Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει στο μικροσκόπιο της Εκκλησίας

«Τεχνητή Νοημοσύνη και Ορθόδοξος Εκκλησία» ήταν το θέμα συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου «Θεομήτωρ», παρουσία του εκπροσώπου του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Μακαρίου.

Πλήθος αρχιερέων και εκπροσώπων της θεολογικής και ποιμαντικής κοινότητας, μοιράστηκαν αρχικώς το μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχη, στο οποίο μεταξύ άλλων τόνισε: «Τό νεότευκτον κατασκεύασμα τῆς ἀνθρωπίνης εὐφυΐας, ἡ "Τεχνητή Νοημοσύνη", ἐμφανίζεται εἰς τό προσκήνιον μόλις πρό ὀλίγων ἐτῶν, ἀναπτύσσεται ραγδαίως καί ἐπιδεικνύει δυνατότητας, σχεδόν μυθικάς καί ἀπροβλέπτους. Ἡ θετική συνεισφορά τῆς ἐν λόγῳ ἐπιστημονικῆς ἀνακαλύψεως, εἰς πάμπολλα πεδία τοῦ ἐπιστητοῦ, εἶναι ἀναντίρρητος. Ἐξ ἀντιθέτου ἡ χρῆσις αὐτῆς, ἐπί παραδείγματι, διά πολεμικούς σκοπούς ἡ διά νά ὑποκαταστήσῃ τό ἀνθρώπινον πρόσωπον εἶναι μία τρομακτική ἀλλά ὄχι ἀπίθανος προοπτική καί ὡς ἐκ τούτου ἔχομεν ἱερόν χρέος νά ἐπιστήσωμεν τούς κινδύνους καί νά συνεισφέρωμεν εἰς τήν θέσπισιν τῶν ἀναγκαίων πλαισίων -ἠθικῶν, νομικῶν καί κοινωνικῶν- ἐντός τῶν ὁποίων ἡ "Τεχνητή Νοημοσύνη" θά ἀποβῇ ἐπ᾽ ὠφελείᾳ τοῦ ἀνθρώπου».

Στο συνέδριο επικοινωνήθηκαν προβληματισμοί μεταξύ κλήρου και θεολόγων, με την παρουσία πλήθους ακαδημαϊκών, μελών μοναστικών αδελφοτήτων και ενδιαφερομένων για το θέμα της Τεχνητής Νοημοσύνης, παρουσιάστηκαν βιντεοπροβολές όπου μέσω λόγου, εικόνας και ήχου το ακροατήριο ήρθε σε επαφή με το αχανές και, εν πολλοίς, αχαρτογράφητο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, ενώ τέθηκε και το γενικό περίγραμμα του προβληματισμού για την παράχρηση των εφαρμογών της. Επίσης υπήρξαν τοποθετήσεις για τις κοινωνιολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη, καθώς και οι προεκτάσεις αυτής, στα πεδία της Ηθικής και του Δικαίου. Επίσης ορίστηκαν, στο πλαίσιο των εργασιών, κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες πρέπει, όπως επισημάνθηκε, «να κινηθεί η Ορθόδοξη Εκκλησία για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις, όχι ασφαλώς με στείρα άρνηση αλλά με γόνιμη κριτική και διαλεκτική προσέγγιση, η οποία αξιοποιεί τις θετικές προοπτικές της επιστημονικής προόδου».

   Ο μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Πρόδρομος, δημοσιοποίησε το συνεχές ενδιαφέρον της Εκκλησίας για τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις και το πώς αυτές επηρεάζουν άμεσα τη ζωή του χριστωνύμου πληρώματος και εγείρουν σοβαρά ηθικά, πολιτικά, ανθρωπολογικά, κοινωνικά ζητήματα. Παράλληλα δηλώθηκε η επιθυμία της Εκκλησίας για συμμετοχή στο διάλογο Επιστήμης και Θεολογίας. Στη βάση των ομιλιών και εργασιών του συνεδρίου, προτείνονται για περαιτέρω προβληματισμό και συζήτηση πορίσματα και θέματα που αφορούν μεταξύ άλλων, στα εξής: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί το κορυφαίο σύγχρονο τεχνολογικό επίτευγμα, οι εφαρμογές του οποίου αγγίζουν σχεδόν όλες τις εκφάνσεις του ανθρωπίνου βίου, και είναι βέβαιο ότι θα δώσει νέες ωθήσεις και εφαρμογές στα επιστημονικά επιτεύγματα, τα οποία συγκροτούν την πλέον καθοριστική τομή στην ιστορία του ανθρωπίνου πολιτισμού. Η Εκκλησία χαρακτηρίζει την ικανότητα προς επιστημονική έρευνα, ενώ παράλληλα όμως, επισημαίνει τους κινδύνους που υποκρύπτονται από τη χρήση ορισμένων επιστημονικών επιτευγμάτων. Η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν πρέπει να εκτυλίσσεται εις βάρος του ανθρωπίνου προσώπου και της ελευθερίας του. Παρά το γεγονός ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία δεν είναι "τεχνοφοβική", επισημαίνει τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την κατάχρηση ή την κακή χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως είναι η εξάρτηση από την τεχνολογία, η αποκοινωνικοποίηση, η αλαζονική αυτοαντίληψη και νοοτροπία, η αποδυνάμωση της πίστεως κά. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Θεολογία και ανθρωπολογία οι δυνάμεις και εκδηλώσεις του νου δεν πρέπει να λειτουργούν μόνον για να προάγουν την επιστημονική και τεχνολογική γνώση, αλλά οφείλουν να συντονίζονται με την ανάβαση και εξύψωση του ανθρώπου στο "καθ᾽ ὁμοίωσιν". Ο νους οφείλει να υπερβαίνει το επίπεδο της λογικής διεργασίας και της "υπολογιστικής ευφυίας". Νους και καρδία αποτελούν το ζωτικό κέντρο της ανθρώπινης υπάρξεως στην αναφορά της προς τον Θεό. Η Εκκλησία στέλνει το μήνυμα της εν Χριστώ ζωής, διδάσκοντας ό,τι η τελείωσή του ανθρώπου δεν είναι υπόθεση της επιστήμης και της "υπολογιστικής ευφυΐας" αλλά μετοχής στο μυστήριο και τα μυστήρια της Εκκλησίας δια των οποίων αποκτούμε "νοῦν Χριστοῦ". Η λειτουργία της Τεχνητής Νοημοσύνης σε ευαίσθητους χώρους του ανθρωπίνου βίου (πχ υγεία, εργασία, παιδεία, απονομή δικαιοσύνης κ.ά) πρέπει να είναι υποστηρικτική. Η μηχανιστική και αλγοριθμική αντίληψη των πραγμάτων παραθεωρεί σημαντικές, πνευματικές, κοινωνικές, ιστορικές και πολιτισμικές παραμέτρους της ανθρώπινης ζωής, καταξιωμένες αξίες και ιδανικά, τα οποία διέσωσαν τον πνευματικό πολιτισμό και με τα οποία συναρτάται το μέλλον της ανθρωπότητος».

   Τονίστηκε επίσης ότι παρά τη συμβολή της στην διευκόλυνση πολλών πρακτικών πτυχών της ζωής μας και τις εντυπωσιακές προόδους της, η Τεχνητή Νοημοσύνη αδυνατεί να προσφέρει απαντήσεις στα θεμελιώδη υπαρξιακά και τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα, επισημαίνοντας οι συμμετέχοντες στο συνέδριο, αρχιερείς, κλήρος και θεολόγοι, πως «στην παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα, υπάρχουν όμως θεμελιώδη θεολογικά κριτήρια πάνω στα οποία μπορούν να οικοδομηθούν απαντήσεις στα οριακά ζητήματα της ανθρώπινης ζωής. Το πνευματικό θησαυροφυλάκιο της Ορθοδοξίας είναι μια ανεξάντλητη πηγή από την οποία αντλούμε έμπνευση και κατεύθυνση ενώπιον των μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας».

   Σύμφωνα με την οργανωτική επιτροπή, το 3ο Συνέδριο Βιοηθικής θα πραγματοποιηθεί εκ νέου στο Ρέθυμνο από 29ης έως και 31ης Οκτωβρίου 2025, αμέσως μετά τις εόρτιες εκδηλώσεις για την πεντηκονταετία των Εγκαινίων του Ιερού Ναού Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνου.