Η επιστήμη της αναβίωσης: Ποια εξαφανισμένα ζώα θα μπορούσαν να επιστρέψουν στη ζωή

Η πρόσφατη ανακοίνωση της εταιρείας Colossal Biosciences ότι κατάφερε να δημιουργήσει γενετικά τροποποιημένους λύκους με χαρακτηριστικά του εξαφανισμένου ανταρόλυκου (Aenocyon dirus) έχει πυροδοτήσει ζωηρές συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό. Αν και κάποιοι αμφισβητούν κατά πόσο πρόκειται για πραγματική «αναβίωση» ή για υβρίδια γκρίζων λύκων, το επίτευγμα αυτό ανοίγει τον δρόμο για μια φιλόδοξη ιδέα: την επαναφορά στη ζωή ειδών που έχουν χαθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ποια άλλα εξαφανισμένα ζώα θα μπορούσαν να ακολουθήσουν, χάρη στις εξελίξεις στη γενετική μηχανική;

Μαλλιαρό μαμούθ: Ο γίγαντας της εποχής των παγετώνων

Το μαλλιαρό μαμούθ (Mammuthus primigenius) είναι ίσως το πιο γνωστό είδος που συνδέεται με τις προσπάθειες «από-εξαφάνισης» (de-extinction). Αυτοί οι τεράστιοι συγγενείς των σύγχρονων ελεφάντων περιπλανιούνταν στις παγωμένες στέπες της Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής μέχρι πριν από περίπου 10.000 χρόνια, ενώ μικροί πληθυσμοί επέζησαν στη Σιβηρία μέχρι πριν από 4.000 χρόνια. Το καλά διατηρημένο DNA τους, που έχει βρεθεί σε απολιθώματα παγωμένων κουφαριών, δίνει ελπίδες στους επιστήμονες. Η μέθοδος περιλαμβάνει την τροποποίηση του γονιδιώματος ασιατικών ελεφάντων ώστε να αποκτήσουν χαρακτηριστικά μαμούθ, όπως πυκνό τρίχωμα, μικρά αυτιά και αντοχή στο κρύο. Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν, από την έλλειψη επαρκών δειγμάτων για γενετική ποικιλομορφία μέχρι την εύρεση κατάλληλων οικοτόπων για αυτά τα υβρίδια.

Ντόντο: Το χαριτωμένο πτηνό του Μαυρίκιου

Το ντόντο (Raphus cucullatus), ένα άπτερο πουλί που εξαφανίστηκε τον 17ο αιώνα από το νησί του Μαυρίκιου, αποτελεί σύμβολο της ανθρώπινης καταστροφής των φυσικών βιοτόπων. Η εξαφάνισή του οφείλεται κυρίως στους αποικιστές και τα εισαγόμενα είδη που κατέστρεψαν τον βιότοπό του. Χάρη σε διατηρημένα δείγματα σε μουσεία, οι επιστήμονες έχουν πλέον πρόσβαση στο γονιδίωμά του. Η ιδέα είναι να εισαχθούν γονίδια του ντόντο σε συγγενικά είδη, όπως ο στενός του συγγενής, το περιστέρι της Νικομπάρ. Παρόλο που η διαδικασία είναι πιο πολύπλοκη από ό,τι για τα θηλαστικά, η επαναφορά ενός είδους που συνδέεται τόσο έντονα με την ανθρώπινη ευθύνη για εξαφανίσεις έχει ισχυρό συμβολισμό.

Θυλακίνος: Η τίγρη της Τασμανίας

Ο θυλακίνος (Thylacinus cynocephalus), γνωστός και ως τίγρη της Τασμανίας, ήταν ένα μαρσιποφόρο που έμοιαζε με λύκο και εξαφανίστηκε τη δεκαετία του 1930 λόγω υπερβολικού κυνηγιού από ανθρώπους. Το είδος αυτό, που κάποτε ζούσε στην Αυστραλία και την Τασμανία, έχει αφήσει πίσω του αρκετά δείγματα DNA σε μουσεία. Οι επιστήμονες ελπίζουν να χρησιμοποιήσουν το DNA του για να τροποποιήσουν το γονιδίωμα στενών συγγενών, όπως ο διάβολος της Τασμανίας, και να δημιουργήσουν ένα ζώο με παρόμοια χαρακτηριστικά. Η πρόκληση εδώ έγκειται στη διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας και στην αποκατάσταση ενός κατάλληλου οικοσυστήματος για την επιβίωση του.

Περιστέρι-επιβάτης: Ο χαμένος ταξιδιώτης των ουρανών

Το περιστέρι-επιβάτης (Ectopistes migratorius), που κάποτε πετούσε σε τεράστια σμήνη πάνω από τη Βόρεια Αμερική, εξαφανίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα λόγω αποψίλωσης δασών και υπερβολικού κυνηγιού. Το τελευταίο γνωστό άτομο, η Μάρθα, πέθανε σε ζωολογικό κήπο το 1914. Το DNA του είδους έχει διατηρηθεί, και υπάρχουν σχέδια για την εισαγωγή γονιδίων του σε συγγενικά είδη, όπως το κοινό περιστέρι. Η επαναφορά του θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποκατάσταση οικοσυστημάτων, καθώς τα σμήνη του έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη διασπορά σπόρων.

Παρέμβαση στη φυσική επιλογή;

Μπορεί τα ντόντο και τα περιστέρια-επιβάτες να εξαφανίστηκαν εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης, ωστόσο σε άλλα είδη όπως τα μαμούθ η φύση ήταν αυτή που καθόρισε το αν θα έπρεπε να συνεχίσουν να περπατούν πάνω στην γη ή όχι. Επομένως η φυσική επιλογή, οι καιρικές συνθήκες και η ίδια η φύση επέλεξαν αυτά τα είδη να σταματήσουν να υπάρχουν ή να προσαρμοστούν προκειμένου να επιβιώσουν. Επομένως ανακύπτει ένα κρίσιμο ηθικό ερώτημα. Πρέπει ένα ζώο που η ίδια η φύση εξαφάνισε να επιστρέψει από ανθρώπινη παρέμβαση;

Η ιδέα της επαναφοράς εξαφανισμένων ειδών εγείρει σημαντικά ερωτήματα. Είναι πραγματικά δυνατόν να αναδημιουργήσουμε αυτά τα ζώα ή απλώς παράγουμε γενετικά τροποποιημένα αντίγραφα; Πού θα ζήσουν αυτά τα πλάσματα, δεδομένου ότι οι βιότοποί τους έχουν αλλάξει δραματικά; Και ποιος είναι ο κίνδυνος για τα υπάρχοντα οικοσυστήματα αν εισαχθούν νέα είδη; Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι πόροι που δαπανώνται για τέτοια εγχειρήματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη διάσωση ειδών που κινδυνεύουν σήμερα, όπως ο κόκκινος λύκος ή ο ρινόκερος της Σουμάτρας.

Ένα μέλλον με προϊστορικές σκιές

Η τεχνολογία της γενετικής μηχανικής εξελίσσεται ραγδαία, και η περίπτωση των ανταρόλυκων μπορεί να είναι μόνο η αρχή. Από τα μαμούθ που θα μπορούσαν να περιπλανώνται ξανά στην τούνδρα μέχρι τα ντόντο που θα περπατούν στα δάση του Μαυρίκιου, η επιστήμη μας φέρνει πιο κοντά σε έναν κόσμο όπου το παρελθόν συναντά το παρόν. Ωστόσο, κάθε βήμα προς αυτή την κατεύθυνση απαιτεί προσεκτική σκέψη, όχι μόνο για το τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά και για το τι πρέπει να κάνουμε.

Η επαναφορά εξαφανισμένων ειδών δεν είναι πλέον επιστημονική φαντασία. Το ερώτημα είναι αν είμαστε έτοιμοι να υποδεχτούμε αυτά τα πλάσματα στον κόσμο μας; Και αν ακόμα έχετε αμφιβολίες, απλά θυμηθείτε την κατάληξη της πρώτης -και εμβληματικής- ταινία Jurassic Park με τους ανθρώπους να φεύγουν κακήν κακώς από το νησί των αναβιωθέντων δεινοσαύρων.