Οι επτά κινήσεις του Ερντογάν στη «Μεγάλη Σκακιέρα» της Μεσογείου και της Ευρασίας

Οπαδός του Τούρκου προέδρου, ο Χασάν Οζτούρκ, δίνει φυσικά με πολύ αισιόδοξους τόνους το περίγραμμα των κινήσεων του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Ευρασία: «Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκι βρέθηκε στην Τουρκία την περασμένη εβδομάδα. Το νέο υπουργικό συμβούλιο της Λιβύης …επισκέφθηκε την Άγκυρα υπό την ηγεσία του πρωθυπουργού Ντιμπέιμπα. Η κρίση Ουκρανίας-Ρωσίας είναι από τη μία πλευρά και η νέα εξίσωση στη Λιβύη είναι από την άλλη. Ακριβώς σε ένα τέτοιο περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο ξεκινά η προσέγγιση της Άγκυρας με την Αίγυπτο και στο εγγύς μέλλον βλέπουμε μια νέα εξίσωση που θα ενισχύσει τα χέρια της Τουρκίας» λέει ο Οζτούρκ.

Όντως, ο Ερντογάν προσπαθεί να κινήσει ό,τι πιόνια διαθέτει στη Μεγάλη Σκακιέρα. Εναγωνίως μάλιστα. Προσπαθεί να πείσει κυρίως τις Μεγάλες Δυνάμεις ότι μπορεί να ελέγξει τους μικρότερους παίκτες στην περιοχή. Και να αποτελέσει τη…γέφυρα μεταξύ των Μεγάλων. Με ένα και μόνο στόχο βέβαια: Να διατηρήσει την εξουσία του ,σε μια περίοδο που η αμφισβήτησή του στο εσωτερικό της Τουρκίας διογκώνεται καθημερινά. Την αγωνία αυτή εκφράζει άλλωστε και ο αναλυτής Χασάν Οζτούρκ γράφοντας στο ίδιο άρθρο ότι «την ώρα που ο Ερντογάν παίζει σκάκι στο εξωτερικό, η αντιπολίτευση ζητάει πρόωρες εκλογές για να τον απομακρύνει από την εξουσία»! Μόνο που οι κινήσεις στη σκακιέρα δείχνουν περισσότερο πανικό παρά ιδιοφυία και ο Ερντογάν κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπος με όλους τους μεγάλους παίκτες ,καθώς η σύγκρουση είναι ολομέτωπη και αγεφύρωτη…

Ο Μπρεζίνσκι και ο Ερντογάν

Για να δούμε όμως τι γυρεύει σήμερα ο Ερντογάν στο …παζάρι ,πρέπει να δούμε ποια ακριβώς είναι «η Μεγάλη Σκακιέρα» , που εμπνεύστηκε και ανέλυσε στο ομώνυμο βιβλίο του ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών, Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, κορυφαίος διεθνολόγος και από τα «γεράκια» που σημάδεψαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου! Η «Μεγάλη Σκακιέρα» είναι η Ευρασία, δηλαδή η πρώην Σοβιετική Ένωση με τις γειτονικές της ασιατικές χώρες (Κίνα, Ινδία ,Ινδοκίνα) και η Ευρώπη. Ο Μπρεζίνσκι χωρίς περιστροφές είχε ταχθεί υπέρ της διάλυσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας και κυρίως της πρόσδεσης της Ουκρανίας στη Δύση. Τονίζει ότι η Αμερική πρέπει να ελέγξει τους ενεργειακούς πόρους της Κασπίας και σημειώνει ότι δεν χρειάζεται η διαιώνιση της εχθρότητας με το Ιράν. Ο Μπρεζίνσκι λέει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να αποξενώσουν την Τουρκία, τουλάχιστον ώσπου να εξομαλυνθούν οι σχέσεις Ουάσιγκτον – Τεχεράνης. Αποδίδει μάλιστα μεγαλύτερη σημασία στην Τεχεράνη παρά στην Άγκυρα.

Ο Τούρκος πρόεδρος ,προωθώντας την νέο-αποικιακή ,νέο-Οθωμανική του εξωτερική πολιτική έχει κάνει το τελευταίο διάστημα επτά κινήσεις στη «Μεγάλη Σκακιέρα» :

Η τελευταία του κίνηση ήταν να φέρει στην Άγκυρα σύσσωμο σχεδόν το νέο υπουργικό Συμβούλιο της Λιβύης -τον μεταβατικό πρωθυπουργό ,14 υπουργούς και 5 υφυπουργούς .Στη διάρκεια των συναντήσεων υπεγράφησαν πέντε συμφωνίες για τη συμμετοχή τουρκικών εταιρειών στην ανοικοδόμηση της Λιβύης και «επιβεβαιώθηκε η ισχύς του τουρκο-λιβυκού συμφώνου για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών» που είχε υπογραφεί τον Νοέμβριο του 2019 ,παρά το γεγονός ότι θεωρείται παράνομο. «Αναφορικά με τα σύμφωνα που υπογράφηκαν μεταξύ των χωρών μας, ιδίως το σύμφωνο οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, επιβεβαιώνουμε ότι αυτά βασίζονται σε έγκυρες βάσεις και εξυπηρετούν τα συμφέροντα των δύο χωρών μας», δήλωσε ορθά κοφτά ο Λίβυος πρωθυπουργός στην κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ερντογάν. Προς μεγάλη τέρψη φυσικά του Τούρκου Προέδρου, που έσπευσε να δηλώσει ότι «ανανεώσαμε την αποφασιστικότητά μας για αυτό το σύμφωνο». Μια εξέλιξη που προκαλεί μεγάλη ανησυχία στην Αθήνα, καθώς ο Λίβυος πρωθυπουργός έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις που φέρεται να είχε δώσει στον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη κατά τη συνάντησή τους στην Τρίπολη λίγες ημέρες πριν.

H δεύτερη κίνηση του Ερντογάν αφορά την Αίγυπτο, την οποία προσπαθεί να προσεγγίσει με κάθε μέσον, ξεχνώντας φυσικά ότι είχε αποκαλέσει «δολοφόνο» τον πρόεδρο αλ Σίσι. Ο προεδρικός Σύμβουλος του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν τόνισε ότι επιθυμία της Άγκυρας είναι να γυρίσει μια νέα σελίδα με το Κάιρο, ενώ ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλούσι Ακάρ είπε ότι η χώρα του έχει «πολλές ιστορικές και πολιτιστικές αξίες από κοινού με την Αίγυπτο» .Αιγύπτιοι εμπειρογνώμονες για τις τουρκικές υποθέσεις λένε ότι οι πρόσφατες προσπάθειες της Άγκυρας για επαναφορά των σχέσεων αποσκοπούν στην εξισορρόπηση της απομόνωσής της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ορισμένες αραβικές χώρες.

"Υπάρχει κάποια ειρηνική διάθεση από την τουρκική πλευρά, αλλά δεν υπάρχει προσέγγιση", λέει ο Καράμ Σαίντ, ειδικός για τις τουρκικές υποθέσεις στο Κέντρο Πολιτικών και Στρατηγικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο Αλ Αχράμ. Ωστόσο, η Άγκυρα χρησιμοποιεί ως προπομπό για να κάμψει τις αντιστάσεις της Αιγύπτου την οικονομία .

Η Τουρκία είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας στην Αίγυπτο και παρά την πολιτική αντιπαράθεση , «οι επιχειρηματικές κοινότητες και στις δύο χώρες έχουν διατηρήσει ανέπαφο το διμερές εμπόριο. Οι τουρκικές επενδύσεις στην Αίγυπτο, που σήμερα εκτιμώνται σε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια, έχουν παραμείνει οι ίδιες», λέει ο Καράμ Σαίντ στην αραβική ιστοσελίδα Al Monitor. Οι εξαγωγές της Αιγύπτου προς την Τουρκία ανήλθαν το 2020 σε περισσότερα 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια, μειωμένες κατά 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. «Η Τουρκία έχει ήδη χάσει αρκετές αραβικές αγορές όπως στη Σαουδική Αραβία, τη Συρία, τη Λιβύη και την Υεμένη και η Αίγυπτος είναι μια πύλη για τις αραβικές και αφρικανικές αγορές. Η Αίγυπτος παραμένει μια μεγάλη αγορά για την Τουρκία και από ρεαλιστική άποψη, η Άγκυρα θέλει να διατηρήσει το status quo , λόγω και των πολιτικών και οικονομικών εντάσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες» τονίζει ο Σαίντ.

Η τρίτη περιφερειακή κίνηση του Ερντογάν αφορά τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις . Η ;Aγκυρα -ακριβώς και λόγω της έντασης με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες- προσπαθεί να εμφανιστεί ξαφνικά ως «περιστερά»,κρατώντας τα σεισμογραφικά της πλοία στα λιμάνια. Μόνο που η «αιφνιδιαστική» αποκλιμάκωση και ένας άνευ όρων διάλογος «για να ησυχάσουμε» δεν πρόκειται να πείσει τον Τούρκο πρόεδρο να αλλάξει σταθερά τις προκλητικές διεκδικήσεις του στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Ο Ερντογάν δεν φαίνεται διατεθειμένος να κάνει ούτε ένα ουσιαστικό βήμα πίσω στη νέο-αποικιακή του πολιτική και στο Κυπριακό. Μιλάει μόνο για την αναγκαιότητα σύγκλησης διεθνούς Διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο ,με την ισότιμη συμμετοχή και του ψευδοκράτους στην κατεχόμενη βόρεια Κύπρο. Ο στόχος του είναι άλλωστε διακηρυγμένος: η de jure διχοτόμηση της Κύπρου και η διεθνής αναγνώριση δύο κρατών .

Ο Τούρκος πρόεδρος τρέφεται άλλωστε και με την συνεχώς υποχωρητική στάση της ΕΕ και της πλειοψηφίας των ευρωπαίων εταίρων μας, που στο όνομα του «προσφυγικού προβλήματος» πηγαίνουν με τα νερά του. Αφήνοντάς τον ουσιαστικά ασύδοτο στην καταπάτηση κάθε έννοιας κράτους δικαίου και στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Το σιωπηλό παιχνίδι της Γερμανίας στη Μεσόγειο

Η τέταρτη κίνηση του Ερντογάν είναι η αξιοποίηση του ιστορικά «συμμαχικού» Γερμανικού παράγοντα. Το Βερολίνο ρίχνει άλλωστε συνεχώς λάδι στη φωτιά των προκλητικών κινήσεων του Τούρκου προέδρου.

«Η Γερμανία παίζει μ' ένα σιωπηλό παιγνίδι στη Μεσόγειο» ,όπως γράφει η ιταλική ιστοσελίδα “InsideOver” .

Μπορεί ο Τούρκος πρόεδρος να ανησύχησε πολύ ακούγοντας τον Ιταλό πρωθυπουργό Μάριο Ντράγκι να τον αποκαλεί «δικτάτορα», αλλά πιστεύει ότι όσο έχει το Βερολίνο στο πλευρό του θα συνεχίζει ακάθεκτος την πολιτική του.

«Το μήνυμα του Βερολίνου είναι πολύ σαφές: η Γερμανία θέλει πραγματικά να βρίσκεται στη Βόρεια Αφρική, χωρίς να αφήνει πολύ χώρο για τους ευρωπαίους εταίρους της. Πρόθεση της Γερμανίας είναι να αντικαταστήσει την Ιταλία και να ελέγξει τις εξελίξεις στη Λιβύη. Μια κίνηση που ευχαριστεί επίσης τη Γαλλία, η οποία από καιρό ήταν πρόθυμη να αποτρέψει τη Ρώμη από το διαδραματίσει ισχυρό ρόλο στη Βόρεια Αφρική» υποστηρίζει η ιταλική ιστοσελίδα. Προσθέτει μάλιστα ότι «το επόμενο κεφάλαιο της γερμανικής στρατηγικής, περνά μέσα από τα ζεστά νερά της ανατολικής Μεσογείου.

Στη διένεξη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ενώ το Παρίσι πήρε ανοιχτά την πλευρά της Αθήνας παρέχοντας στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη, το Βερολίνο ξεκίνησε διπλωματικούς ελιγμούς για να σταματήσει την κλιμάκωση, εξισώνοντας και τις δύο πλευρές. Ένας μεσολαβητικός ρόλος που απορρέει από τα γερμανικά στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή: η Ελλάδα και η Τουρκία είναι πολύ σημαντικοί εταίροι για τη Γερμανία και η περιοχή είναι ένας από τους μεγάλους τερματικούς σταθμούς της γερμανικής βιομηχανίας προς τη Μεσόγειο» υποστηρίζει η ιταλική ιστοσελίδα «InsideOver».

Υπενθυμίζει μάλιστα την πρόσφατη δήλωση του Τούρκου Υπουργού Άμυνας Χουλούσι Ακάρ στη γερμανική εφημερίδα Handelsblatt ότι η Άγκυρα βασίζεται πάνω απ 'όλα στο Βερολίνο: «Η Γερμανία είναι ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους μας στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας». Ένα μήνυμα γεμάτο νόημα, που επιβεβαιώνει ότι ο προνομιούχος συνομιλητής της Τουρκίας στην Ευρώπη παραμένει η Γερμανία, με την οποία η τουρκική κυβέρνηση έχει στρατηγικές σχέσεις θεμελιώδους σημασίας. Μόνο που η Άγκυρα αδυνατεί να δει τις επόμενες κινήσεις στη «Μεγάλη Σκακιέρα», που συνδέονται με τη διαφαινόμενη κυβερνητική αλλαγή στη Γερμανία στις εκλογές του Σεπτεμβρίου και την απομάκρυνση των Χριστιανοδημοκρατών από την καγκελαρία.

Η Γαλλία επίσης έχει εκμεταλλευτεί την τουρκική προκλητική πολιτική για να καθιερωθεί ως προνομιούχος συνομιλητής Ελλήνων και Κυπρίων στην ΕΕ. Η Ιταλία βρίσκεται επίσης απέναντι στον Ερντογάν και μάλιστα χωρίς ο Ντράγκι να λειτουργεί από μόνος του στη Μεσόγειο και στη Βόρεια Αφρική .

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται πίσω από τον Ντράγκι και στηρίζουν αυτήν τη νέα ιταλική γραμμή πάνω από όλα με σκοπό την ενίσχυση του ΝΑΤΟ στην περιοχή» γράφει χαρακτηριστικά η Ιταλική ιστοσελίδα. Κάτι που φάνηκε άλλωστε και στη χθεσινή επίσκεψη του Ιταλού υπουργού Εξωτερικών, Λουίτζι ντι Μάιο στην Ουάσιγκτον και στη συνάντησή του με τον Αμερικανό ομόλογό του Αντονι Μπλίνκεν. "Προβλέπεται ισχυρότερη συνεργασία μεταξύ Ιταλίας και Ηνωμένων Πολιτειών» τόνισε ο ντι Μάιο και πρόσθεσε : «Με τον Μπλίνκεν εξετάσαμε τα επόμενα βήματα για μεγαλύτερη συμμετοχή των ΗΠΑ στον φάκελο της Λιβύης»…

«Να κρατήσουμε το απλωμένο χέρι του Αμερικανού φίλου» γράφει η ιταλική La Stampa,τονίζοντας ότι «η Ιταλία μπορεί να οικοδομήσει μια προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ και να επηρεάσει τη διατλαντική ατζέντα, όπως ακριβώς ο Πρόεδρος Μπάιντεν στοχεύει να την ξαναρχίσει για να επαναφέρει τη δημοκρατία στο επίκεντρο των παγκόσμιων γεωπολιτικών ισορροπιών».

Στη μέγγενη Ουάσιγκτον-Μόσχας

Οι σχέσεις άλλωστε της Τουρκίας του Ερντογάν με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι στα βράχια καθώς η Ουάσιγκτον βλέπει με ανησυχία όχι μόνο την άρνηση της Άγκυρας να απαλλαγεί από τους ρωσικούς πυραύλους S-400, αλλά και την γενικότερη ενίσχυση των δεσμών με τη Μόσχα.

Η πέμπτη κίνηση του Ερντογάν στη «σκακιέρα», ήταν να επιτρέψει σε δύο αμερικανικά πολεμικά σκάφη να περάσουν από το Βόσπορο με κατεύθυνση τη Μαύρη Θάλασσα λόγω της επαπειλούμενης σύγκρουσης Ρωσίας- Ουκρανίας ,αλλά η κίνηση αυτή όχι μόνο δεν φαίνεται ικανή να κατευνάσει τις αντιδράσεις της νέας διοίκησης Μπάιντεν στην Ουάσιγκτον, αλλά άνοιξε νέα πληγή στις ρωσο-τουρκικές σχέσεις.

Η έκτη κίνηση του Ερντογάν αφορά την Ουκρανία και αφορά τη δήλωση 20 σημείων που υπέγραψε ο Τούρκος πρόεδρος με τον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντιμίρ Ζελένσκι στις 10 Απριλίου. Μια δήλωση -μαχαιριά στη Μόσχα , καθώς ζητείται ο τερματισμός της «παράνομης προσάρτησης από τη Ρωσία της Κριμαίας, μιας πρώην οθωμανικής περιοχής που φιλοξενεί τους Μουσουλμάνους Τάταρους». Η Αγκυρα ζήτησε επίσης να τερματιστεί η «κατάληψη» από τους Ρώσους αυτονομιστές της περιοχής του Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανίας και επιβεβαίωσε επίσης την υποστήριξή της Τουρκίας στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Όλα αυτά εξόργισαν φυσικά τη Μόσχα ,που ήδη έστειλε την πρώτη προειδοποιητική βολή απαγορεύοντας μέχρι νεωτέρας στους Ρώσους τουρίστες να μεταβούν στην Τουρκία λόγω της …πανδημίας.

Ο Ερντογάν ανησυχεί σοβαρά πλέον ότι ο Πούτιν θα αντιδράσει και στα μέτωπα της Συρίας, της Λιβύης αλλά και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ηδη ,ο Ερντογάν υπέγραψε νομοσχέδιο για την ενίσχυση της ήδη ισχυρής στρατιωτικής και αμυντικής συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν , καθώς εκφράζονται φόβοι για πιθανά αντίμετρα της Μόσχας.

Στο παιγνίδι και η Κίνα

Ο Πούτιν δεν βλέπει άλλωστε με καλό μάτι και τα σχέδια Ερντογάν για την κατασκευή της «Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης» -του τεχνητού πλωτού διαύλου μήκους 45 χιλιομέτρων που θα παρακάμπτει τον Βόσπορο.

Η Μόσχα εκφράζει ήδη φόβους ότι μια τέτοια διώρυγα θα ακυρώσει ουσιαστικά τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936 , που ουσιαστικά εμποδίζει τον μακροχρόνιο κατάπλου ξένων πολεμικών σκαφών στη Μαύρη Θάλασσα.

Παρά τις οικονομικές και περιβαλλοντικές αντιδράσεις για το «φαραωνικό» αυτό έργο, ο Ερντογάν προχώρησε στην έβδομη κίνηση: Φαίνεται να έχει καταλήξει σε συμφωνία για την ανάθεση κατασκευής της διώρυγας στους Κινέζους. Και αυτή είναι η τελευταία του κίνηση στη «Μεγάλη Σκακιέρα».

Το Canal Istanbul, το «τρελό έργο» του Προέδρου Ερντογάν -όπως το είχε χαρακτηρίσει για πρώτη φορά ο ίδιος το 2011- έχει προσελκύσει το κινέζικο ενδιαφέρον ως μέρος της πρωτοβουλίας του νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road), του Πεκίνου. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα “Al Monitor”, κινεζικές εταιρείες θα μετάσχουν στο διαγωνισμό για τη διώρυγα, προϋπολογισμού δαπάνης 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Τη στιγμή λοιπόν που ο Ερντογάν προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία σε σημαντικά στρατηγικά ζητήματα, τα διλήμματά του ενδέχεται να γίνουν ακόμη πιο περίπλοκα με την προσθήκη της Κίνας στην εξίσωση … Ούτε ο μεγάλος σκακιστής Μπόμπι Φίσερ δεν θα μπορούσε να επικρατήσει σε ένα τέτοιο παιγνίδι…