Ερντογάν: Από την επίθεση στον Πέρες, και το «Μαβί Μαρμαρά» ως τη Χαμάς
Έχουν περάσει 14 χρόνια από τη στιγμή που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδειχνε στην παγκόσμια κοινή γνώμη ποια θα ήταν η στάση της Τουρκίας απέναντι στο Ισραήλ αναφορικά με το Παλαιστινιακό Ζήτημα, τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα .
Στις 30 Ιανουαρίου 2009 η συζήτηση στο Παγκόσμιο Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός έβαινε προς το τέλος της και ο τελευταίος ομιλητής ήταν ο ισραηλινός Πρόεδρος, Σιμόν Πέρες, ο οποίος αναφέρθηκε στην επιχείρηση «Συμπαγές Ατσάλι» κατά της Χαμάς στη Γάζα. Μόλις ολοκλήρωσε την ομιλία του, ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας ζήτησε επίμονα τον λόγο από τον συντονιστή, Ντέηβιντ Ιγκνάτιους. Το επόμενο λεπτό ο Ερντογάν θα κατακεραύνωνε τον Πέρες επιχειρώντας την πρώτη του απόπειρα να παρουσιαστεί ως ο προστάτης των Παλαιστινίων.
«Εσείς ξέρετε πως να σκοτώνετε. Ξέρω ότι σκοτώσατε παιδιά στις παραλίες. Μιλάμε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, μιλάμε για πραγματικό φόνο», σημείωσε κλείνοντας την τοποθέτησή του και αμέσως μετά παίρνοντας τα χαρτιά του είπε: «Εδώ τελείωσε για μένα το Νταβός».
Παρά τις εκατέρωθεν συγγνώμες και τις εξηγήσεις, το «γυαλί» των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων είχε ήδη ραγίσει. Θα αποδεικνυόταν άλλωστε μερικούς μήνες μετά όταν ξεκίνησε η δημιουργία του «Στόλου της Ελευθερίας», όπως ονομάστηκε η μικρή αρμάδα με «ναυαρχίδα» το «Μαβί Μαρμαρά»
Ο στόλος που «ναυάγησε» τις σχέσεις Ισραήλ - Τουρκίας
Μετά από τουλάχιστον ενάμιση χρόνο σκληρής ρητορικής από την Άγκυρα, αλλά και την επιβολή του ναυτικού αποκλεισμού της Γάζας τον Μάιο του 2010 με τις ευλογίες του Τούρκου πρωθυπουργού, αποπλέει ο «Στόλος της Ελευθερίας». Στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» επιβαίνουν εκατοντάδες ακτιβιστές υπέρ της Παλαιστίνης που έχουν στόχο να φτάσουν στο λιμάνι της Γάζας και να παραδώσουν ανθρωπιστική βοήθεια.
Τα ξημερώματα της 31ης Μαΐου και ενώ το Ισραήλ έχει προειδοποιήσει πως θα γίνει επέμβαση σε περίπτωση που επιχειρηθεί η προσέγγιση στη Γάζα, το «Μαβί Μαρμαρά» πλησιάζει τη ζώνη απαγόρευσης μαζί με κάποια πλοιάρια που το συνοδεύουν. Οι ειδικές δυνάμεις του Ισραήλ πραγματοποιούν έφοδο με ελικόπτερα. Οι στρατιώτες κατεβαίνουν με σχοινιά στο κατάστρωμα του πλοίου και δέχονται επίθεση από τους ακτιβιστές, που έχουν οργανώσει άμυνα με αυτοσχέδια όπλα.
Οι Ισραηλινοί ανταποδίδουν με πραγματικά πυρά με αποτέλεσμα εννέα Τούρκοι να πέσουν νεκροί και δεκάδες άλλοι να τραυματιστούν. Το πλοίο καταλαμβάνεται τελικά από τον στρατό του Ισραήλ και οδηγείται σε ισραηλινό λιμάνι.
Η Τουρκία αντιδρά με τον χειρότερο τρόπο σε διπλωματικό επίπεδο απελαύνοντας τον ισραηλινό πρέσβη και μειώνει στο κατώτερο επίπεδο την διπλωματική της εκπροσώπηση. Ο Ερντογάν απαιτεί συγγνώμη από τον Νετανιάχου, η οποία δεν θα έρθει τόσο γρήγορα.
Ο Ομπάμα πιέζει για επαναπροσέγγιση
Τρία χρόνια αργότερα τον Μάρτιο του 2013 ο αμερικανός Πρόεδρος, Μπαράκ Ομπάμα, επισκέπτεται το Τελ Αβίβ, δύο χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη, που είχε ως πιο γνωστό αποτέλεσμα την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ από το αξίωμα του Προέδρου της Αιγύπτου αλλά και τις εκλογές που ανέδειξαν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ως κυρίαρχη δύναμη στην πολυπληθέστερη αραβική χώρα.
Οι Αμερικανοί «καίγονται» για τις καλές σχέσεις Ισραήλ - Τουρκίας μιας ο Ερντογάν έχει την καλύτερη δυνατή επαφή με την τότε αιγυπτιακή ηγεσία. Την ίδια στιγμή η Συρία (βόρειο σύνορο του Ισραήλ) είχε αποσταθεροποιηθεί μετά και την πρώτη εξέγερση κατά του Μπασάρ αλ Άσαντ στην Χομς το 2011.
Ο Ομπάμα πιέζει ως φαίνεται τον Νετανιάχου που τελικά θα σηκώσει το τηλέφωνο θα καλέσει τον Ερντογάν και θα ζητήσει συγγνώμη για τις ενέργειες του ισραηλινού στρατού στο «Μαβί Μαρμαρά». Ο «μεγαλόψυχος» Ερντογάν θα αποδεχθεί την απολογία του Ισραηλινού και οι δύο πολιτικοί θα συμφωνήσουν για την εξομάλυνση των σχέσεών τους.
Στο ίδιο τηλεφώνημα συμφωνήθηκε και η καταβολή αποζημίωσης από το Ισραήλ στις οικογένειες των εννέα νεκρών με αντάλλαγμα να παύση η όποια δίωξη από την πλευρά της Τουρκίας για όσους πήραν μέρος στην επιχείρηση. Το Ισραήλ τελικά κατέβαλε 20 εκατομμύρια δολάρια στις οικογένειες το 2017.
Ερντογάν: «Η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση»
Πέρα από το τηλεφώνημα όμως φαίνεται πως Τουρκία και Ισραήλ δεν είχαν πραγματικά σκοπό να φτιάξουν τις σχέσεις τους και αυτό δεν άργησε να φανεί. Το 2018 το Ισραήλ πραγματοποιεί μια νέα επιχείρηση στη Γάζα με δεκάδες νεκρούς. Ο Ερντογάν ξαναφορά τον μανδύα του προστάτη των Παλαιστινίων και ανακαλεί τον πρέσβη του στο Τελ Αβίβ. Ασκεί κριτική στην ενδεχόμενη μετακίνηση της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ και σε αντίθεση με την πλειονότητα των ηγετών δηλώνει: «Η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση και οι Παλαιστίνιοι δεν είναι τρομοκράτες. Είναι ένα κίνημα αντίστασης που υπερασπίζεται την Παλαιστίνη ενάντια σε μια δύναμη κατοχής»
Το 2020 τα πράγματα γίνονται χειρότερα όταν ο Ερντογάν συναντάται στην Τουρκία με τον ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγιε. Η ενόχληση των Αμερικανών είναι έντονη και το State Department προχωρά σε μια σχεδόν οργισμένη ανακοίνωση στην οποία αναφέρει: «Η συνεχής προσέγγιση του Προέδρου Ερντογάν με την τρομοκρατική οργάνωση, το μόνο που καταφέρνει, είναι να αποκλείει περαιτέρω την Τουρκία από τη διεθνή κοινότητα, τα βλάπτει τα συμφέροντα του παλαιστινιακού λαού και να υποσκάπτει τις παγκόσμιες προσπάθειες αποτροπής τρομοκρατικών επιθέσεων από τη Γάζα»
Προσπάθειες επαναπροσέγγισης
Η Τουρκία ωστόσο θα επιχειρήσει επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ και τον Μάιο του 2022 ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, θα γίνει ο πρώτος επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας, που θα επισκεφθεί το Τελ Αβίβ μετά από 15 χρόνια και συναντάται με τον νυν επικεφαλής της μείζοντας αντιπολίτευσης και τότε υπουργό Εξωτερικών, Γιαΐρ Λαπίντ. Ωστόσο πέρα από τα ευχολόγια καμία δέσμευση δεν λαμβάνεται για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων.
Τον Ιούλιο του 2023 ο Ερντογάν αναλαμβάνει διαμεσολαβητής μεταξύ Φατάχ και Χαμάς, προσκαλεί στην Τουρκία τον Πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς και τον ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγιε σε μια προσπάθεια να τα βρούν οι δύο πλευρές, ενώ δηλώνει πως υποστηρίζει τη λύση των δύο κρατών.
Η Τουρκία θα κρατήσει και το επόμενο χρονικό διάστημα χαμηλά τους τόνους επιχειρώντας να δείξει ότι θέλει πραγματικά την αποκατάσταση των σχέσεων. Οι προσπάθειες αυτές οδηγούν τον Σεπτέμβριο του 2023 στη συνάντηση Ερντογάν - Νετανιάχου στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Οι δύο άνδρες συμφώνησαν - λίγες μέρες πριν από την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ - σε αμοιβαίες επισκέψεις, ενώ επί τάπητος βρέθηκε και η επιθυμία του Ερντογάν να προσευχηθεί στο τέμενος Αλ Ακσα, που βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ. Μάλιστα η τουρκική πλευρά ζήτησε η προσευχή του Ερντογάν να πραγματοποιηθεί στις 29 Οκτωβρίου ανήμερα της επετείου των 100 ετών από την ίδρυση της τουρκικής Δημοκρατίας.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί για την σημειολογία του αιτήματος πως το τέμενος Αλ Ακσα αποτελεί το τρίτο ιερότερο μέρος για τους μουσουλμάνους μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα (σ.σ. βρίσκονται στη Σαουδική Αραβία), ενώ «φύλακας και προστάτης» του τεμένους θεωρείται ο εκάστοτε Ιορδανός μονάρχης.
Ο Σολί Εζέλ, βετεράνος πολιτικός αναλυτής του πανεπιστημίου Καντίρ Χας την Κωνσταντινούπολης ανέφερε μετά τη συνάντηση στον ΟΗΕ πως οι δύο χώρες έχουν κοινά συμφέροντα και ότι οι δύο ηγέτες φαίνεται να έχουν ξεχάσει πόσο μισεί ο ένας τον άλλον.
Μπορεί ο Ερντογάν να πείσει για τις αγαθές προθέσεις του;
Περισσότερες από δέκα ημέρες μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισράηλ, ο Ερντογάν είναι από τους λίγους ηγέτες που δεν έχει καταδικάσει απολύτως τη Χαμάς και δεν έχει ταχθεί στο πλευρό του Τελ Αβίβ. Αντιθέτως έχει θυμίσει πως και οι Παλαιστίνιοι έχουν υποστεί επιθέσεις αό το Ισραήλ.
Η πρόσφατη ανακοίνωση του υπουργείου Άμυνας της Τουρκίας πως ετοιμάζεται να στείλει ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα με απροσδιόριστο όμως τρόπο, έφερε στη μνήμη τόσο του ισραηλινού στρατού όσο και πολλών αναλυτών τον «Στόλο της Ελευθερίας».
Ο συνεργάτης του Ιδρύματος για την Άμυνα των Δημοκρατιών (Foundation for Defence of Democracies), Σινάν Σιντί, τουρκικής καταγωγής στο Marine Corps University, χαρακτηρίζει τον Ερντογάν ως «πρωταθλητή της Χαμάς» εξαιτίας των στενών σχέσεών του με τον Ισμαήλ Χανίγιε και τον Σαλέχ αλ Αρουρί.
Σε πρόσφατο άρθρο του στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος αφού αναφέρει επιγραμματικά τις σχέσεις του Τούρκου Προέδρου με τη Χαμάς καταλήγει: «Ο Ερντογάν φαίνεται να παρακολουθεί στενά την υπό εξέλιξη στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ κατά της Χαμάς. Δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει μια στροφή 180 μοιρών της Άγκυρας στην πολιτική επαναπροσέγγισης με το Ισραήλ. Δεν θα είναι η πρώτη φορά».
