Τι είναι οι σπάνιες γαίες που επιθυμεί διακαώς ο Ντόναλντ Τραμπ;

Δυσπρόσιο, νεοδήμιο, δημήτριο, λανθάνιο, ευρώπιο… Οι σπάνιες γαίες που έθεσε ο Ντόναλντ Τραμπ στο τραπέζι των διαβουλεύσεων με τον Ζελένσκι προκειμένου να συνεχίσει να παρέχει βοήθεια στην Ουκρανία είναι στρατηγικά μέταλλα απαραίτητα για την παγκόσμια οικονομία και ειδικότερα για τις σύγχρονες τεχνολογίες της ενεργειακής μετάβασης. Είναι κρίσιμες και γι' αυτό περιζήτητες πρώτες ύλες για τις βιομηχανίες των ηλεκτρονικών, της αεροναυπηγικής, της αυτοκινητοβιομηχανίας.

Χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών, στις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, σε ηλιακά πάνελ και ανεμογεννήτριες αλλά και σε στρατιωτικά ραντάρ και συστήματα πυραύλων. «Σπάνιες γαίες» αποκαλούμε μια ομάδα 17 χημικών στοιχείων του περιοδικού πίνακα που ανακαλύφθηκαν πρώτη φορά στο τέλος του 18ο αιώνα στη Σουηδία. Κάθε ένα από τα στοιχεία έχει και διαφορετικές ιδιότητες πολύτιμες για διαφορετικό τομέα: το σκάνδιο, για παράδειγμα, ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον τομέα της αεροναυπηγικής γιατί καταφέρνει να διατηρεί τις ιδιότητές του ακόμη και ύστερα από περίπλοκες, πολλαπλές θερμικές επεξεργασίες. Αυτά τα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους στοιχεία ομαδοποιήθηκαν υπό τον όρο «σπάνιες γαίες» γιατί συχνά απαντώνται στα ίδια εδάφη. Γι' αυτόν τον λόγο, αμέσως μετά την εξόρυξή τους, πρέπει να περάσουν από ειδική διαδικασία «διαχωρισμού» τους για να διατηρηθούν τα χημικά στοιχεία παρά τις απαραίτητες ισχυρές χημικές διεργασίες που απαιτούν την χρήση οξέων.

Είναι στ' αλήθεια τόσο σπάνιες;

Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι σπάνιες γαίες δεν είναι και τόσο σπάνιες. Υπάρχουν σε αφθονία σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Σύμφωνα με την απολογιστική έκθεση που συνέταξε στο τέλος του 2024 το αμερικανικό Geological Survey, εκτιμάται πως τα παγκόσμια αποθέματα ανέρχονται σε 110 εκατομμύρια τόνους. Από αυτά, το 1/3, 44 εκατομμύρια τόνοι, βρίσκονται στην Κίνα που, ως εκ τούτου, ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής και θεωρείται ειδικός στην εξόρυξή τους που είναι δύσκολη διαδικασία ενώ κρίνεται από τους ειδικούς ως ιδιαίτερα επιβλαβής για το περιβάλλον. Η πρωτοπορία της Κίνας σε αυτό το πεδίο εξηγεί και τον αγώνα δρόμου που φαίνεται να κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ για να εξασφαλίσει πηγές των πολύτιμων γαιών. Σύμφωνα με ουκρανικές πηγές, η Ουκρανία διαθέτει πολύτιμα κοιτάσματα λιθίου, ουρανίου και τιτανίου και 20 καταγεγραμμένα πεδία σπάνιων γαιών αν και, με την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων, κάποια τώρα ελέγχονται από τους Ρώσους. Τα υπόλοιπα αποθέματα βρίσκονται στο Βιετνάμ-22 εκατομμύρια τόνοι-, τη Βραζιλία-21 εκατομμύρια τόνοι-τη Ρωσία-10 εκατομμύρια τόνοι-και την Ινδία-7 εκατομμύρια τόνοι.

«΄Οσο αυξάνεται η ζήτηση για τις συγκεκριμένες πρώτες ύλες, τόσο αυξάνεται και η αναζήτησή τους αλλά και η ανακάλυψή τους. Το κύριο πρόβλημα έγκειται στην σχέση μεταξύ του τιμήματος της εξόρυξης και των τιμών της αγοράς», εκτιμά ο Τζον Σίμαν, ερευνητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων που μίλησε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Η παγκόσμια ζήτηση δεν έχει φθάσει ακόμη το απόγειό της. Προκειμένου να επιτευχθεί η ουδετερότητα του άνθρακα, η δέσμευση δηλαδή του ευρωπαϊκού μπλοκ να γίνει κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050, η ΕΕ θα χρειασθεί μέχρι τότε 26 φορές περισσότερες σπάνιες γαίες απ΄ό,τι έχει ανάγκη σήμερα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Πανεπιστημίου KU Leuven που συνέταξε μελέτη για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Παραγωγών Μετάλλου.

Γιατί είναι τόσο πολύτιμες οι σπάνιες γαίες;

Κάθε ένα από τα πολύτιμα στοιχεία έχει και μια διαφορετική χρησιμότητα στην εφαρμογή του στην παγκόσμια βιομηχανία. Το ευρώπιο είναι απαραίτητο στην κατασκευή οθονών τηλεοράσεων, το δημήτριο εφαρμόζεται στην λείανση του γυαλιού ενώ το λανθάνιο είναι βασική ύλη που χρησιμοποιείται στους καταλύτες των βενζινοκίνητων οχημάτων. Είναι όλα πολύτιμα για την κατασκευή drones, σκληρών δίσκων υπολογιστών, αιολικών πάνελ, κινητήρων ηλεκτρικών οχημάτων, ακόμη και φακών τηλεσκοπίων αλλά και καταδιωκτικών αεροσκαφών. Ορισμένα από αυτά τα στοιχεία είναι περισσότερο ή λιγότερο αναντικατάστατα και, γι΄ αυτόν τον λόγο, κοστίζουν πολύ ακριβά. Είναι αναντικατάστατα γιατί ορισμένα από αυτά έχουν μοναδικές ιδιότητες που δεν υπάρχουν αλλού στη φύση. Το δυσπρόσιο και το νεοδύμιο, για παράδειγμα, είναι τα μόνα απαραίτητα στους μαγνήτες που έχουν τα αιολικά που βρίσκονται μέσα στη θάλασσα και τα οποία, μετά την εφαρμογή τους, καταγράφουν ισχυρές αποδόσεις μακριά από τις ακτές.

Η Κίνα στην κορυφή, η Δύση τι κάνει;

«Η κυριαρχία της Κίνας είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας βιομηχανικής πολιτικής. Τα οφέλη που έχει αποκομίσει οφείλονται εν μέρει και στην καθυστέρηση συγκρότησης κανονιστικού πλαισίου που θα αφορά την βιομηχανία των εξορύξεων», σχολιάζει η Τζέιν Νακάνο, ερευνήτρια στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Μελετών στην Ουάσιγκτον. Ο Ντόναλντ Τραμπ ενδιαφέρεται τόσο πολύ να διασφαλίσει αποθέματα σπάνιων γαιών γιατί οι Αμερικανοί εξασφαλίζουν το 80% των προμηθειών τους από την Κίνα. Το Πεκίνο είχε προνοήσει εδώ και πολλά χρόνια να κάνει τεράστιες επενδύσεις και να διατηρήσει ένα μεγάλο δίκτυο επεξεργασίας πρώτων υλών ώστε να φθάσει σήμερα να έχει έναν μεγάλο αριθμό παραγωγών χωρών στον πλανήτη των οποίων αναλαμβάνει τις εξορύξεις. Έχει, επίσης, καταθέσει εδώ και χρόνια πατέντες για τις σπάνιες γαίες, πολύ περισσότερες σε αριθμό απ' όσες έχουν όλες μαζί οι υπόλοιπες χώρες, υπογραμμίζει η Νακάνο. Η κινεζική κυριαρχία, ωστόσο, κερδήθηκε με ισχυρό περιβαλλοντικό τίμημα: αλλοίωση τοπίου, διατάραξη οικοσυστημάτων, ρύπανση σε αέρα και νερό, ραδιενέργεια στα κοιτάσματα με την σιωπηλή ανοχή και των αναπτυσσόμενων χωρών.

Νέα εποχή, νέα δεδομένα

Με τον Ντόναλντ Τραμπ να έχει κηρύξει και επίσημα την έναρξη του πολέμου των δασμών από την αρχή της εβδομάδας, αυξάνονται οι εμπορικές και οι γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ της Κίνας και της Δύσης. Το μπλοκ των ευρωπαϊκών χωρών και η Ουάσιγκτον επείγονται να βρουν εναλλακτικές οδούς για να εξασφαλίσουν τις προμήθειές τους σε σπάνιες γαίες. Οι εύλογοι φόβοι τους για αποκλεισμούς από τις πολύτιμες πρώτες ύλες έχουν ένα ιστορικό προηγούμενο: η Ιαπωνία αποκλείστηκε το 2010 από την Κίνα από τις προμήθειες σε σπάνιες γαίες εξαιτίας μιας σύγκρουσης των δύο χωρών για διαφιλονικούμενα εδάφη. Η Ιαπωνία είχε τότε υποχρεωθεί να συνάψει συμφωνία με μία αυστραλέζικη εταιρεία που δραστηριοποιούνταν στην Μαλαισία και να αναπτύξει δικό της δίκτυο επεξεργασίας. Η εξέλιξη του τεράστιου αυτού ζητήματος αναμένεται από το σύνολο της Δύσης με εξαιρετικό ενδιαφέρον…

Επιμέλεια: Βασιλική Κουκίου