Η αυτοκτονία δεν είναι ένα μοιραίο γεγονός - Οι αριθμοί σοκάρουν, αλλά μπορεί να προληφθεί

Από το 2003, η 10η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, μια ημέρα αφιερωμένη στη μοναδική θανατηφόρο ψυχιατρική κατάσταση, με περίπου 500 θανάτους ετησίως στην Ελλάδα. 

Η αυτοκτονικότητα ωστόσο παραμένει ένα υποτιμημένο ζήτημα, καθώς τα στοιχεία δείχνουν σοβαρή υποκαταγραφή. Η πραγματική έκταση του προβλήματος είναι άγνωστη, με την έλλειψη καταγραφής να εμποδίζει την πλήρη κατανόησή του.

Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας «Κλίμακα», με πολυετή παρουσία στον χώρο της ψυχικής υγείας, καλεί τους θεσμικούς φορείς, τους επαγγελματίες και ολόκληρη την κοινωνία να ενωθούν σε αυτή τη σημαντική πρωτοβουλία, τονίζοντας ότι η αυτοκτονία δεν είναι ένα μοιραίο γεγονός, καθώς το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να έχει προληφθεί.

Οι αριθμοί σοκάρουν

Τα στοιχεία στη χώρα μας που αφορούν στις αυτοκτονίες, είναι σοκαριστικά. Σύμφωνα με όσα αναφέρει η «Κλίμακα»:

• Η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία -1018- δέχθηκε περισσότερες από 20.750 κλήσεις το 2023

• Το 2021 αυτοκτόνησαν 467 συνάνθρωποί μας (στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ)

• Περισσότερο από το 25% των αυτοκτονιών δεν καταγράφονται

• Οι μη θανατηφόρες απόπειρες είναι έως και 20 φορές περισσότερες από τις καταγεγραμμένες

• Τα έτη 2022, 2023 και 2024 τουλάχιστον 1500 άτομα έχουν αυτοκτονήσει σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών της «Κλίμακα»

• 100 άτομα έχουν αυτοκτονήσει σε Μονάδες Υγείας την τελευταία 10ετία (2013-2023)

• 72 αυτοκτονίες έχουν γίνει σε φυλακές ή κρατητήρια από το 2014 έως σήμερα

• 78 στελέχη των σωμάτων ασφαλείας και 52 των Ενόπλων Δυνάμεων ή στρατεύσιμοι έχουν αυτοκτονήσει από το 2014 έως σήμερα

• Την ίδια περίοδο, έγιναν 57 αυτοκτονίες σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και 163 σε σημεία -γνωστά ως- hotspots αυτοκτονίας

Καινοτόμες μέθοδοι πρόληψης

Η αυτοκτονικότητα παραμένει ένα υποτιμημένο ζήτημα, καθώς τα στοιχεία δείχνουν σοβαρή υποκαταγραφή. Η πραγματική έκταση του προβλήματος είναι άγνωστη, με την έλλειψη καταγραφής να εμποδίζει την πλήρη κατανόησή του. Η ανάγκη για ουσιαστική δράση και καλύτερη αποτύπωση των στατιστικών δεδομένων είναι επιτακτική, τονίζεται από την «Κλίμακα», η οποία προσπαθεί να ενσωματώσει καινοτόμες μεθόδους πρόληψης, παρέχοντας εξατομικευμένες παρεμβάσεις που βασίζονται στις πιο σύγχρονες εξελίξεις των νευροεπιστημών και της επιγενετικής. Αυτές οι παρεμβάσεις δίνουν έμφαση στην αναγνώριση των αναγκών του κάθε ατόμου, την πρόληψη μέσα από προσυμπτωματικούς ελέγχους, και την έγκαιρη παρέμβαση σε κρίσιμες καταστάσεις.

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία για την πρόληψη της αυτοκτονίας και των ψυχικών διαταραχών. Η έγκαιρη διάγνωση και κατανόηση της γενετικής προδιάθεσης ενός ατόμου σε ψυχικές διαταραχές μπορεί να βοηθήσει στον προσδιορισμό των κατάλληλων παρεμβάσεων. Μέσω της ανάλυσης της γενετικής ιστορίας και της χρήσης νευροεπιστημονικών δεδομένων, μπορούν να ανιχνευθούν πιθανές ψυχικές ευαλωτότητες και να αναπτυχθούν σχέδια θεραπείας που προλαμβάνουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές σε πρώιμα στάδια της εξελικτικής πορείας.

Η παρέμβαση σε κρίσιμες στιγμές είναι καθοριστική για την πρόληψη της αυτοκτονίας. Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας παρέχει άμεση υποστήριξη σε άτομα που βρίσκονται σε κρίση μέσω της 24ωρης Γραμμής Παρέμβασης 1018, ενώ οι παρεμβάσεις της «Κλίμακας» στηρίζονται σε επιστημονικά αποδεδειγμένες και υπεύθυνες προσεγγίσεις και συμπεριφορές βοήθειας, οι οποίες μπορούν να κάνουν τη διαφορά για ένα άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο, μέσω επιλογών που εξασφαλίζουν έναν ασφαλή χώρο για να λάβει τη βοήθεια που χρειάζεται.

Η γενετική συμβουλευτική είναι ένα νέο εργαλείο που βοηθά τα νέα ζευγάρια να κατανοήσουν τις ψυχικές προδιαθέσεις που μπορεί να κληρονομήσουν τα παιδιά τους. Αυτή η διαδικασία δίνει στα ζευγάρια τη δυνατότητα να αναπτύξουν στρατηγικές που μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών στους απογόνους τους, και συγχρόνως οι ίδιοι να ζήσουν σε ένα περιβάλλον ψυχικής υγείας. Οι παρεμβάσεις αυτές περιλαμβάνουν υγιεινές συνήθειες ζωής, εκπαίδευση στη διαχείριση του άγχους και της ψυχικής υγείας και παροχή ψυχολογικής υποστήριξης που ενισχύει την ανθεκτικότητα.

Η κατανόηση του εσωτερικού εαυτού είναι θεμελιώδης για την ψυχική ευημερία. Η ενσυνείδηση των αναγκών και των ευαισθησιών του ατόμου βοηθά στην πρόληψη ψυχικών κρίσεων και ενισχύει την ικανότητα του ατόμου να διαχειριστεί στρεσογόνες καταστάσεις. Μέσα από προγράμματα αυτογνωσίας και ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων δίνεται η ευκαιρία σε άτομα να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, να αναγνωρίσουν τους μηχανισμούς που επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους και να αναπτύξουν δεξιότητες που ενδυναμώνουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα.

Η πρώιμη παρέμβαση σε αυτοκαταστροφικούς ασθενείς είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της επιδείνωσης των ψυχικών διαταραχών. Η καθυστερημένη παρέμβαση όχι μόνο επιδεινώνει την ατομική ψυχική υγεία, αλλά έχει επίσης ευρείες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες​. Η έγκαιρη δράση μπορεί να μειώσει τις επιπτώσεις των ψυχικών διαταραχών στο σύστημα υγείας, μειώνοντας το κόστος φροντίδας και τη γενικότερη επιβάρυνση​. Η «Κλίμακα» εφαρμόζει προγράμματα πρώιμης ανίχνευσης και παρέμβασης που στοχεύουν στην αποτροπή κρίσεων προτού αυτές εξελιχθούν σε πιο σοβαρές καταστάσεις.

Η κατανόηση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών απαιτεί μια νέα, πιο ολοκληρωμένη αντίληψη. Πέρα από τα παραδοσιακά όρια της ψυχιατρικής και εστιάζοντας σε πολυδιάστατες προσεγγίσεις, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων και τον προσυμπτωματικό έλεγχο -διαδικασία η οποία ακόμη δεν εφαρμόζεται τις περισσότερες φορές- την πρώιμη παρέμβαση και την εξατομικευμένη φροντίδα​. Αυτή η νέα αντίληψη περιλαμβάνει την κατανόηση των ψυχικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που επηρεάζουν την ψυχική υγεία και οδηγούν σε αυτοκαταστροφικές τάσεις.

Η «Κλίμακα» αποτελεί έναν από τους πρωτοπόρους φορείς στην ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας, αξιοποιώντας τις σύγχρονες εξελίξεις στις νευροεπιστήμες και την ψυχιατρική ακριβείας. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στην ατομική διαφοροποίηση του κάθε ανθρώπου και συνδυάζει την επιστήμη της επιγενετικής με την κλινική πρακτική.

Μήνυμα ελπίδας

Η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας είναι μια υπενθύμιση ότι η αυτοκτονία μπορεί να προληφθεί. Καθώς ο κόσμος ενώνεται για να τιμήσει τη μνήμη εκείνων που χάθηκαν από αυτοκτονία, κάθε ένας από εμάς μπορεί να κάνει τη διαφορά, προσφέροντας στήριξη και κατανόηση σε όσους το έχουν ανάγκη. Είμαστε όλοι μέρος της λύσης και η συνεργασία μας μπορεί να σώσει ζωές.

Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, στο πλαίσιο του οποίου λειτουργούν η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία - 1018 καθώς και το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, αποτελεί τη μοναδική Μονάδα Ψυχική Υγείας στη χώρα η οποία, εδώ και περισσότερα από 16 χρόνια αναπτύσσει εξειδικευμένες υπηρεσίες, ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο στα πεδία της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Η Μονάδα λειτουργεί με την εποπτεία και χρηματοδότηση του υπουργείου Υγείας και αποτελεί τον εθνικό εκπρόσωπο φορέα στη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (IASP).