Συστάσεις από ΕΦΕΤ για τα κορεσμένα και τα τρανς λιπαρά οξέα σε προϊόντα αρτοποιίας

Νέα μελέτη του ΕΦΕΤ και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με επιστήμονες από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αξιολόγησε τον αντίκτυπο της πρόσφατης ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τα τρανς λιπαρά σε προϊόντα αρτοποιίας και στην διαιτητική πρόσληψη τρανς και κορεσμένων λιπαρών οξέων. Ως αποτέλεσμα της νέας νομοθεσίας και της ανασύστασης των προϊόντων αρτοποιίας (π.χ. τυρόπιτες, σπανακόπιτες, μπουγάτσες κτλ.) η περιεκτικότητα αυτών των τροφίμων σε τρανς λιπαρά οξέα μειώθηκε, αλλά παρατηρήθηκε μία μικρή αύξηση στην περιεκτικότητά τους σε κορεσμένα λιπαρά οξέα.

Ποιο είναι το νομοθετικό όριο για τα τρανς λιπαρά;

Σύμφωνα με τον Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2019/649, η περιεκτικότητα σε τρανς λιπαρά (εκτός των τρανς λιπαρών που αποτελούν φυσικά συστατικά του λίπους ζωικής προέλευσης) σε τρόφιμα που προορίζονται για τον τελικό καταναλωτή και σε τρόφιμα που προορίζονται για προμήθεια εμπόρων λιανικής, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 2 γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια λίπους. Η νομοθεσία αυτή είναι σε πλήρη ισχύ σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την 1η Απριλίου 2021.

Ποιες είναι οι τελευταίες συστάσεις από τον ΠΟΥ για τα κορεσμένα και τρανς λιπαρά οξέα;

Είναι γνωστό ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει υπάρξει αντιπαράθεση μεταξύ επιστημόνων σχετικά με την επίδραση των κορεσμένων και των τρανς λιπαρών οξέων στην υγεία. Για το λόγο αυτό, τον Ιούλιο του 2023 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε επικαιροποιημένες συστάσεις σχετικά με τα κορεσμένα και τρανς λιπαρά οξέα, λαμβάνοντας υπόψη τις νεότερες επιστημονικές μελέτες και επισκοπήσεις.

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, συστήνεται μείωση των κορεσμένων λιπαρών οξέων στο 10% των συνολικών θερμίδων ή και λιγότερο, και αντικατάστασή τους από πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, μονοακόρεστα λιπαρά οξέα από φυτικές πηγές (π.χ. ελαιόλαδο) ή από υδατάνθρακες που υπάρχουν σε τρόφιμα που περιέχουν φυσικές πηγές φυτικών ινών (όπως για παράδειγμα λαχανικά, φρούτα και όσπρια). Μια μείωση των κορεσμένων λιπαρών οξέων στη διατροφή φαίνεται ότι μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από όλες τις αιτίες, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τη στεφανιαία καρδιακή νόσο. Αντίστοιχα συστήνεται μείωση των τρανς λιπαρών στο 1% των συνολικών θερμίδων ή και λιγότερο και αντικατάσταση τους από πολυακόρεστα και μονοακόρεστα λιπαρά οξέα από φυτικές πηγές, για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών και άλλων νοσημάτων. Δεδομένου ότι η αντικατάσταση τρανς λιπαρών από κορεσμένα λιπαρά δεν βελτιώνει την καρδιαγγειακή υγεία, στις τελευταίες συστάσεις του ΠΟΥ καθίσταται σαφές ότι για τη μείωση των τρανς λιπαρών, δεν προτείνεται η αντικατάστασή τους από κορεσμένα λιπαρά οξέα.

Τι έδειξε η νέα μελέτη ΕΦΕΤ-ΓΠΑ;

Το 2021, ο ΕΦΕΤ ανέλυσε δείγματα προϊόντων αρτοποιίας (π.χ. τυρόπιτες, σπανακόπιτες, λουκανικόπιτες, πίτσες/πεϊνιρλί, μπουγάτσες) από 123 διαφορετικές επιχειρήσεις, ως προς την περιεκτικότητα συνολικού λίπους καθώς και το είδος των λιπαρών οξέων. Η περιεκτικότητα τρανς λιπαρών και ιδιαίτερα των βιομηχανικώς παραγόμενων τρανς λιπαρών μειώθηκε σε σύγκριση με παλιότερη δειγματοληψία (2015) στα προϊόντα αυτά.

Παράλληλα μειώθηκε και το ποσοστό των προϊόντων που υπερέβησαν το νομοθετικό όριο για τα βιομηχανικώς παραγόμενα τρανς λιπαρά οξέα από 31,1% το 2015 στο 11,4% το 2021. Όμως η περιεκτικότητα κορεσμένων λιπαρών οξέων στα προϊόντα αυτά αυξήθηκε το 2021 σε σύγκριση με το 2015.

Χρησιμοποιώντας δεδομένα κατανάλωσης από την Πανελλήνια Μελέτη Διατροφής και Υγείας (ΠΑΜΕΔΥ), το 2023 πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση της έκθεσης σε τρανς και κορεσμένα λιπαρά οξέα σε καταναλωτές αυτών των προϊόντων, η οποία έδειξε μείωση της πρόσληψης τρανς λιπαρών αλλά μικρή αύξηση της πρόσληψης κορεσμένων, ως αποτέλεσμα της ανασύστασης των προϊόντων αυτών.

Ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ, καθηγητής Αντώνης Ζαμπέλας σημειώνει: «Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη μείωση των τρανς λιπαρών μέχρι στιγμής φαίνεται ότι έχει φέρει επιθυμητά αποτελέσματα ως προς τον πρωταρχικό στόχο της μείωσης τρανς λιπαρών σε προϊόντα που αποτελούν την κυριότερη πηγή αυτών σε ενήλικες στην Ελλάδα. Για να υπάρχουν όμως ουσιαστικά οφέλη στη δημόσια υγεία, η ανασύσταση των προϊόντων αρτοποιίας θα πρέπει να συνοδευτεί και από μείωση κορεσμένων λιπαρών. Οι αρτοποιοί οφείλουν να ελέγχουν τις προδιαγραφές των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν και να επιλέγουν για την παρασκευή τροφίμων λιπαρές ύλες που έχουν <2% επί του ολικού λίπους τρανς λιπαρά και όσο το δυνατόν χαμηλότερα κορεσμένα λιπαρά οξέα».

Η μελέτη του ΕΦΕΤ-ΓΠΑ δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό The American Journal of Clinical Nutrition.