Ομοίως στην Κύπρο πρόεδρος αναλαμβάνει ο Γλαύκος Κληρίδης.