Βλέμματα και συσπάσεις αυτιών: Γλωσσολόγος μαθαίνει να μιλά την εκφραστική γλώσσα των αγελάδων

Η Ολλανδή γλωσσολόγος Leonie Cornips έχει γοητευτεί με το πώς επικοινωνούν οι αγελάδες. Μπορεί όμως αυτό να ονομαστεί «γλώσσα»;

Η Leonie Cornips είχε καθυστερήσει πολύ να πάει στο διάλειμμα της για καφέ. Ο κρύος αέρας του φθινοπώρου έκανε το ζεστό ρόφημα όλο και πιο δελεαστικό. Αλλά η Cornips ήταν απασχολημένη. Πέρασε μερικές ώρες της δουλειάς της με ένα μικρό κοπάδι αγελάδων. Αν έφευγε, θα έχανε κάτι που θα έπαιρνε πολύ χρόνο για να αναπληρωθεί. Η Cornips και το κοπάδι είχαν βρει κοινό τόπο που η ίδια αποκαλεί «ο ρυθμός της αγελάδας». 

Η Cornips, σύμφωνα με το BBC είναι κοινωνιογλωσσολόγος στο Ινστιτούτο Meertens στο Άμστερνταμ στην Ολλανδία. Οι μελετητές που διαβαίνουν αυτήν την περίτεχνη πόρτα του ινστιτούτου συνήθως ειδικεύονται στη μελέτη της ολλανδικής γλώσσας και κουλτούρας.

Η εν λόγω ερευνήτρια κέρδισε τις ακαδημαϊκές της δάφνες τη δεκαετία του 1990 και εξακολουθεί να μελετά παραλλαγές στη σύνταξη μεταξύ διαφορετικών διαλέκτων στην Ολλανδία. Αλλά εκτός από αυτό, η δουλειά της Cornips έχει πιο πρόσφατα στραφεί σε κάτι τελείως διαφορετικό, στη μελέτη της γλώσσας των ζώων και δη των αγελάδων.

Η πολυτροπικότητα της γλώσσας

Εδώ και χρόνια, η Cornips περνούσε τις καλοκαιρινές της διακοπές σε μια φάρμα. Από την αρχή εντυπωσιάστηκε από τις διαφορετικές προσωπικότητες που παρουσίαζαν οι αγελάδες. Διάβασε το δοκίμιο ενός φιλοσόφου που διερωτάτο γιατί οι γλωσσολόγοι δεν μελετούν ποτέ ζώα. Την επηρέασε βαθιά. Η Cornips θεώρησε ότι οι αγελάδες έχουν την κατάλληλη νοημοσύνη για να αποτελέσουν ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης. Έτσι, αξιοποίησε τις επαγγελματικές της ικανότητες για να κατανοήσει τη γλώσσα των αγελάδων.

Για χρόνια, οι άνθρωποι θεωρούνται ανώτερο είδος χάρη στην έννοια του λόγου που έχει διττή σημασία. Από τη μία πλευρά σημαίνει λογική και από την άλλη ομιλία, για την οποία είναι απαραίτητη η χρήση της γλώσσας. Η γλώσσα, ισχυρίζονται πολλοί γλωσσολόγοι, είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Τα ζώα μπορεί να γρυλίζουν, να γαβγίζουν ή να κελαηδούν, αλλά δεν έχουν τίποτα που να υπολογίζεται ως γλώσσα.

Η Cornips χρησιμοποιεί τη μελέτη των αγελάδων γαλακτοπαραγωγής για να αντικρούσει αυτήν την ιδέα. Το έργο ξεκίνησε η Τζέιν Γκούνταλ με τους χιμπατζήδες και ο Ρότζερ Πέιν με την ηχογράφηση των φαλαινών στη δεκαετία του 1960 σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί ότι οι άνθρωποι μπορεί να μην είναι τόσο γλωσσικά μοναδικοί όσο νομίζαμε.

Πολλοί από τους συναδέλφους της Cornips ήταν δύσπιστοι όταν τους πρότεινε να εφαρμόσουν το πλαίσιο της γλωσσολογίας στα ζώα.

«Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι δεν έχουν ξεκάθαρη ιδέα για το τι είναι γλώσσα», υποστηρίζει η ίδια. «Όταν μιλούν για γλώσσα, αναφέρονται πάντα σε αυτό που βγαίνει από το στόμα».

Η Cornips υποστηρίζει ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο φωνητική, αλλά πολυτροπική και κατ'επέκταση περιλαμβάνει κινήσεις του σώματος, οπτική επαφή και ακόμα και την αξιοποίηση στοιχείων του τριγύρω περιβάλλοντος χώρου με στόχο την επικοινωνία και τη συνεννόηση.

Οι έρευνες της επικεντρώνονται τόσο στους ήχους που παράγουν οι αγελάδες όσο και στις μη λεκτικές μορφές επικοινωνίας, όπως οι κινήσεις του σώματος, οι θέσεις των αυτιών και τα τελετουργικά τους. Παρατήρησε, για παράδειγμα, ότι για να γίνει αποδεκτή από το κοπάδι, έπρεπε να τηρήσει συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς, όπως η σταδιακή προσέγγιση και η χρήση διαλείπουσας οπτικής επαφής.

Οι αγελάδες χρησιμοποιούν επίσης το περιβάλλον τους στην επικοινωνία τους. Ένα κοπάδι που μελετούσε χτυπούσε ένα μεταλλικό φράχτη για να μεταδώσει πληροφορίες κατά τη διάρκεια του ταΐσματος. Επειδή οι αγελάδες ζουν σε διαφορετικά αγροτικά περιβάλλοντα, αναπτύσσουν "γλωσσικές πρακτικές" που μοιάζουν με διαλέκτους.

Η επικοινωνία τους περιλαμβάνει και αλληλεπίδραση με ανθρώπους. Οι αγελάδες πρέπει να προσαρμοστούν στους ρυθμούς των αγροτών και να κατανοήσουν τις απαιτήσεις τους για να επιβιώσουν. Η Cornips υποστηρίζει ότι, αντί να είναι "απλοϊκά" ζώα, έχουν αναπτύξει ένα πλούσιο ρεπερτόριο επικοινωνίας, ενδεχομένως πιο εκτεταμένο από αυτό των άγριων ζώων.

Συγκρίνοντας τις αγελάδες με άλλα ζώα, όπως οι φάλαινες, σημειώνει ότι οι φάλαινες έχουν εξελιγμένες φωνητικές διαλέκτους αλλά περιορισμένες σωματικές εκφράσεις. Άλλοι επιστήμονες, όπως η Michelle Fournet, αποφεύγουν να αποκαλούν αυτές τις μορφές επικοινωνίας "γλώσσα", θεωρώντας ότι είναι διαφορετικά συστήματα επικοινωνίας, όχι υποδεέστερα από την ανθρώπινη γλώσσα.

Πώς χαιρετιούνται οι αγελάδες

Η έρευνά της, που επικεντρώνεται στους ρυθμούς και τις «τελετουργίες» των αλληλεπιδράσεων των αγελάδων, έχει αποκαλύψει πολύπλοκες, ατομικές επικοινωνιακές πρακτικές. Οι αγελάδες έχουν διακριτές φωνητικές εκφράσεις και κοινωνικές συμπεριφορές που αντανακλούν τις μοναδικές τους προσωπικότητες, όπως οι άνθρωποι.

Για παράδειγμα, όταν χαιρετούν η μία την άλλη, οι αγελάδες ακολουθούν μια συγκεκριμένη τελετουργία, με τις κινήσεις του σώματος και οπτική επαφή να παίζουν κεντρικό ρόλο. Η Cornips επισημαίνει επίσης πώς οι αγελάδες επικοινωνούν μέσω του περιβάλλοντός τους. Για παράδειγμα, χτυπούν φράχτες για να σηματοδοτήσουν την ώρα σίτισης.

Αν και κάποιοι ερευνητές, όπως η Μισέλ Φόρνετ, αναγνωρίζουν τις λεπτές αποχρώσεις της επικοινωνίας των ζώων, αποφεύγουν να τις αποκαλούν "γλώσσα". Η Cornips, ωστόσο, θεωρεί αυτές τις συμπεριφορές ως απόδειξη "γλωσσικών πρακτικών", υποστηρίζοντας ότι οι αγελάδες διαθέτουν εξελιγμένες επικοινωνιακές ικανότητες, οι οποίες είναι απαραίτητες για να πλοηγηθούν στις πολύπλοκες σχέσεις τους με τους αγρότες.

Η έρευνα αυτή θέτει ερωτήματα για το πώς τα ζώα χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να σχηματίσουν κοινότητες, να μεταβιβάσουν γνώσεις και να οργανώσουν τη ζωή τους. Το έργο της Cornips επεκτείνει τα όρια της γλωσσολογίας και δίνει μια νέα οπτική στο πώς κατανοούμε την ευφυΐα των ζώων, καλώντας μας να δούμε τα οικόσιτα ζώα με περισσότερη ενσυναίσθηση και σεβασμό.

Η Cornips δεν υιοθετεί άμεσα μια ακτιβιστική προσέγγιση, αλλά πιστεύει ότι η έρευνά της μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που βλέπουμε τα ζώα, ιδιαίτερα σε έναν κόσμο όπου το 96% των θηλαστικών αποτελείται από ανθρώπους και εκτρεφόμενα ζώα. Η κατανόηση της επικοινωνίας των ζώων θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερη μεταχείρισή τους και, ενδεχομένως, σε μια πιο βιώσιμη συμβίωση.