Η ανεκτίμητη συνεισφορά του εμβολιασμού και για τους ενήλικες: Το παράδειγμα του έρπητα ζωστήρα

Παραμελημένο αλλά άκρως απαραίτητο είναι για τη Δρ Μαρία Γούτου το εμβολιαστικό πρόγραμμα των ενηλίκων. Όπως εξηγεί στο News4Health, η Ειδική Παθολόγος και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό ο κάθε ενήλικας να αφοσιώσει μια επίσκεψη στο γιατρό του για να σχεδιάσουν μαζί το εμβολιαστικό του πλάνο.

Η επιστήμη προσφέρει διαρκώς «όπλα» για την προστασία μας από σοβαρά νοσήματα που απειλούν τη ζωή μας ή την ποιότητα αυτής, δυσχεραίνοντας την καθημερινότητα και προκαλώντας διάφορα προβλήματα υγείας.

«Ο κίνδυνος εμφάνισης του έρπητα ζωστήρα αυξάνεται σημαντικά μετά την ηλικία των 60 ετών», προειδοποιεί η Δρ Γούτου.

Δρα Γούτου, κάθε φθινόπωρο αρχίζει η συζήτηση για τον εμβολιασμό, με αφορμή την ανοσοποίηση κατά της εποχικής γρίπης. Υπάρχει, όμως, αντιστοιχία μεταξύ περιόδου του έτους και εμβολίων για τους ενήλικες;

Πέραν της γρίπης και του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV) που κάνουν επιδημικές εξάρσεις τους χειμερινούς μήνες, τα υπόλοιπα εμβόλια δεν σχετίζονται άμεσα με συγκεκριμένες εποχές του έτους. Ακόμη και ο κορονοϊός, για παράδειγμα, δεν έχει εποχή. Θυμίζω ότι το καλοκαίρι που μας πέρασε είχαμε ακόμη μία έξαρση του ιού. Τον Ιούλιο καταγράφηκαν 40 θάνατοι την εβδομάδα από κορονοϊό, οπότε δεν μπορεί να πει κανείς ότι έχει νόημα να περιμένει κάποιος να εμβολιαστεί τον Οκτώβριο για παράδειγμα. Συνεπώς, τα περισσότερα εμβόλια μπορούν να γίνουν οποιαδήποτε στιγμή. Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά εμβολιάζονται ασχέτως εποχής.

Υπάρχουν ομάδες του ενήλικου πληθυσμού που θα πρέπει να εμβολιάζονται απαρέγκλιτα;

Για όλες τις παθήσεις υπάρχουν ομάδες του πληθυσμού που κινδυνεύουν περισσότερο από κάποιες άλλες. Για παράδειγμα, οι αγρότες κινδυνεύουν περισσότερο από τον τέτανο, όσοι ασχολούνται με κρέατα και πουλερικά βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο νόσησης από γρίπη.

Μια ομάδα ανθρώπων που πρέπει πάντα να τηρεί το εμβολιαστικό πρόγραμμα είναι σίγουρα οι ηλικιωμένοι, εξαιτίας της ανοσογήρανσης, της εξασθένησης του ανοσοποιητικού συστήματος που συνοδεύει τις μεγαλύτερες ηλικίες.

Επίσης, οι ανοσοκατεσταλμένοι, οι ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια, άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, ηπατοπάθειες και φυσικά όσοι έχουν σακχαρώδη διαβήτη.

Ο διαβήτης δημιουργεί ένα κακό υπόστρωμα που ευνοεί τις λοιμώξεις από ιούς και βακτήρια. Προδιαθέτει, δηλαδή, σε σοβαρές λοιμώξεις και θα πρέπει ιδιαίτερα τα άτομα με διαβήτη να εμβολιάζονται απαρέγκλιτα. Επίσης συνήθειες όπως το κάπνισμα και η κατάχρηση αλκοόλ προδιαθέτουν στην εμφάνιση πνευμονίας για παράδειγμα.

Για ποιο λόγο όμως είναι απαραίτητο να μην αποφεύγουμε τον εμβολιασμό;

Το ζήτημα είναι μεταξύ άλλων και προσωπικό. Όταν ο ενήλικας δεν εμβολιάζεται, αυτός που θα υποστεί τις συνέπειες είναι πρωτίστως ο ίδιος . Δυστυχώς όμως μπορεί να γίνει και φορέας ενός παθογόνου, δηλαδή να μεταφέρει σε άλλους νοσήματα, τα οποία ο ίδιος μπορεί να τα περάσει ελαφρά. Για παράδειγμα, αν σε ένα ηλικιωμένο ζευγάρι κολλήσουν και τα δύο άτομα γρίπη το ένα μπορεί να την περάσει στο πόδι και το άλλο να πεθάνει. Πολλές φορές μου λένε ότι πέρασαν τη γρίπη για παράδειγμα, ελαφρά. Πρώτον, δεν είναι σίγουρο ότι κάθε φορά θα την περνάει κάποιος ελαφρά και δεύτερον, μπορεί να μεταδώσει το νόσημα σε κάποιον ευάλωτο στο περιβάλλον του, στο σύντροφο του, στο παιδί του, στο εγγόνι του, στην έγκυο κόρη του. Οπότε τίθεται και το ζήτημα της διασποράς των νοσημάτων.

Πάντοτε το εμβολιαστικό πρόγραμμα στόχευε στην προστασία του ατόμου αλλά και στην ανοσία της αγέλης, γιατί υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν ή δεν πρέπει να εμβολιαστούν. Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να «καλυφθούν» μόνο πίσω από την ανοσία που δημιουργείται «στην αγέλη». Αν όλοι μας εμβολιαστούμε για τη γρίπη για παράδειγμα, τότε η κυκλοφορία του ιού θα είναι πάρα πολύ χαμηλή άρα μικραίνει πολύ η πιθανότητα να φτάσει ο ιός της γρίπης σε κάποιον που δεν μπορεί να τον διαχειριστεί, σε κάποιον πολύ ευάλωτο.

Από τον μη εμβολιασμό υπάρχουν συνέπειες, εν ολίγοις, και σε ατομικό επίπεδο και σε οικογενειακό επίπεδο και γενικά σε επίπεδο κοινωνίας.

Πέραν της γρίπης, συνεπώς, υπάρχουν και άλλα εμβόλια που θα πρέπει να κάνουμε στην ενήλικη ζωή μας;

Η αλήθεια είναι πως παρότι υπάρχει πλήρες εμβολιαστικό πρόγραμμα για τους ενήλικες, με τα εμβόλια που θα πρέπει να κάνουν ανά ηλικία και ανά πάθηση, ο εμβολιασμός των ενηλίκων είναι αρκετά παραμελημένος. Οι ενήλικες δε, πιο πολύ σκέφτονται με εποχικά κριτήρια τον εμβολιασμό τους, σκεπτόμενοι τη γρίπη ή τον πνευμονιόκοκκο. Βέβαια να σημειώσουμε ότι ο εμβολιασμός για τον πνευμονιόκοκκο δεν έχει εποχικότητα, μπορεί κάποιος να εμβολιαστεί και το καλοκαίρι.

Αλλά οι ενήλικες συχνά δεν γνωρίζουν ότι πρέπει να εμβολιαστούν για πολλές άλλες παθήσεις όπως είναι ο έρπητας ζωστήρας ή ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV). Για τον τελευταίο έχουμε ένα νέο εμβόλιο που απευθύνεται σε άτομα άνω των 60 ετών με χρόνιες παθήσεις αλλά και σε όλους τους ενήλικες 75 ετών και άνω ανεξαρτήτως προβλημάτων υγείας. Ακόμη οι ενήλικες θα πρέπει να είναι εμβολιασμένοι για τέτανο, διφθερίτιδα και κοκκύτη. Ο κοκκύτης μάλιστα παρουσιάζει έξαρση τα τελευταία χρόνια σε όλη την Ευρώπη.

Ωστόσο, είναι αμφίβολο ότι κάποιος 40χρονος για παράδειγμα, θα πάει στον γιατρό του και εκείνος θα του πει «ξέρεις πρέπει να κάνεις εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο γιατί καπνίζεις». Μόνο για αυτό, δεν χρειάζεται να έχει κάτι άλλο. Το ότι κάποιος είναι ενεργός καπνιστής τον βάζει απευθείας σε κίνδυνο για πνευμονία.

Οι ενήλικες πρέπει να κάνουν μια κουβέντα με το γιατρό τους και να τον ρωτήσουν τι εμβόλια πρέπει να κάνουν ανάλογα την ηλικία τους και το ιατρικό τους ιστορικό, τις παθήσεις που μπορεί να έχουν. Θα πρέπει, δηλαδή, να αφιερώσουν μια επίσκεψη στον γιατρό τους ώστε να σχεδιάσει το εμβολιαστικό τους πλάνο.

Αναφερθήκατε στον έρπητα ζωστήρα. Πριν μιλήσουμε για τις αλλαγές που επιφέρει στην αντιμετώπισή του ο εμβολιασμός, μπορείτε να μας περιγράψετε πως εκδηλώνεται η νόσος;

Ο έρπητας ζωστήρας είναι ουσιαστικά η αναζωπύρωση του ιού της ανεμοβλογιάς.

Αν έχει περάσει κάποιος ανεμοβλογιά στην παιδική του ηλικία ή και στην ενήλικη ζωή, ο ιός αυτός δεν εγκαταλείπει το σώμα ποτέ. Παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στον οργανισμό μας. Όταν η ανοσία πέσει για κάποιο λόγο, είτε λόγω ηλικίας, γιατί ας μην ξεχνάμε ότι γερνάει και το ανοσοποιητικό μας σύστημα όπως γερνάνε τα πάντα, τα οστά, τα αγγεία κλπ, είτε γιατί είσαι πολύ στρεσαρισμένος είτε γιατί είσαι ανοσοκατεσταλμένος, ο ιός μπορεί να ενεργοποιηθεί και να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται.

Τότε ο ιός εκδηλώνεται σαν έρπητας ζωστήρας ως εξής: προσβάλλει μια περιοχή του σώματος, για παράδειγμα το θώρακα, με μια συγκεκριμένη κατανομή μόνο στην μία πλευρά του σώματος, δηλαδή προσβάλλεται ένα νεύρο και το δέρμα το οποίο αυτό το νεύρο «εξυπηρετεί». Στην περιοχή αυτή ο ασθενής νιώθει πόνο και «κάψιμο» και στη συνέχεια βγαίνει ένα εξάνθημα με φυσαλίδες πάνω σε μια κόκκινη βάση. Το εξάνθημα μπορεί να είναι από ήπιο, μέχρι πολύ σοβαρό. Δηλαδή μπορεί να είναι τρεις φυσαλίδες όλες και όλες ή μπορεί να γεμίσει ο μισός θώρακας, μπροστά και πίσω, από ένα πολύ έντονο φυσαλιδώδες εξάνθημα, που συνοδεύεται από πόνο. Μπορεί τέλος να εμφανιστεί διόγκωση των λεμφαδένων της περιοχής και γενικά συμπτώματα όπως κακουχία και πυρετός, σαν να περνάει ο ασθενής μία ίωση. Όταν κάνει τον κύκλο του ο ιός το εξάνθημα αποδράμει αλλά το δέρμα χρειάζεται πολύ καιρό να επανέλθει ή μπορεί να μείνει μια σκούρα απόχρωση για μήνες. Αλλά το κυριότερο πρόβλημα είναι ο πόνος που μπορεί να επιμένει για πολύ καιρό και να ταλαιπωρεί τον ασθενή.

Αν έχεις εμβολιαστεί για ανεμοβλογιά μικρός υπάρχει πιθανότητα να αναπτύξεις έρπητα ζωστήρα σε μεγαλύτερη ηλικία;

Για να αναπτύξεις έρπητα ζωστήρα βασικά πρέπει να έχεις νοσήσει από ανεμοβλογιά, άρα με τον εμβολιασμό κατά της ανεμοβλογιάς προλαμβάνεται η πάθηση σε μεγάλο βαθμό γιατί προλαμβάνεται η ίδια η ανεμοβλογιά. Η πιθανότητα να εμφανίσεις έρπητα ζωστήρα παρότι είσαι εμβολιασμένος για την ανεμοβλογιά δεν είναι μηδέν αλλά είναι πολύ μικρή. Σε αυτή την σπάνια περίπτωση, ο ζωστήρας περιορίζεται στην περιοχή του εμβολιασμού. Δηλαδή, είναι μικρής έκτασης.

Επομένως μετά τον εμβολιασμό για ανεμοβλογιά προλαμβάνεται και ο ζωστήρας. Βέβαια, αυτό αφορά μόνο παιδιά, οι μεγαλύτεροι ενήλικες δεν έχουν τέτοια προστασία, αφού το εμβόλιο της ανεμοβλογιάς εντάχθηκε σχετικά πρόσφατα στο εμβολιαστικό πρόγραμμα, μετά το 1995. Για τους μεγαλύτερους ενήλικες η προστασία αποκτάται με το εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα.

Τι προκαλεί, λοιπόν, ο έρπητας ζωστήρας;

Ο έρπητας ζωστήρας σε αυτούς που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να έχει σοβαρές επιπλοκές. Μπορεί να κάνει εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, πνευμονία, μπορεί να χαθεί η όραση αν προσβληθεί ο οφθαλμικός κλάδος του τριδύμου νεύρου στο μάτι. Αυτά είναι τα πιο σοβαρά, αλλά δεν είναι συχνά.

Αυτό που είναι και σοβαρό και συχνό είναι η μεθερπητική νευραλγία. Ασθενείς άνω των 50 που θα προσβληθούν από έρπητα ζωστήρα θα βγάλουν το τυπικό εξάνθημα και άλλοι θα πονάνε περισσότερο άλλοι λιγότερο. Σε ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των ασθενών όμως, μπορεί να μείνει αυτός ο νευραλγικός πόνος (ο έρπητας ζωστήρας προσβάλλει νεύρα ουσιαστικά, όπως αναφέραμε) και να επιμείνει για μήνες ή για χρόνια. Είναι ένας πόνος δύσκολος, που δεν αντιμετωπίζεται εύκολα. Τα αναλγητικά δεν βοηθάνε. Αλλά ακόμη και να βοηθούσαν, σκεφτείτε να χρειάζεστε να καταναλώνετε αναλγητικά κάθε μέρα για 3 χρόνια.

Μπορεί ο πόνος δηλαδή να είναι και έντονος και μακροχρόνιος. Φανταστείτε να πονάτε στο θώρακα και να μην περνάει με τίποτα! Να νιώθετε αυτό το κάψιμο, το τσούξιμο, τον πόνο. Η μεθερπητική νευραλγία είναι η συχνότερη επιπλοκή του έρπητα και προλαμβάνεται με τον εμβολιασμό. Είναι, άλλωστε, ένα εμβόλιο που το ζητούν πλέον και οι ίδιοι οι ασθενείς, γιατί ακούν συχνά από ανθρώπους γύρω τους που έχουν εμφανίσει έρπητα ζωστήρα πόσο ταλαιπωρήθηκαν ή ταλαιπωρούνται ακόμη. Ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα πολύ συχνό νόσημα που αφορά 1 στους 3 ενήλικες. Κάθε άνθρωπος έχει 30% πιθανότητα να εκδηλώσει ζωστήρα μία φορά στη ζωή του, ποσοστό πολύ υψηλό.

Μπορώ να κολλήσω έρπητα ζωστήρα από κάποιον που έχει νοσήσει;

Όχι, είναι αδύνατο να κολλήσεις έρπητα ζωστήρα από κάποιον άλλο. Γιατί ο έρπητας ζωστήρας είναι η δεύτερη επαφή σου με τον ιό. Δηλαδή, έχεις ήδη κολλήσει ανεμοβλογιά στο παρελθόν, ο ιός είναι σε ύπνωση, είναι αδρανοποιημένος, είναι «φυλακισμένος» τρόπων τινά μέσα στο σώμα σου και όταν αυτός αναζωπυρωθεί (για τους λόγους που προαναφέραμε) εκδηλώνεται σαν έρπητας ζωστήρας.

Τώρα αν κάποιος δεν έχει νοσήσει ποτέ από ανεμοβλογιά ούτε εμβολιάστηκε για τη νόσο, μπορεί να κολλήσει τον ιό από κάποιον με έρπητα ζωστήρα. Αλλά θα εκδηλώσει ανεμοβλογιά και όχι ζωστήρα. Η πρώτη επαφή με τον ιό είναι πάντα η ανεμοβλογιά. Μετά, βέβαια, σε δεύτερο χρόνο αργότερα στη ζωή του μπορεί να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα.

Λύσεις υπάρχουν; Πως βοηθάει το εμβόλιο;

Μέχρι πριν είναι λίγα χρόνια είχαμε στη διάθεση μας εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα, με ζώντες εξασθενημένους ιούς που είχε δύο μειονεκτήματα. Το πρώτο ότι δεν μπορούσε να χορηγηθεί σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα και το δεύτερο ότι δεν οδηγούσε σε αρκετά ικανοποιητικά επίπεδα ανοσίας. Με το πέρασμα των ετών, δε, η προστασία του εμβολίου έπεφτε ακόμα περισσότερο. Για παράδειγμα ένας ασθενής που εμβολιάστηκε στα 65 του, στην ηλικία των 80 είχε πολύ μικρή προστασία από το εμβόλιο. Αλλά και γενικά οι άνω των 75 ετών δεν είχαν καλή ανοσολογική απάντηση και για αυτό το προηγούμενο εμβόλιο χορηγούνταν μόνο σε άτομα 60 έως 75 ετών. Όχι γιατί το κράτος δεν ήθελε να το χορηγήσει, αλλά γιατί δεν είχε νόημα να το χορηγήσει. Βέβαια, μέχρι και πριν λίγο καιρό, αυτό το εμβόλιο ήταν ότι καλύτερο μπορούσαμε να έχουμε.

Ωστόσο, έχουμε πλέον στη φαρέτρα μας ένα νέο εμβόλιο, το οποίο είναι πολύ πιο αποτελεσματικό. Καλύπτει σε πολύ υψηλά ποσοστά μέχρι και 90%. Πρόκειται για σημαντική διαφορά, ενώ η προστασία με το νέο εμβόλιο διατηρείται και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Επιπροσθέτως, ο ιός στο νέο εμβόλιο είναι νεκρός άρα μπορεί να χορηγηθεί και σε ανοσοκατεσταλμένους. Οπότε οι εμβολιασμένοι ή δεν θα νοσήσουν καθόλου από τον έρπητα ζωστήρα ή θα νοσήσουν ήπια και θα έχουν μικρή πιθανότητα να πάθουν μεθερπητική νευραλγία και τις άλλες επιπλοκές που αναφέραμε.

Αν τώρα νοσήσει κανείς με ζωστήρα, η βασική αντιμετώπιση είναι τα αντιικά φάρμακα που μειώνουν και τη διάρκεια της νόσου και την πιθανότητα της μεθερπητικής νευραλγίας. Με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα χορηγηθούν το συντομότερο δυνατόν, αν γίνεται αμέσως μόλις εμφανιστεί το εξάνθημα. Αν κάποιος έχει το εξάνθημα μια εβδομάδα πριν συνειδητοποιήσει ότι είναι έρπητας ζωστήρας αυτό που έχει, είναι απίθανο ότι θα βοηθήσουν τα αντιικά. Όμως τα φάρμακα, δεν συγκρίνονται με τον εμβολιασμό, δεν έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Ο εμβολιασμός είναι το βασικό όπλο.

Αν έχεις νοσήσεις με έρπητα ζωστήρα, έχει νόημα να κάνεις το εμβόλιο;

Η σύσταση είναι να κάνεις το εμβόλιο ένα χρόνο μετά την νόσησή σου, γιατί μπορεί να εμφανίσεις ξανά έρπητα ζωστήρα στη ζωή σου. Πιθανότητα που είναι μικρή αλλά υπαρκτή. Όπως είπαμε ο κίνδυνος εμφάνισης ζωστήρα αυξάνεται σημαντικά μετά την ηλικία των 60 ετών. Για αυτό και τα άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας θα πρέπει να εμβολιαστούν κατά του έρπητα ζωστήρα και να προλάβουν τις επιπλοκές που προαναφέραμε.

Ένα εξ αυτών των «πυρομαχικών» είναι το εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα, μιας νόσου που συχνά συνοδεύεται από ανυπόφορο πόνο, που μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνιο.