«Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή δεν κάνει»: Οι πιο γνωστές παροιμίες για τους σημερινούς εορτάζοντες

Το γνωστό ρητό «Σπίτι δίχως Γιάννη προκοπή δεν κάνει» αντανακλά την πολύ διαδεδομένη θέση του ονόματος στην ελληνική κουλτούρα. Για το δεύτερο πιο κοινό όνομα στη χώρα μας έχουν γραφεί πολλά τραγούδια και παροιμίες, με αρκετές να παραμένουν γνωστές και διαχρονικές.

Το όνομα Ιωάννης γιορτάζεται 7 Ιανουαρίου, την ημέρα που η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και Βαπτιστή. 

Η επίσημη μορφή του ονόματος, Ιωάννης, προέρχεται από το εβραϊκό Yôḥānān (Γιοάναν), συντετμημένη μορφή του Γιεχοάναν, το οποίο σημαίνει «ο Γιαχβέ στάθηκε γενναιόδωρος».

Με την εξάπλωση του χριστιανισμού, όπου ξεχωρίζουν Άγιοι όπως ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, το όνομα έγινε εξαιρετικά δημοφιλές σε Ανατολή και Δύση. Όσον αφορά τα λατινικά, διαμορφώθηκαν στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες τα Τζον, Ζαν, Τζοβάννι, Χουάν, Ζοάο, Γιόχαν, Χανς, Γιενς, Ιβάν, Γιαν και Γιάνος.

Οι παραλλαγές του ονόματος «Γιάννης»

Στα ελληνικά, η συνήθης μορφή είναι Γιάννης, αλλά και Γιάννος, Γιαννιός, Γιαννούλης, Νούλης, Γιαννάκος/Γιαννακός, Νάκος, Γιαννούσης, Νούσης, Τζανέτος, Γιάγκος ακούγονται σε κάποιες περιοχές. Σήμερα, οι λαϊκές παραλλαγές των ονομάτων τείνουν να μειώνονται μόνο σε επώνυμα.

Για τα κορίτσια, το Ιωάννα ήταν συνηθισμένο από παλιά. Παραλλαγές όπως το Γιάννα, Γιαννούλα, Γιαννιώ έχουν θεωρηθεί λαϊκά, αλλά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται. Οι παροιμίες για τους Γιάννηδες είναι πολλές και πλούσιες, δείχνοντας τη σημασία όχι μόνο του ονόματος και την πολιτισμική του σημασία.

1. Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει

Η παροιμία αυτή είναι για όσους στα λόγια φροντίζουν για το κοινό καλό, ενώ στην πραγματικότητα κοιτάζουν το δικό τους συμφέρον. Η συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιήθηκε πολύ στην εθνοσυνέλευση του 1829 από τους αντικαποδιστριακούς, επειδή οι αντιπρόσωποι ευπειθώς ψήφιζαν ό,τι τους έστελνε ο Καποδίστριας, αλλά είναι παλιότερη. Ο Πολίτης δίνει και βουλγάρικο αντίστοιχο, με το όνομα Γκάνι στη θέση του Γιάννη.

2. Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα

Η φράση αυτή είναι για τους ανθρώπους που παραμένουν στην ίδια (κακή ή μέτρια) κατάσταση και για τους αδιόρθωτους.

3. Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση

Αυτή ίσως είναι η πιο συνηθισμένη παροιμία από όσες διασύρουν τους Γιάννηδες, λέει ο Πολίτης, που αναφέρει και έναν μύθο κεφαλονίτικο για 45 Γιάννηδες που πνίγηκαν προσπαθώντας να ξεριζώσουν ένα δέντρο. Ωστόσο, ο Πολίτης δεν λέει ότι η έκφραση προέρχεται από τον μύθο, μάλλον το αντίστροφο θα συμβαίνει. Δίνει μάλιστα ο Πολίτης και γαλλικό ανάλογο (Deux Jean et un Pierre font un âne entier, Δυο Γιάννηδες κι ένας Πέτρος κάνουν ολάκερο γάιδαρο) καθώς και ισπανικό ίδιο με το γαλλικό. Οι Γιάννηδες απαντούν συμπληρώνοντας: …κι ο κόσμος όλος κι ο ντουνιάς δεν έχει άλλη τόση.

4. Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή δεν κάνει

Ο Πολίτης αναφέρει ότι η παροιμία αυτή είναι απάντηση στον «αντιγιαννισμό» άλλων εκφράσεων.