Ξένη Μπαλωτή: Tο τρίπτυχο «ελευθερία-ισότητα-αδελφότητα» απειλείται φανερά και επικίνδυνα
Γεννημένη στην Αθήνα το 1963 η Ξένη Μπαλωτή έκανε τις βασικές σπουδές της στην Ελληνογαλλική Σχολή Saint-Joseph και τις πανεπιστημιακές στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV), στον τομέα της Ιστορίας. Ειδικεύτηκε στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Jean Tulard.
Υπήρξε ερευνήτρια στην Ακαδημία Αθηνών (ΚΕΙΝΕ), στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, δίδαξε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ εργάστηκε και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως εξωτερική εμπειρογνώμονας. Πριν λίγες ημέρες κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Γαλλική Επανάσταση (1789-1799)» από τις εκδόσεις της Εστίας.
Επιμέλεια Συνέντευξης: Μαριλένα Παπάζογλου, εκπαιδευτικός, μεταφράστρια Université de Monpellier, τακτικό μέλος του μη κερδοσκοπικού σωματείου Vision Network Athens
Vision Network Athens facebook @Flash.gr
Θα θέλαμε να μας περιγράψετε τον ήρωα του βιβλίου σας.
Για να ξεκινήσουμε με ένα χαμόγελο, θα απαντήσω πως ο πρώτος ήρωας του βιβλίου μου είναι μία Ηρωίδα, η εκδότρια της ΕΣΤΙΑΣ, η κυρία Εύα Καραϊτίδη. Στη δύσκολη εποχή, από πάρα πολλές απόψεις, που διανύει o χώρος του βιβλίου και γενικότερα του πολιτισμού, η έκδοση μίας «Γαλλικής Επανάστασης» δεν είναι επιλογή τζακ ποτ. Αυτό οφείλω να το αποδεχτώ και γι’αυτό τη θεωρώ «ηρωΐδα».
Και έρχομαι στο ερώτημα σας. Ο ήρωάς μου είναι ένα φυλλάδιο 168 σελίδων, που κυκλοφόρησε δύο φορές ανώνυμα πριν ο συντάκτης του αποφασίσει να το επανεκδώσει με το όνομά του και αποτελεί την καλλίτερη απάντηση σε αυτούς που ισχυρίζονται ότι «ένα βιβλίο δε φέρνει την επανάσταση». Την φέρνει και την παραφέρνει.
Αναφέρομαι στο φυλλάδιο «Τι είναι η Τρίτη Τάξη;» του Emmanuel Sieyès, οπότε και αυτός αποτελεί μέρος του «ήρωα» μου. Όμως, ακόμη και εάν δεν ήταν ο συντάκτης του «μανιφέστου της αστικής τάξης», ακόμη και τότε, πάλι τον Sieyès θα είχα επιλέξει. Η ανάγνωση της βιογραφίας του είναι, μεταξύ πολλών άλλων, μία λαμπρή απόδειξη για τον σημαντικό ρόλο του ατόμου στη διαμόρφωση της ιστορίας. Θα αρκεστώ στο γεγονός πως με αυτόν και το φυλλάδιό του ξεκίνησε η Γαλλική Επανάσταση το 1789 και πως με αυτόν σε πρωταγωνιστικό ρόλο τελείωσε δέκα χρόνια αργότερα. Θα ήθελα να τον είχα γνωρίσει.
Ποια χαρακτηριστικά θα είχε αυτός ο ήρωας αν η Γαλλική Επανάσταση λάμβανε χώρα στη σημερινή εποχή;
Στις ημέρες μας δεν θα μπορούσε να γίνει καμία «γαλλική επανάσταση» γιατί της λείπουν δύο βασικά στοιχεία : η θεσμοθετημένη ταξική κοινωνία και ο αξεπέραστος Διαφωτισμός του 17ου-18ου αι., αρχικά στην Αγγλία και μετά στη Γαλλία. Αυτό δεν σημαίνει πως θεωρώ απίθανο να ξεσπάσει μία άλλη κοινωνική επανάσταση που η εξέλιξη της θα τη χαρακτηρίσει μεγάλη και τότε οι ήρωές της θα είναι πολλοί, για καλό ή για κακό.
Πως η Γαλλική Επανάσταση και τα δικαιώματα που αποκτήθηκαν επηρέασαν τη δομή της Σύγχρονης Ευρώπης;
Η σύγχρονη Ευρώπη είναι καταρχήν διάδοχος της νεωτερικής Ευρώπης που δημιούργησε η Γαλλική Επανάσταση. Δεν θα χρησιμοποιούσα τη λέξη «επηρέασαν», γιατί για πολλά χρόνια η Επανάσταση του 1789 στην ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν μία θολή ανάμνηση, λόγω της περιόδου της Τρομοκρατίας, αλλά θα έλεγα πως επέτρεψαν στους λαούς να συνειδητοποιήσουν πως κάποιες αρχές ήταν πλέον απαράβατες. Υπήρχε ένας άλλος κόσμος πριν από αυτές, δημιουργήθηκε ένας άλλος κόσμος μετά από αυτές, αλλά δεν τέθηκε στη ζυγαριά πότε ήταν χειρότερα ή καλλίτερα, γιατί αυτές οι αρχές, της ελευθερίας-ισότητας-αδελφότητας, έγιναν, σχεδόν νομοτελειακά, στοιχεία του κώδικα κάθε πολιτισμένου ανθρώπου.
Η σύγχρονη Ευρώπη δεν είναι ο παγκόσμιος θεματοφύλακας αυτού του τρίπτυχου, είναι όμως η πολιτική του συνείδηση. Γι’αυτό και βλέπουμε, τουλάχιστον από τα μέσα του 20ου αι. και μετά, η Ευρώπη να κάνει μεγάλες προσπάθειες ώστε η δημοκρατία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το αίσθημα της αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους να μην απουσιάζουν από τις κεντρικές πολιτικές στρατηγικές κανενός κράτους. Έχει αντίκρισμα η προσπάθειά της; Θα φανεί στην πρώτη απότομη στροφή που θα αναγκαστεί να κάνει.
Θεωρείτε ότι το σύνθημα ελευθερία-ισότητα-αδελφότητα παραμένει επίκαιρο στη σημερινή εποχή και στη σύγχρονη Ελλάδα;
Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο που ζούμε, δεν μπορώ να αντιμετωπίσω την Ελλάδα ως μία χώρα που μπορεί να έχει όλα τα καλά ή τα άσχημα μόνη της, να ρυθμίζει την τύχη της μόνη της και γενικά να αποδεχτώ μία έκφραση που με κάνει και θυμώνω πολύ όταν την ακούω, γιατί συνήθως χρησιμοποιείται αρνητικά, του «αυτά συμβαίνουν μόνο εδώ!» Συνεπώς, το ερώτημα σας εκτιμώ πως δεν μπορεί να απαντηθεί μόνο για τη χώρα μας, αλλά σίγουρα έχει απάντηση αν ενταχθεί στην «σημερινή εποχή». Ίσως, ποτέ άλλοτε να μην ήταν τόσο επίκαιρο όσο στις ημέρες μας, γιατί ποτέ άλλοτε, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το τρίπτυχο «ελευθερία-ισότητα-αδελφότητα» δεν απειλείται τόσο φανερά και επικίνδυνα.
Όταν έγραφα το βιβλίο μου, με κάθε κεφάλαιο που ολοκλήρωνα εκτιμούσα ότι είχα αφήσει τα δυσκολότερα πίσω μου. Mea culpa, είπα, όταν έφτασα στον επίλογο. Μου χρειάστηκε σχεδόν μία εβδομάδα για να αποφασίσω τι θα γράψω. Κάποιο απόγευμα άκουσα μία δημοσιογράφο να λέει πως σε δημοσκόπηση σοβαρότατου γαλλικού περιοδικού είχε διαβάσει πως «οι Γάλλοι κατά πλειοψηφία αποδέχονταν να περιορίσουν την ελευθερία τους προς όφελος της ασφάλειάς τους, ακόμη και να αναθέσουν την εξουσία σε έναν στρατιωτικό…». Εξεπλάγην. Από εκείνη την ημέρα, αρχές του 2019, δεν σταμάτησα να διαπιστώνω πως ήταν επιλογή θα μπορούσαν να κάνουν και πολλοί άλλοι λαοί. Αν ζούσε ο Ροβεσπιέρρος, σίγουρα θα έψαχνε για γαλόνια. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια αρχίζει να αποκαθίσταται στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, παραμένω πιστή στον Sieyès. Ήξερε να γράφει ωραία συντάγματα και να κάνει ευκρινή τη διάκριση των εξουσιών.
Επιμέλεια Συνέντευξης: Μαριλένα Παπάζογλου, εκπαιδευτικός, μεταφράστρια Université de Monpellier, τακτικό μέλος του μη κερδοσκοπικού σωματείου Vision Network Athens
Vision Network Athens facebook @Flash.gr
