Σιίτες και Σουνίτες: Η ιστορική και θρησκευτική διαμάχη που διχάζει τον μουσουλμανικό κόσμο

Η ένταση στη Μέση Ανατολή έχει φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα μετά τον θάνατο του Χασάν Νασράλα, με τους φόβους για έναν γενικευμένο πόλεμο να αυξάνονται. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει τρία κύρια μέτωπα: τη Χαμάς στη Γάζα, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και τους Φρουρούς της Επανάστασης στο Ιράν. Παρόλο που το Τελ Αβίβ είναι γνωστό για την επιθετική του στάση, οι οργανώσεις στο Ιράν και τον Λίβανο δεν μένουν αδρανείς.

Η Χεζμπολάχ, το «Κόμμα του Θεού», σχηματίστηκε το 1982 από Σιίτες μουσουλμάνους στο Λίβανο, ως απάντηση στην ισραηλινή κατοχή του νότου της χώρας. Εμπνευσμένη από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν, η οργάνωση υποστηρίζεται από το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης. Σημειώνεται ότι οι Σιίτες και Σουνίτες μουσουλμάνοι αποτελούν το 60% του πληθυσμού του Λιβάνου.

Ως ανεξάρτητη από τις λιβανέζικες ένοπλες δυνάμεις, η Χεζμπολάχ μπορεί να επιτίθεται χωρίς να προκαλεί την επίσημη κρατική αντίδραση που θα αναμενόταν αν χτυπιόταν ο εθνικός στρατός. Όπως και η Χαμάς, έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ και θεωρείται υπεύθυνη για μεγάλες επιθέσεις τη δεκαετία του 1980.

Η διαμάχη μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών αποτελεί μία από τις σημαντικότερες θρησκευτικές αντιπαραθέσεις στον Ισλαμικό κόσμο. Αυτή η σύγκρουση δεν είναι μόνο θεολογική, αλλά και πολιτική, και έχει τις ρίζες της στην πρώιμη ιστορία του Ισλάμ, με βαθιές συνέπειες που επηρεάζουν μέχρι και σήμερα τη γεωπολιτική σταθερότητα της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο.

Η ιστορική ρίζα της διαμάχης

Η διαίρεση μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών χρονολογείται από τον 7ο αιώνα μ.Χ., λίγο μετά τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ το 632 μ.Χ. Το κύριο ερώτημα που διχάζει αυτές τις δύο ομάδες αφορά τη διαδοχή του Μωάμεθ ως ηγέτη της Ισλαμικής κοινότητας.

Οι Σουνίτες, που αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των Μουσουλμάνων παγκοσμίως (περίπου 85-90%), πιστεύουν ότι ο ηγέτης της κοινότητας έπρεπε να εκλεγεί από τους ίδιους τους πιστούς και ότι η διαδοχή έπρεπε να βασιστεί στην ικανότητα και τον χαρακτήρα του ηγέτη. Έτσι, αποδέχθηκαν τον Αμπού Μπακρ, έναν στενό φίλο του Μωάμεθ, ως τον πρώτο χαλίφη.

Από την άλλη πλευρά, οι Σιίτες (περίπου 10-15% των Μουσουλμάνων), πιστεύουν ότι ο διάδοχος του Μωάμεθ έπρεπε να είναι μέλος της οικογένειάς του, και πιο συγκεκριμένα, ο ξάδερφός και γαμπρός του, Αλί. Η διαμάχη αυτή περί διαδοχής ήταν η απαρχή του σχίσματος μεταξύ των δύο ομάδων, το οποίο σταδιακά έλαβε βαθύτερες θρησκευτικές και πολιτικές διαστάσεις.

Θεολογικές διαφορές

Παρά την κοινή πίστη στον Αλλάχ και το Κοράνι, οι Σιίτες και οι Σουνίτες έχουν διαφορές σε ορισμένα θεολογικά και δογματικά ζητήματα.

• Δομή ηγεσίας: Οι Σουνίτες δίνουν μεγάλη σημασία στην κοινότητα των πιστών (Ummah) και στη συναίνεση των θεολόγων (Ulama). Η θρησκευτική ηγεσία τους είναι πιο αποκεντρωμένη. Αντίθετα, οι Σιίτες πιστεύουν σε έναν κεντρικό ηγέτη, τον Ιμάμη, ο οποίος θεωρείται ο θεϊκά καθορισμένος καθοδηγητής των πιστών και έχει υψηλότερη πνευματική αυθεντία.
• Εορτές και τελετουργίες: Μια από τις πιο γνωστές εορτές για τους Σιίτες είναι η Ασούρα, κατά την οποία τιμούν τη μνήμη του Ιμάμη Χουσεΐν, του εγγονού του Μωάμεθ, ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη της Καρμπάλα το 680 μ.Χ. Οι Σουνίτες δεν γιορτάζουν αυτή την ημέρα με τον ίδιο τρόπο και θεωρούν τη μάχη λιγότερο σημαντική στη θρησκευτική τους παράδοση.

Πολιτικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις

Η σύγκρουση μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών δεν περιορίζεται στη θεολογία. Έχει βαθιές πολιτικές και γεωπολιτικές διαστάσεις που επηρεάζουν τη σύγχρονη παγκόσμια πολιτική σκηνή. Διάφορα κράτη της Μέσης Ανατολής και του ευρύτερου μουσουλμανικού κόσμου χωρίζονται σε Σιιτικές και Σουνιτικές πλειοψηφίες, και αυτό συχνά πυροδοτεί πολιτικές και στρατιωτικές αντιπαραθέσεις.

• Ιράν και Σαουδική Αραβία: Το Ιράν, η κύρια Σιιτική δύναμη στην περιοχή, και η Σαουδική Αραβία, ο κύριος Σουνιτικός παίκτης, βρίσκονται σε ένα διαρκές γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Οι συγκρούσεις τους συχνά εκδηλώνονται σε «αντιπροσωπευτικούς πολέμους» (proxy wars) σε άλλες χώρες όπως η Υεμένη, η Συρία και το Ιράκ.
• Η Συρία και το Ιράκ: Οι εσωτερικές συγκρούσεις σε χώρες όπως η Συρία και το Ιράκ έχουν πάρει θρησκευτικό χαρακτήρα, με Σιιτικές και Σουνιτικές παρατάξεις να μάχονται για την εξουσία και τον έλεγχο των περιοχών τους.

Ο ρόλος των εξωτερικών δυνάμεων

Οι εξωτερικές δυνάμεις, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και άλλες χώρες, έχουν παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτές τις συγκρούσεις, συχνά ενισχύοντας τον ανταγωνισμό για γεωπολιτικά συμφέροντα. Η διαίρεση μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών χρησιμοποιείται συχνά ως εργαλείο για τη διαίρεση και την εκμετάλλευση των μουσουλμανικών χωρών από ξένους παίκτες.

Παρά τις ιστορικές και σύγχρονες εντάσεις, υπάρχουν κινήσεις και από τις δύο πλευρές που επιδιώκουν τη συμφιλίωση. Θρησκευτικοί ηγέτες και από τις δύο παρατάξεις έχουν κάνει εκκλήσεις για ενότητα, με έμφαση στην κοινή πίστη και τα κοινά συμφέροντα, αποφεύγοντας την αιματοχυσία και τον θρησκευτικό φανατισμό.

Η συμφιλίωση, ωστόσο, δεν είναι εύκολη, καθώς οι πολιτικές και οικονομικές διαφορές μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών συνεχίζουν να επηρεάζουν τη θρησκευτική πόλωση. Οι διάφορες προσπάθειες για διαθρησκευτικό διάλογο και πολιτική διπλωματία είναι καίριες για τη σταθερότητα της περιοχής.

Η διαμάχη μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που επηρεάζει όχι μόνο τον μουσουλμανικό κόσμο, αλλά και τη διεθνή πολιτική σκηνή. Καθώς οι διαφορές μεταξύ των δύο αυτών θρησκευτικών ομάδων έχουν βαθιά ιστορική ρίζα, η κατανόηση των θεολογικών και πολιτικών πτυχών της σύγκρουσης είναι ουσιώδης για την επίτευξη της ειρήνης και της σταθερότητας σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.