Μπαίνουμε στην εποχή της αυτοδιάγνωσης; Eρωτήματα και προβληματισμοί για τη χρήση των sefl test

Μια αναζήτηση στα ηλεκτρονικά καταστήματα των φαρμακείων αρκεί για να δείξει ότι, από εμπορική άποψη, μπαίνουμε στην εποχή της αυτοδιάγνωσης ή των self test.

Αν και ήδη από τη δεκαετία του '70 πωλούνται στα φαρμακεία τα τεστ εγκυμοσύνης, που ουσιαστικά είναι τεστ αυτοδιάγνωσης, οι όροι Self Test και rapid test μπήκαν στη ζωή μας κατά την εποχή της πανδημίας του κορονοϊού. Μετά τα self test για την ανίχνευση του κορονοϊού, με αφορμή τον θάνατο κάποιων παιδιών από στρεπτόκοκκο, οι πολίτες πληροφορήθηκαν την ύπαρξη του strep test για την αυτοδιάγνωση του στρεπτόκοκκου.

Στη συνέχεια το 2024, στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος για την Πρόληψη του Καρκίνου του Παχέος Εντέρου, άρχισαν να διατίθενται δωρεάν στους πολίτες ηλικίας 50-69 ετών self test για την ανίχνευση αίματος στα κόπρανα.

Ωστόσο, τα self test που κυκλοφορούν στην αγορά δεν περιορίζονται μόνο στα ήδη γνωστά στο ευρύ κοινό. Εκτός από self test για τη διάγνωση της εγκυμοσύνης, του κορονοϊού, της γρίπης, του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV), του στρεπτόκοκκου και της ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα, κυκλοφορούν στην αγορά διάφορα self test που υπόσχονται: διάγνωση λοιμώξεων του ουροποιητικού, της υπογονιμότητας, του υποθυρεοειδισμού, του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού (που ευθύνεται για το έλκος στομάχου), προσδιορισμό της νεφρικής λειτουργίας, ανίχνευση της φερριτίνης στο αίμα, προσδιορισμό των επιπέδων της βιταμίνης D3 στο ολικό αίμα και πολλά άλλα.

Όμως ποια είναι η διαγνωστική αξία αυτών των test; Πόσο αξιόπιστα είναι; Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων τους από μη ειδικούς; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η καθηγήτρια Ιατρικής Βιοπαθολογίας- Μικροβιολογίας - Ανοσολογίας Τμήματος Βιοϊατρικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος και Α' αντιπρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, Μαρία Χατζηδημητρίου.

Πολύτιμα εργαλεία αλλά μόνο με την κατάλληλη ιατρική καθοδήγηση

«Τουλάχιστον από εμπορικής άποψης, όντως μπαίνουμε στην εποχή της αυτοδιάγνωσης. Σίγουρα τα self test, γενικά, είναι πολύτιμα εργαλεία που μπορεί να συμβάλουν στην έγκαιρη ανίχνευση διαφόρων προβλημάτων υγείας. Ωστόσο υπάρχει συζήτηση σχετικά με την αξιοπιστία τους. Εάν ξεπεράσουμε το πρόβλημα της αξιοπιστίας, συναντούμε ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, που έχει να κάνει με την ιατρική καθοδήγηση. Ένα αποτέλεσμα, είτε θετικό είτε αρνητικό, χωρίς την κατάλληλη ιατρική καθοδήγηση, κατά την άποψή μου είναι άχρηστο», σημειώνει η κ. Χατζηδημητρίου.

Πόσο αξιόπιστα είναι τα self test;

Αναφερόμενη στο θέμα της αξιοπιστίας των self test, η κ. Χατζηδημητρίου επισημαίνει: «Κάθε τεστ έχει διαφορετική αξιοπιστία. Ο,τι είναι αξιόπιστο είναι αναρτημένο σε επίσημο site. Υπάρχουν πολλά self test που έχουν περιορισμένη ευαισθησία και ειδικότητα και έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος ψευδώς θετικών ή ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων. Ένα λανθασμένο αποτέλεσμα μπορεί να οδηγήσει σε περιττή ανησυχία και σε λανθασμένη αίσθηση ασφάλειας, πράγμα που είναι πάρα πολύ σημαντικό. Για παράδειγμα, το τεστ για τον καρκίνο του γαστρεντερικού, αν βγει αρνητικό, αυτός που το έκανε εφησυχάζει. Το ότι εφησυχάζουμε δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αμελήσουμε τη γαστροσκόπηση και την κολονοσκόπηση, που οφείλουμε να κάνουμε προληπτικά, ιδιαίτερα από την ηλικία των 50 ετών και πάνω. Διότι υπάρχουν χίλια δυο άλλα νοσήματα, τα οποία μόνο ο γαστρεντερολόγος με τη γαστροσκόπηση και την κολονοσκόπηση μπορεί να ανιχνεύσει. Οπότε, ακόμη και η αίσθηση ασφάλειας που δημιουργείται μπορεί να είναι λανθασμένη. Πολλά αποτελέσματα ενδέχεται να ερμηνευτούν λανθασμένα από τον χρήστη των test, όταν μάλιστα δεν έχει εμπειρία. Ακόμη και η ίδια η δειγματοληψία ενδέχεται να γίνει λάθος, όχι για το τεστ κοπράνων αλλά για άλλα τεστ που κυκλοφορούν. Πάρα πολλά περιστατικά λανθασμένης δειγματοληψίας είχαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού. Υπάρχει ειδική εκπαίδευση για τον τρόπο δειγματοληψίας, όχι μόνο για το self test, αλλά για οποιοδήποτε βιολογικό υγρό, το οποίο θα πρέπει να εξεταστεί. Αυτή την ειδική εκπαίδευση τη λαμβάνει ο γιατρός βιοπαθολόγος ή ένας τεχνολόγος κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Δεν μπορεί ο καθένας να κάνει δειγματοληψία για οποιοδήποτε τεστ. Επίσης υπάρχει ένα πρωτόκολλο, υπάρχει συγκεκριμένη ημέρα που εμφανίζονται τα αντισώματα ή τα αντιγόνα στο αίμα του ασθενή. Ο πολίτης που θα πάει στον μικροβιολόγο θα έχει πιο έγκυρο αποτέλεσμα και πιο αξιόπιστη απάντηση. Δηλαδή εγώ που χειρίζομαι test ως εργαστηριακός γιατρός καθ' όλη τη διάρκεια και της εκπαίδευσής μου και της δουλειάς μου ξέρω ότι η απάντηση δεν θα είναι μια ξέρη απάντηση του τεστ, αλλά θα ληφθεί το απαραίτητο ιστορικό, θα δω αν είναι η σωστή ημέρα για να κάνω το τεστ, γιατί ακόμη και για τον κορονοϊό, αυτά τα self test μετράνε τα αντιγόνα δεν μετράνε το φορτίο του ιού».

Η αξιολόγηση των self test από τον ασθενή εμπνέει ανησυχία

Η κ. Χατζηδημητρίου, εκφράζοντας την ανησυχία της για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των self test από τον ασθενή, σημειώνει: «Δεν είναι ο κάθε ασθενής σε θέση να αξιολογήσει το αποτέλεσμα ενός self test, δυστυχώς. Ακόμη και για τον στρεπτόκοκκο υπάρχει περίπτωση ένας ενήλικος να είναι φορέας, αυτό δεν σημαίνει ότι θα νοσήσει. Αντίθετα αν αφήσεις το στρεπτόκοκκο, ειδικά τον πυογόνο, χωρίς αντιβιοτικά, μπορεί να επιφέρει σοβαρές μεταστρεπτοκοκκικές επιπλοκές. Είναι πάρα πολύ σημαντικά θέματα αυτά και όταν αφεθούν έτσι ανεξέλεγκτα στο εμπόριο μπορεί να πάρουν επικίνδυνες διαστάσεις για την υγεία των πολιτών δυστυχώς. Οι επιστημονικές Εταιρείες και οι Ιατρικοί Σύλλογοι έχουν επανειλημμένως επιστήσει την προσοχή των πολιτών. Επειδή υπάρχει ο κίνδυνος να παρερμηνευτεί η κατάσταση, χρειάζεται οπωσδήποτε ιατρική αξιολόγηση για χίλιους δυο λόγους. Θα συνιστούσα στους πολίτες να ακούνε προσεκτικά την οδηγία του γιατρού τους. To self test για τον καρκίνο του γαστρεντερικού ήταν μία πρωτοβουλία της κυβέρνησης, σωστά έγινε γιατί αφορά στην πρόληψη και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Από εκεί και πέρα όμως, η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων θα πρέπει οπωσδήποτε να γίνεται με τη βοήθεια του γιατρού».

Παραπλανητικές πωλήσεις self test

Η κ. Χατζηδημητρίου επισημαίνει ότι υπάρχει κίνδυνος να παραπλανηθεί ο πολίτης που αγοράζει self test . " Θέλει πολλή προσοχή, ειδικά όταν ο πολίτης το παραγγέλνει διαδικτυακά, γιατί υπάρχει και το θέμα της απάτης. Ο καθένας μπορεί να εξαπατηθεί από εταιρείες που κάνουν διαδικτυακές πωλήσεις. Π.χ. υπάρχουν εταιρείες που γράφουν ότι κάνουν test σακχάρου χωρίς αίμα και έχει εξαπατηθεί πάρα πολύ κόσμος με κάποια τέτοια test. Θέλει πολλή προσοχή», επισημαίνει η κ. Χατζηδημητρίου.