Κνωσός: Πώς ο Έβανς «έκλεψε» τη δόξα από τον κορυφαίο δάσκαλο Σλήμαν - Η άγνωστη ιστορία

Ο Χάινριχ (Ερρίκος) Σλήμαν, ο άνθρωπος που αποκάλυψε τα μυστικά της Τροίας, προτιμούσε να συνεχίσει τις έρευνες στον Ελλήσποντο, παρά να ξεκινήσει ένα μεγάλο εργοτάξιο ανασκαφών στην Κρήτη. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός πως το νησί τού είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον. Και ο γνωστός αρχαιολόγος υποψιαζόταν πως κάπου στο Ηράκλειο ενδέχεται να βρει το θρυλικό παλάτι του μυθικού βασιλιά Μίνωα.

Όπως διαβάζουμε στο ρεπορτάζ της DW, ο τοπικός έμπορος και αρχαιοδίφης Μίνως Καλοκαιρινός όμως είχε εξασφαλίσει τα δικαιώματα στο οικόπεδο όπου βρισκόταν η Κνωσός και κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που έκανε στον χώρο ανακάλυψε δύο αποθήκες των ανακτόρων. Ο Καλοκαιρινός ζητούσε 100.000 χρυσά φράγκα για την παραχώρηση των δικαιωμάτων – και ακόμα και τα 40.000 φράγκα τα οποία πρότεινε ο Ηρακλειώτης έμπορος μετά από σκληρά παζάρια, ήταν πολλά για τον Σλήμαν. Και έτσι άδραξε την ευκαιρία ένας άλλος αρχαιολόγος: ο Βρετανός Άρθουρ Έβανς.

Ο Έβανς, διευθυντής μουσείου από την Οξφόρδη και θαυμαστής του Σλήμαν, πίστεψε στις ανασκαφές για την Κνωσό, όπως και στα περιορισμένα ευρήματα που είχαν προκύψει έως τότε από το έργο του Καλοκαιρινού. Από το 1895 ξεκίνησε να αποκτά σταδιακά ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του χώρου και στις 23 Μαρτίου του 1900, πριν από 125 χρόνια, ξεκίνησε τις ανασκαφές του με συνεργείο αρχικά 30 εργατών, που με τον καιρό αυξήθηκαν στους 100.

Σταδιακά αποκαλύφθηκαν τα ερείπια ενός μεγάλου ανακτόρου ηλικίας μεγαλύτερης των 3.500 ετών. Σε αυτά ο Έβανς είδε την πόλη-κράτος της Κνωσού και τον βασιλιά Μίνωα, όπως περιγράφονταν από τον Όμηρο. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν πολλά κτήρια κατοικιών και αποθηκευτικών χώρων, τα οποία συνδέονταν με σκάλες και διαδρόμους, τα υποτιθέμενα διαμερίσματα του βασιλιά και της βασίλισσας της Κνωσού, όπως και τη μεγάλη κεντρική αυλή του ανακτόρου.

Οι... τολμηρές υποθέσεις του Έβανς και η μινωική «Disneyland»

Το πρόβλημα ήταν όμως πως κατά τη διάρκεια των εργασιών ο Έβανς εμπιστευόταν πολύ… τη φαντασία του, δίνοντας δικές του ερμηνείες για το τι ακριβώς ήταν τα ευρήματα – και αυτό όχι μόνο σε τοιχογραφίες από τις οποίες είχε στα χέρια του μόνο ένα μικρό μέρος, αλλά ακόμα και σε ολόκληρα κτήρια. Εάν έβρισκε για παράδειγμα σε ένα κτήριο μία καρέκλα από αλάβαστρο, τότε αποφάσιζε μάλλον αυθαίρετα πως πρόκειται για την «αίθουσα του θρόνου». Όμως σε πολλές περιπτώσεις ενδεχομένως να έπεσε εντελώς έξω στις εκτιμήσεις του.

Ο Έβανς προχώρησε σε πολλές ανακατασκευές στον χώρο της Κνωσού, δρώντας με πλήρη… καλλιτεχνική ελευθερία και δημιουργώντας πρώτα κατασκευές από ξύλο και αργότερα κυρίως από τσιμέντο. Έτσι, οι επισκέπτες του χώρου μπαίνουν σε μία μινωική «Disneyland», βιώνοντας μία εντυπωσιακή εμπειρία στα ανάκτορα. Για τους σημερινούς ερευνητές ωστόσο οι ανακατασκευές του Έβανς αποδείχθηκαν μείζον πρόβλημα – διότι πλέον είναι αδύνατον να εξαχθούν ανεξάρτητα συμπεράσματα για τα κτήρια του χώρου και ως εκ τούτου πιθανότατα δεν θα μάθουμε ποτέ ποια ήταν η πραγματική χρησιμότητα καθενός από τα κτήρια της Κνωσού.

Αυτό που έχει διαπιστωθεί με βεβαιότητα πάντως είναι η διάκριση ανάμεσα σε δύο ανάκτορα που είχαν ανεγερθεί στον χώρο: το πρώτο πρέπει να είχε κατασκευαστεί μετά το 2100 π.Χ. και να καταστράφηκε γύρω στο 1700 π.Χ. από έναν σεισμό, ενώ το νέο μινωικό ανάκτορο πρέπει να οικοδομήθηκε περί το 1450 π.Χ. και να καταστράφηκε από πυρκαγιά περίπου εκατό χρόνια αργότερα – η καταστροφή του ανακτόρου συμπίπτει με το τέλος του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη και μαζί και της Εποχής του Χαλκού.

Ένα άλλο μειονέκτημα της Κνωσού είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στον αρχαιολογικό χώρο και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Εκτός από μερικά αντίγραφα ευρημάτων στο εσωτερικό του, το παλάτι είναι εντελώς άδειο. Τα πολλά και ως επί το πλείστον άκρως εντυπωσιακά ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Ωστόσο, με τον τρόπο που εκτίθενται, ο επισκέπτης δεν μπορεί να τα θαυμάσει στο «φυσικό» τους περιβάλλον, εκεί όπου βρίσκονταν δηλαδή κατά την αρχαιότητα.

Το 1911 ο Άρθουρ Έβανς χρίστηκε ιππότης για την προσφορά του στην αρχαιολογία. Τριάντα χρόνια αργότερα, στις 11 Ιουλίου 1941, άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 90 ετών.