4 +1 περιπτώσεις έργων τέχνης που χαρακτηρίστηκαν ακραία και «βλάσφημα»

Τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη που χαρακτηρίστηκαν «βλάσφημα» και ο βανδαλισμός τους από τον βουλευτή της «Νίκης», Νίκο Παπαδόπουλο, προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων. Τα social media έχουν πάρει «φωτιά» και οι συζητήσεις έχουν «ανάψει» για τα όρια της τέχνης και της ελεύθερης έκφρασης από τη μία και της ύβρεως και της ασέβειας προς τα Ιερά, από την άλλη. Οι αναρτήσεις χωρίζουν σε δύο στρατόπεδα τους χρήστες με το περιεχόμενό τους να επικεντρώνεται κυρίως σε περιπτώσεις έργων που προκάλεσαν σάλο, εντός κι εκτός συνόρων και αποσύρθηκαν, αλλά και έργων που αν και κάποιοι τα χαρακτηρίζουν ακραία και προσβλητικά, αυτά εκτίθενται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου.

Ας δούμε 5+1 περιπτώσεις έργων τέχνης -της ζωγραφικής, του θεάτρου, της φωτογραφίας- που σόκαραν και προκάλεσαν το κοινό αίσθημα. Περιπτώσεις που οδηγήθηκαν μέχρι τα υπουργικά γραφεία, αλλά και τις δικαστικές αίθουσες.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1η - «ASPERGES ME»

Ο διεθνούς φήμης Βέλγος καλλιτέχνης, Τιερί ντε Κορντιέ, που συμμετείχε το 2003 στη Διεθνή Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης «Outlook», με το έργο του «Πότισέ με», ήταν υποψιασμένος για τις αντιδράσεις. Το έργο του απεικόνιζε έναν σταυρό κι ένα ανδρικό μόριο κι όπως έχει δηλώσει ο ίδιος σε συνέντευξή του, ο πίνακας που φιλοτέχνησε, ήταν ένα είδος αντιποίνων, για τα όσα έζησε κάποτε ως παιδί. Τότε που ήταν υποχρεωμένος, τόνιζε, ν’ ακολουθεί τα «μονοπάτια» που χάρασσε η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.

Οι ενστάσεις για το έργο του Κορντιέ ήταν έντονες. Βουλευτές του ΛΑΟΣ είχαν εκδώσει δελτίο τύπου για να διαμαρτυρηθούν. Τους είχε ακολουθήσει η Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά και πολιτικοί της χώρας, γράφει ο τύπος της εποχής. Μετά τις διαμαρτυρίες, ο αρμόδιος υπουργός και το Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού, ο οποίος διοργάνωνε την έκθεση, πήραν την απόφαση να αποσύρουν το έργο. Ο ίδιος ο Βέλγος καλλιτέχνης, δήλωνε τότε σε συνέντευξή του στο ΒΗΜΑ…

«Δουλεύω πολλά χρόνια με το θέμα της σεξουαλικότητας του Χριστού. Δεν είμαι τόσο αφελής ή ηλίθιος ώστε να μην καταλαβαίνω ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να βρουν το έργο μου βλάσφημο. Στο κάτω κάτω ονομάζω τη σειρά αυτή «Dry Sin» («Στεγνή αμαρτία»). Στα γαλλικά η έκφραση αυτή είναι «péché sec» και πρόκειται για έκφραση καναδική που σημαίνει ακριβώς «βλασφημία». Δεν θα προσποιηθώ ότι μου έπεσε ο ουρανός στο κεφάλι, ότι δεν το είχα φανταστεί. Είχα σκεφτεί ότι το έργο μπορεί να προσβάλει ορισμένους χριστιανούς.

Ο πίνακας είναι ένα είδος αντιποίνων. Θέλω να πω ότι δεν είμαι χριστιανός! Νιώθω προσβεβλημένος από τα πράγματα που κάποιοι επέβαλαν στο σώμα μου και στην ψυχή μου όταν εγώ ήμουν σε μια ηλικία που δεν μου επέτρεπε να αντιδράσω.»

Το «Asperges me» που αναγραφόταν στη βάση του πίνακα, είναι ένα λατινικό αντίφωνο που ψάλλεται στη Ρωμαιοκαθολική Λειτουργία. Παραδοσιακά συνοδεύει τα Asperges, δηλαδή το τελετουργικό ράντισμα της εκκλησίας από τον ιερέα με αγιασμό, ως μέρος μιας τελετουργίας εισόδου που συμβολίζει τον εξαγνισμό των ανθρώπων.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 2η – «AS IN HEAVEN, SO ON EARTH»

Τα όρια είχε δοκιμάσει ο ίδιος καλλιτέχνης και με το έργο του που είχε επίσης φιλοξενηθεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα και το οποίο απεικόνιζε γεννητικά όργανα σε μορφή σταυρού. Το έργο προκάλεσε κατακραυγή και πιέσεις από θρησκευτικές ομάδες και πιστούς που διαμαρτύρονταν ότι τους προσβάλει. Αποσύρθηκε μετά από έντονες αντιδράσεις.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 3η - «JESUS CHRIST SUPERSTAR»

Το 2018, το μιούζικαλ «Jesus Christ Superstar » των Andrew Lloyd Webber και Tim Rice, ανέβηκε στο θέατρο Ακροπόλ, προκαλώντας την οργή θρησκευτικών οργανώσεων. Η διάσημη ροκ όπερα, προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις στην Αθήνα. Υποβλήθηκαν μηνύσεις εκατέρωθεν, με τη μια πλευρά να απαιτεί τη διακοπή της παράστασης και την άλλη, να ζητά να σταματήσουν τα επεισόδια έξω από το θέατρο. Οι εργαζόμενοι του Ακροπόλ, έγραφαν μεταξύ άλλων, σε ανακοίνωσή τους…

« Πρόκειται για ένα μιούζικαλ 45 ετών που έχει παιχτεί σε πάνω από 20 χώρες παγκοσμίως. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πως θα βρισκόμαστε εν έτει 2018 αντιμέτωποι με παραθρησκευτικές οργανώσεις και σκοταδιστικές αντιλήψεις. Έχουν ήδη επιτεθεί με μπογιές στην πρόσοψη και τη μαρκίζα του θεάτρου και σε αυτοκίνητα συντελεστών της παράστασης. Με κάθε ευκαιρία εμποδίζουν απλούς θεατές που επιθυμούν να δουν την παράσταση με ακατανόμαστες βρισιές και χειροδικίες. Όλα τα παραπάνω συνοδεύονται με προσωπικές απειλές στους ηθοποιούς και με επιθετικές αναρτήσεις όπως «κάψτε το θέατρο». Αρκετά. Θα υπερασπιστούμε με κάθε τρόπο το δικαίωμα της καλλιτεχνικής έκφρασης και το δικαίωμα της προάσπισης της εργασίας μας.»

Στις μέρες μας, η ίδια παράσταση προκάλεσε και πάλι αντιδράσεις. Αυτή τη φορά εκτός συνόρων, και συγκεκριμένα στο Λος Άντζελες, τα αίματα άναψαν τον Φεβρουάριο που μας πέρασε, με την επιλογή της Αφροαμερικανίδας, Σίνθιας Ερίβο, να υποδυθεί τον Ιησού. Η Ερίβο έχει ιδιαίτερη σχέση με την παράσταση, αφού και το 2020 συμμετείχε σε αυτήν, ερμηνεύοντας το ρόλο της Μαγδαληνής. Μάλιστα, η παράσταση είχε προκαλέσει σάλο και εκείνη την εποχή, καθώς όλοι οι ηθοποιοί ήταν γυναίκες και τον Ιησού υποδυόταν η τραγουδίστρια Μόργκαν Τζέιμς.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 4η – «PHYLAX»

Το ίδιο έτος, το γλυπτό «Phylax» που αντίκρισαν οι κάτοικοι στο Παλαιό Φάληρο, δίχασε και πάλι το κοινό κι έγινε θέμα συζήτησης μέχρι την «αποκαθήλωσή» του. Τότε, περίπου 100 ενορίτες του Ιερού Ναού Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης αποφάσισαν να διαμαρτυρηθούν με το δικό τους τρόπο. Πήραν μεγάφωνα, εικόνες, σημαίες και λάβαρα στα χέρια, ενώ ο ιερέας που τους συνόδευε το ράντισε με αγιασμό. Τελικά οι επικριτές του έφτασαν στο σημείο με φορτηγό και ιμάντες να γκρεμίσουν από το βάθρο του, το έργο που χαρακτηρίστηκε μεταξύ άλλων «σατανικό» λόγω του κόκκινου χρώματός του.

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 5η – «VIRGIN MARY»

Ο Βρετανός καλλιτέχνης Κρίς Όφιλι, παρουσίασε το 1996 έναν πίνακα που τον ονόμασε «Παρθένα Μαρία» και ο οποίος προκάλεσε την οργή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο λόγος ήταν ότι στο έργο μεικτής τεχνικής, ο Όφιλι χρησιμοποίησε κοπριά ελεφάντων και πορνογραφικές εικόνες. Ήταν ένα από τα έργα που συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση Sensation στο Λονδίνο, το Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη το 1997 με σ2000.

Το θέμα του έργου και η εκτέλεσή του προκάλεσαν μεγάλη διαμάχη στη Νέα Υόρκη, με τον τότε Δήμαρχο του «Big Apple» Ρούντολφ Τζουλιάνι να το περιγράφει ως «αρρωστημένο». Δύο χρόνια μετά τη δημιουργία του, ο Όφιλι ήταν ο πρώτος Αφροαμερικανός καλλιτέχνης που τιμήθηκε με το βραβείο Turner.

Τελικά, ο πίνακας πουλήθηκε για 2,9 εκατομμύρια λίρες τον Ιούνιο του 2015 και προσφέρθηκε ως δώρο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στη Νέα Υόρκη, το 2018.

Πρόκληση ο σκοπός ή ελευθερία της έκφρασης;

Η κουβέντα που ανάβει κάθε μα κάθε φορά, περιλαμβάνει όρους όπως φανατικοί, ζηλωτές, θρησκόληπτοι, αλλά και ύβρις, βλασφημία, εξευτελισμός. Οι δύο πλευρές διασταυρώνουν επίσης κάθε φορά τα ξίφη τους, για τα όρια της τέχνης που αποδεικνύονται δυσδιάκριτα, με τους καλλιτέχνες σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις να υποστηρίζουν πως σκοπός των έργων τους δεν είναι να προκαλέσουν το θρησκευτικό συναίσθημα και να προσβάλλουν την πίστη του κοινού που θα τα αντικρίσει.

Σε αρκετές από αυτές όμως, γνωρίζουν πως αυτό είναι αναπόφευκτο, αφού οι δημιουργίες τους χαρακτηρίζονται ακραίες όχι μόνον από θρησκόληπτους ανθρώπους, αλλά από θεατές ανεξαρτήτως πεποιθήσεων. Και ίσως τελικά -σε κάποιες περιπτώσεις- να είναι αυτό που αποζητούν…