Ροδόπη: Σώζεται το απειλούμενο βαλκανικό αγριόγιδο στο σπάνιο και παρθένο δάσος Φρακτού;

«Πληθυσμιακή ευρωστία» του βαλκανικού αγριόγιδου(rupicarpa rupicarpa balcanica) δείχνουν οι τελευταίες μετρήσεις στο σπάνιο και παρθένο δάσος Φρακτού της ορεινής Ροδόπης, στο πλαίσιο των καταγραφών του είδους που θεωρείται απειλούμενο και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας λόγω της έντονης λαθροθηρίας, της υπερβόσκησης και των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων.

Πέντε φορείς, η Δασική Υπηρεσία, ο ΟΦΥΠΕΚΑ, ο Κυνηγετικός Σύλλογος Δράμας και ένας περιβαλλοντικός φορέας από την Βουλγαρία συνεργάζονται στο έργο που υλοποιείται από το 2009 με δαπάνες της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας- Θράκης(ΚΟΜΑΘ) έχοντας ως βασικό στόχο την καλύτερη κατανόηση της κατανομής και της δυναμικής των πληθυσμών του αγριόγιδου, με επίκεντρο τη Ροδόπη και το δάσος στο Φρακτό της Δράμας. «Σκοπός των δράσεων» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπεύθυνος τύπου της ΚΟΜΑΘ δασολόγος- περιβαλλοντολόγος Κυριάκος Σκορδάς, «είναι η δημιουργία αξιόπιστης βάσης δεδομένων για τη διαχείριση και προστασία του είδους, η καταπολέμηση της λαθροθηρίας και η προώθηση της αειφορικής χρήσης των φυσικών πόρων».

Εθελοντές, δασικοί υπάλληλοι και στελέχη της Ομοσπονδίας με τη μέθοδο της ταυτόχρονης παρατήρησης από σταθερές θέσεις πανοραμικής θέας, χρησιμοποιώντας διοπτρικά όργανα και τηλεσκόπια, έχουν δημιουργήσει ένα πλούσιο φωτογραφικό αρχείο για τα άτομα και τα μικρά κοπάδια των αγριόγιδων που οδηγούνται συνήθως από μια θηλυκιά. Οι παρατηρήσεις γίνονται σε προκαθορισμένα σημεία ώστε να εξασφαλίζεται η συγκρισιμότητα των δεδομένων. Σημαντική προϋπόθεση για τη διεξαγωγή των καταγραφών είναι η έκδοση ειδικής άδειας από το ΥΠΕΝ, καθώς και η συνεργασία με τοπικές αρχές και φορείς διαχείρισης. Η τελευταία άδεια εκδόθηκε τον περασμένο μήνα και έχει ισχύ έως 31 Δεκεμβρίου 2026. Οι μετρήσεις γίνονται σε συνεργασία με το Εργαστήριο Διαχείρισης Άγριας Πανίδας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με επιστημονικά υπεύθυνο τον καθηγητή Περικλή Μπίρτσα.

Το αγριόγιδο περιλαμβάνεται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και ειδών. Η ένταξή του στο Παράρτημα IV σημαίνει ότι απαιτείται αυστηρή προστασία, απαγορεύοντας την αφαίρεσή του από το φυσικό του περιβάλλον. Επιπλέον, το Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας κατατάσσει το αγριόγιδο ως είδος που χρήζει άμεσων μέτρων διατήρησης λόγω περιορισμένων πληθυσμών.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το αγριόγιδο

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για το Αγριόγιδο, που δημοσιεύτηκε το 2021 και υλοποιείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), εστιάζει επίσης στην καταγραφή των πληθυσμών, την προστασία των ενδιαιτημάτων και την ευαισθητοποίηση του κοινού. Στόχος του ΕΣΔ είναι η λήψη μέτρων για τη διασφάλιση της διατήρησης και την επαύξηση αφενός του πληθυσμιακού μεγέθους και αφετέρου της γεωγραφικής εξάπλωσης του αγριόγιδου των Βαλκανίων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

Το μικρόσωμο ορεσίβιο οπληφόρο θηλαστικό της οικογένειας των βοοειδών είναι γνωστό για την ευκινησία του σε δύσβατα ορεινά περιβάλλοντα. Στην Ελλάδα ζει το βαλκανικό υποείδος (Rupicapra rupicapra balcanica), το οποίο προστατεύεται αυστηρά. Θεωρείται από τα ομορφότερα ορεσίβια θηλαστικά των βουνών της χώρας μας. Το βάρος του κυμαίνεται από 30 έως 50 κιλά, και το μήκος των κεράτων του σπάνια υπερβαίνει τα 30 εκατοστά. Το ύψος των ενήλικων ζώων δεν ξεπερνά τα 80 εκατοστά και το μήκος του σώματός τους τα 110-130 εκατοστά. Το κυνήγι του έχει απαγορευτεί από το 1969.Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί στη χώρα μας εκτός από την Ροδόπη παρατηρούνται στην Οίτη, τον Όλυμπο και την Πίνδο. Προσπάθεια καταγραφής για το «αγριοκάτσικο» της Οίτης έγινε την περίοδο 2010-2013. Ελάχιστα άτομα αγριοκάτσικων, εντοπίζονται τα τελευταία χρόνια στην υπόλοιπη Στερεά Ελλάδα και την Τζένα(Πέλλα). Η δεινότητά τους να σκαρφαλώνουν σε σχεδόν κατακόρυφες πλαγιές είναι αυτή που τους έχει δώσει τον χαρακτηρισμό «των ζώων που ...αψηφούν την βαρύτητα».

Ο συνολικός πληθυσμός αγριόγιδων σε όλη την Ελλάδα σύμφωνα με τον ΟΦΥΠΕΚΑ εκτιμάται στα 1300-1800 άτομα (σ.σ.δεν συμπεριλαμβάνονται τα κρι κρι που είναι ενδημικό είδος της Κρήτης). Λόγω μείωσης της λαθροθηρίας και των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στις ορεινές ζώνες την περίοδο της πανδημίας, εκπρόσωποι φορέων που ασχολούνται με την προστασία του αγριόγιδου, αισιοδοξούν για αύξηση του είδους στις περιοχές που απαντάται. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής(ΟΦΥΠΕΚΑ) «η συνολική κατάσταση διατήρησης του είδους στη χώρα δεν θεωρείται καλή».

Πριν δύο εβδομάδες, όπως έγινε γνωστό από την ΚΟΜΑΘ, ολοκληρώθηκε στην Ροδόπη η τελευταία περίοδος καταγραφής που έχει ξεκινήσει τον περασμένο Νοέμβριο.Οι μετρήσεις γίνονται αυτούς τους μήνες (Νοε-Δεκ), όταν τα αγριόγιδα συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένα (χαμηλότερα) υψόμετρα λόγω της μείωσης της τροφής στα ψηλότερα σημεία. Τα δεδομένα καταγράφονται σε έντυπα απογραφής και συνοδεύονται από το φωτογραφικό υλικό που αποτυπώνει τόσο τα ζώα όσο και τα ενδιαιτήματά τους.Το Εργαστήριο Διαχείρισης Άγριας Πανίδας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας επεξεργάζεται ήδη τα αποτελέσματα των πρόσφατων καταγραφών και τα συμπεράσματα θα ανακοινωθούν το προσεχές διάστημα.

Οι προηγούμενες μετρήσεις έχουν δείξει ότι στο Φρακτό (Δυτική Ροδόπη) καταγράφηκαν πληθυσμοί που κυμαίνονται από 47 έως 148 άτομα ανά έτος. Η αναλογία φύλων είναι ικανοποιητική (ένα αρσενικό για κάθε 1,23 θηλυκά) και δείχνει ευρωστία πληθυσμού. Ωστόσο ο δείκτης αναπαραγωγής, όπως επισημαίνεται, «χρειάζεται να βελτιωθεί».

Τα αγριόγιδα κατεβαίνουν τώρα και στα «χαμηλά..»

Όσον αφορά την κατανομή πληθυσμών σε λοιπές περιοχές της Ροδόπης:

• Στην περιοχή Μααρά - Άγιος Παύλος εκτιμάται πληθυσμός 22-30 ατόμων.

• Στο Φαλακρό Όρος, καταμετρήθηκαν 9 άτομα σε συγκεκριμένη περιοχή, ενώ άλλες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 10-12 άτομα στη Χαράδρα Νασοβίτσας.

• Στην περιοχή Λεπίδας – Λυκόπουλο – Μεγάλο Λιβάδι, οι μαρτυρίες κάνουν λόγο για 70-80 άτομα, αν και η άμεση παρατήρηση δεν κατέστη εφικτή.

Τα αγριόγιδα εντοπίστηκαν σε υψόμετρα από 600 έως 1.900 μέτρα. Στην περιοχή του Φρακτού προτιμώνται τα 1.100- 1.900 μέτρα, ενώ σε άλλες περιοχές της δυτικής Ροδόπης συναντώνται και σε χαμηλότερα υψόμετρα. Τέλος, έχουν καταγραφεί αγριόγιδα σε μη τυπικά ενδιαιτήματα, όπως χαμηλότερα υψόμετρα με δασική κάλυψη και μικτές συστάδες δρυός, «γεγονός που αποτελεί αντικείμενο περαιτέρω μελέτης».

Η Κυνηγετική Ομοσπονδία όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ Σκορδάς, «αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο αγριόγιδο, αναγνωρίζοντας τόσο την οικολογική του αξία όσο και τον κρίσιμο ρόλο του στη διατήρηση της βιοποικιλότητας των ορεινών οικοσυστημάτων.

Το αγριόγιδο λειτουργεί ως δείκτης υγείας του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς η ευημερία του επηρεάζεται άμεσα από περιβαλλοντικές και ανθρωπογενείς πιέσεις. Η παρακολούθηση του αποτελεί καθοριστικό εργαλείο για την προστασία του, καθώς και για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των ορεινών οικοσυστημάτων.

Οι Κυνηγετικές Οργανώσεις, σε συνεργασία με το ΥΠΕΝ και άλλους φορείς, αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να διατηρήσουν αυτό το μοναδικό είδος, συμβάλλοντας στην αειφορική διαχείριση και προστασία της άγριας πανίδας στην Ελλάδα».