Πρωταπριλιά: Γιατί λέμε ψέματα - Το έθιμο στην Ελλάδα

Πρωταπριλιά: Αρχικά ο Απρίλιος ήταν ο δεύτερος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου με την ονομασία Aprilis και πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα aperire, που σημαίνει ανοίγω, γιατί το μήνα αυτό ανοίγουν, ανθίζουν τα λουλούδια.

Ο Απρίλιος είναι ο μήνας των λουλουδιών, η βροχή του θεωρείται από τους γεωργούς πολύ ευεργετική, και παλαιότερα στη Θράκη το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς θεωρούνταν θεραπευτικό και το έδιναν στους αρρώστους. Το πιο βασικό όμως έθιμο τον μήνα Απρίλιο είναι η λεγόμενη Πρωταπριλιά, δηλαδή η ημέρα που λέμε μικρά ψέματα και κοροϊδεύουμε όσο πιο έξυπνα μπορούμε... φωνάζοντας στο τέλος περιπαικτικά «πρωταπριλιά».

Δύο οι επικρατέστερες εκδοχές

Το έθιμο μας έρχεται από τη Δυτική Ευρώπη, με τις επικρατέστερες εκδοχές να είναι οι εξής δύο. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες, τον λαό της βορειοδυτικής Ευρώπης. Οι Κέλτες ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου, όμως εκείνο το διάστημα, τα ψάρια δεν πέφτουν εύκολα στα δίχτυα.

Έτσι και αυτοί, όπως κάνουν άλλωστε οι ψαράδες όλων των εποχών και καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια έγινε, με το πέρασμα του χρόνου, έθιμο. Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η Πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Τη χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου.

Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το έθιμο στην Ελλάδα

Στον ελληνικό χώρο το έθιμο πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών. Η συνήθεια να λένε ψέματα αποτελεί, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις. Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.