Σαντορίνη έτοιμη να σκάσει; Οι σοκαριστικές αποκαλύψεις που κρύβει ο πυθμένας

Πάνω στα απότομα βράχια της Σαντορίνης υψώνεται μια παγκοσμίως γνωστή, πολυεκατομμυρίων τουριστική βιομηχανία, ενώ από κάτω παραμονεύει ο κίνδυνος μιας ισχυρότατης έκρηξης.

Μια μαζική αρχαία έκρηξη διαμόρφωσε το ονειρικό αυτό ελληνικό νησί, δημιουργώντας έναν τεράστιο κρατήρα και ένα πέταλο από βράχους.

Τώρα, για πρώτη φορά, οι επιστήμονες μελετούν πόσο απειλητική θα μπορούσε να είναι η επόμενη μεγάλη έκρηξη.

Το BBC πέρασε μια ολόκληρη μέρα στο βρετανικό ερευνητικό πλοίο Discovery, αναζητώντας στοιχεία.

Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, σχεδόν 5.500 από τους 11.000 κατοίκους της Σαντορίνης είχαν απομακρυνθεί για λόγους ασφαλείας, όταν το νησί σείστηκε από μια σειρά ισχυρών σεισμών.

Ήταν μια σκληρή υπενθύμιση ότι κάτω από τα ειδυλλιακά, λευκά χωριά με τα γύρω εστιατόρια, τα υδρομασάζ σε ενοικιαζόμενα καταλύματα Airbnb και τους αμπελώνες σε γόνιμο ηφαιστειακό έδαφος, δύο τεκτονικές πλάκες τριβούν στον φλοιό της Γης.

Διακηρυγμένη ηγέτιδα της αποστολής είναι η καθηγήτρια Isobel Yeo, ειδικός στα επικίνδυνα υποθαλάσσια ηφαίστεια από το Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας της Βρετανίας. Περίπου τα δύο τρίτα των ηφαιστείων παγκοσμίως βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα, αλλά η παρακολούθησή τους είναι ελάχιστη.

«Είναι σαν το “έξω από τα μάτια, έξω από το μυαλό” όταν πρόκειται για την αξιολόγηση του κινδύνου τους, σε αντίθεση με τα διάσημα ηφαίστεια όπως ο Βεζούβιος», λέει στο κατάστρωμα, καθώς δημοσιογράφος του BBC παρακολουθεί δύο μηχανικούς να κατεβάζουν ένα ρομπότ μεγέθους αυτοκινήτου από την πλευρά του πλοίου.

Αυτή η έρευνα, τόσο σύντομα μετά τους σεισμούς, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να εντοπίσουν τα σεισμικά μοτίβα που μπορεί να προοιωνίζονται μια ηφαιστειακή έκρηξη.

Η πιο πρόσφατη έκρηξη στη Σαντορίνη συνέβη το 1950, όμως μόλις το 2012 σημειώθηκε μια «περίοδος αναταραχής», όπως εξηγεί η Isobel. Το μάγμα εισήλθε στους υποθαλάσσιους θαλάμους και τα νησιά «φούσκωσαν».

«Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια μπορούν να προκαλέσουν πραγματικά μεγάλες και καταστροφικές εκρήξεις», επισημαίνει.

«Μας δίνει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας όταν συνηθίζουμε σε μικρές εξάρσεις και το ηφαίστειο φαίνεται να συμπεριφέρεται ήπια. Νομίζεις ότι η επόμενη θα είναι το ίδιο ήπια – αλλά δεν είναι απαραίτητα έτσι», προσθέτει.

Η έκρηξη του Hunga Tonga το 2022 στον Ειρηνικό προκάλεσε τη μεγαλύτερη υποθαλάσσια έκρηξη που έχει ποτέ καταγραφεί και δημιούργησε τσουνάμι με κρουστικά κύματα που ανιχνεύτηκαν έως το Ηνωμένο Βασίλειο. Ορισμένα κοντινά νησιά της Τόνγκα υπέστησαν τέτοια καταστροφή, που οι κάτοικοί τους δεν επανήλθαν ποτέ.

Σε βάθος 300 μέτρων κάτω από το πλοίο συναντώνται θερμές πηγές που προκαλούν εξογκώματα στον πυθμένα. Αυτές οι ρωγμές μεταμορφώνουν τον βυθό σε έναν φωτεινό πορτοκαλί κόσμο από αναδυόμενους βράχους και θολά σύννεφα αερίων.

«Προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί η Isobel. «Γνωρίζουμε περισσότερα για επιφάνειες άλλων πλανητών από ό,τι για το τι κρύβεται εδώ κάτω», συμπληρώνει.

Το ρομπότ καταδύεται στον βυθό για να συλλέξει δείγματα υγρών, αερίων και κομματιών βράχου.

Οι οπές αυτές είναι υδροθερμικές, δηλαδή θερμό νερό αναβλύζει από σχισμές, συχνά κοντά σε ενεργά ηφαίστεια.

Γι’ αυτό η Isobel και 22 επιστήμονες από όλο τον κόσμο βρίσκονται σε αυτό το πλοίο για έναν ολόκληρο μήνα.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει υπολογιστεί με ακρίβεια αν το ηφαίστειο γίνεται πιο ή λιγότερο εκρηκτικό όταν το θαλασσινό νερό εισχωρεί στους θαλάμους μάγματος.

«Προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», επαναλαμβάνει. Δεν είναι σαν να χαράσσουμε έναν χάρτη στη στεριά. «Πρέπει να δούμε μέσα στη γη», τονίζει.

Το Discovery μελετά την καλδέρα της Σαντορίνης και στη συνέχεια πλέει προς το Κολομπό, το άλλο μεγάλο ηφαίστειο της περιοχής, περίπου επτά χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού.

Αν και δεν αναμένεται άμεσα κάποια έκρηξη, είναι θέμα χρόνου.

Η αποστολή θα συγκεντρώσει δεδομένα και θα παράγει χάρτες γεωκινδύνων για τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας της Ελλάδας, εξηγεί η καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής ομάδας που συνεδρίαζε καθημερινά κατά τη διάρκεια της σεισμικής κρίσης.

«Αυτή η έρευνα είναι εξαιρετικά σημαντική», λέει η Νομικού, που κατάγεται από τη Σαντορίνη και μεγάλωσε ακούγοντας ιστορίες σεισμών και εκρήξεων από τον παππού της, ο οποίος την ενέπνευσε να γίνει γεωλόγος.

«Θα ενημερώσει τους κατοίκους για την ενεργότητα των ηφαιστείων και θα χαρτογραφήσει τις ζώνες απαγόρευσης πρόσβασης σε περίπτωση έκρηξης», προσθέτει.

Θα αποκαλύψει επίσης τα πιο επικίνδυνα σημεία στον βυθό της Σαντορίνης, υπογραμμίζει.

Αυτές οι αποστολές είναι εξαιρετικά δαπανηρές, γι’ αυτό η Isobel προγραμμάτισε εργαστηριακά πειράματα νύχτα–μέρα, με τους επιστήμονες σε βάρδιες 12 ωρών.

Ο John Jamieson, καθηγητής στο Memorial University του Καναδά, στο Newfoundland, δείχνει πετρώματα ηφαιστειακής προέλευσης που ανασύρθηκαν από υποθαλάσσιους αγωγούς.  «Μην το πιάσετε», προειδοποιεί. «Περιέχει αρσενικό».

Κρατώντας ένα άλλο δείγμα που μοιάζει με μαύρη και πορτοκαλί μαρέγκα πασπαλισμένη με χρυσή σκόνη, εξηγεί: «Αυτό είναι ένα αληθινό μυστήριο – δεν ξέρουμε καν τη σύστασή του».

Τα πετρώματα αυτά αφηγούνται την ιστορία του υγρού, της θερμοκρασίας και των υλικών μέσα στο ηφαίστειο. «Πρόκειται για ένα γεωλογικό περιβάλλον μοναδικό – απίστευτα συναρπαστικό», λέει.

Όμως η καρδιά της αποστολής χτυπά σε ένα σκοτεινό κοντέινερ στο κατάστρωμα, όπου τέσσερις ερευνητές παρακολουθούν οθόνες σε έναν τοίχο.

Με ένα joystick που μοιάζει βγαλμένο από κονσόλα παιχνιδιών, δύο μηχανικοί χειρίζονται το υποβρύχιο ρομπότ. Η Isobel και η Παρασκευή ανταλλάσσουν υποθέσεις για μια λίμνη υγρού που εντόπισε το ρομπότ.

Έχουν καταγράψει μικρούς σεισμούς γύρω από το ηφαίστειο, που προκαλούνται από τη μετακίνηση των ρευστών και το σπάσιμο των πετρωμάτων. Η Isobel παίζει ηχητικό αρχείο με τους κραδασμούς, που ακούγονται σαν μπάσο σε νυχτερινό κλαμπ.

Εντοπίζουν την κυκλοφορία των ρευστών μέσα στους βράχους μέσω ηλεκτρομαγνητικών παλμών στη γη.

Έτσι παράγεται ένας τρισδιάστατος χάρτης που δείχνει πώς το υδροθερμικό σύστημα συνδέεται με το θάλαμο μάγματος, όπου θα ξεκινήσει η επόμενη έκρηξη.

«Κάνουμε επιστήμη για τους ανθρώπους, όχι για τους επιστήμονες. Σκοπός μας είναι να κάνουν οι κάτοικοι της περιοχής να αισθανθούν ασφάλεια», τονίζει η Παρασκευή.

Η πρόσφατη σεισμική κρίση ανέδειξε πόσο ευάλωτοι είναι οι κάτοικοι στο νησί και πόσο εξαρτώνται από τον τουρισμό.

Επιστρέφοντας στη στεριά, η φωτογράφος Εύα Ρέντλ με υποδέχεται στην αγαπημένη της θέση για γαμήλιες φωτογραφήσεις. Όταν, τον Φεβρουάριο, χτύπησε το σεισμικό «σμήνος», εγκατέλειψε το νησί μαζί με την κόρη της.

«Ήταν τρομακτικό όσο οι σεισμοί γίνονταν όλο και πιο έντονοι», παραδέχεται.

Τώρα έχει επιστρέψει, όμως οι δουλειές έχουν μειωθεί. «Οι κρατήσεις ακυρώθηκαν. Συνήθως ξεκινώ τα γυρίσματα τον Απρίλιο, αλλά η πρώτη δουλειά θα γίνει τον Μάιο», λέει η Εύα.

Στην κεντρική πλατεία της Οίας, η Βρετανοκαναδή τουρίστρια Τζάνετ αναφέρει ότι έξι από τα δέκα μέλη της παρέας της ακύρωσαν το ταξίδι τους.

Πιστεύει πως πιο ακριβείς επιστημονικές ενημερώσεις για σεισμούς και ηφαίστεια θα έκαναν τους επισκέπτες να νιώθουν πιο ασφαλείς.

«Παίρνω ειδοποιήσεις από την Google και από τους επιστήμονες, και αυτό με βοηθά να ηρεμώ», καταλήγει.