Κορονοϊός: Τεστ αντισωμάτων σε όλους τους εργαζομένους στο ΕΣΥ [vid]

Με απόφαση του υπουργού Υγείας, Βασίλη Κικίλια, οι Υγειονομικές Περιφέρειες και το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, σε συνεργασία με την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, ξεκίνησαν τη διεξαγωγή του τεστ αντισωμάτων στους εργαζόμενους στα νοσοκομεία, στα Κέντρα Υγείας, στις Τοπικές Ομάδες Υγείας και στα τοπικά και περιφερειακά Ιατρεία της 1ης Υγειονομικής Περιφέρειας Αττικής και εντός του Ιουνίου θα έχει ολοκληρωθεί σε όλες τις υγειονομικές δομές των 7 ΥΠΕ της χώρας. Όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση, το τεστ αντισωμάτων αφορά, πέραν των επαγγελματιών υγείας και του μόνιμου προσωπικού των δομών, πάσης φύσεως προσωπικό που υπηρετεί με οποιαδήποτε σχέση εργασίας (αποσπασμένοι-μετακινημένοι υπάλληλοι, συμβασιούχοι, συνεργεία καθαρισμού, υπηρεσίες security, υπεργολάβοι κ.λπ.), οι οποίοι θα μπορούν να το κάνουν στον φορέα που υπηρετούν σήμερα.

Εκτός από τις δομές παροχής υπηρεσιών Υγείας, τεστ αντισωμάτων θα διεξαχθούν και σε προσωπικό δομών που υπάγονται στο υπουργείο Υγείας, όπως, για παράδειγμα, στους εργαζόμενους σε δομές του ΟΚΑΝΑ, στο προσωπικό των φαρμακείων του ΕΟΠΥΥ, καθώς και σε εργαζόμενους σε αποκεντρωμένες δομές των ψυχιατρείων (ξενώνες, οικοτροφεία). Η συμμετοχή στο τεστ αντισωμάτων είναι εθελοντική για όλους τους εργαζόμενους. Η αιμοληψία θα γίνεται στα νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας όλης της χώρας, στο πλαίσιο λειτουργίας των τακτικών ιατρείων και τα δείγματα θα αποστέλλονται είτε στο πλησιέστερο νοσοκομείο που υπάρχει εγκατεστημένος αναλυτής, είτε στο Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. Η συλλογή των αποτελεσμάτων θα γίνεται με μέριμνα κάθε Υγειονομικής Περιφέρειας. Τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιηθούν για επιδημιολογικούς σκοπούς.

Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) εξέδωσε πρόσφατα οδηγίες που αφορούν τα τεστ αντισωμάτων. Tα αποτελέσματα από τα τεστ ανίχνευσης αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 στο αίμα (λέγονται και ορολογικά τεστ) θα συνεισφέρουν σημαντικά στη δημόσια υγεία, βοηθώντας στον έλεγχο και την παρακολούθηση της εξέλιξης της πανδημίας, όπως σημειώνουν πέντε καθηγητές του ΕΚΠΑ. «Μέσω αυτών θα μπορέσουμε σύντομα να κατανοήσουμε την εξάπλωση και την επιδημιολογία του ιού στον γενικό πληθυσμό και κυρίως να εντοπίσουμε ομάδες με υψηλότερο κίνδυνο λοίμωξης. Θα μπορέσουμε, επίσης, μέσω μελέτης των δημογραφικών και γεωγραφικών προτύπων που θα προκύψουν, να προσδιορίσουμε κοινότητες με υψηλότερα ποσοστά λοίμωξης και άρα, υψηλότερες πιθανότητες να έχουν αναπτύξει "ανοσία της αγέλης", που ενδεχομένως τους προστατεύει από επαναλοίμωξη από τον νέο κορονοϊό», αναφέρουν.

Οι καθηγήτριες και καθηγητές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ουρανία Τσιτσιλώνη (Τμήμα Βιολογίας), Εύη Λιανίδου (Τμήμα Χημείας), Ευστάθιος Καστρίτης (Ιατρική Σχολή), Ευάγγελος Τέρπος (Ιατρική Σχολή) και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ), συνόψισαν κάποια στοιχεία που πρέπει να είναι σαφή σε όλους για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων των τεστ αντισωμάτων.

• Τα τεστ αντισωμάτων είναι έμμεσα, δηλαδή ανιχνεύουν μόρια που παρήγαγε το ανοσοποιητικό σύστημα ως απόκριση στη λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 και βοηθούν στην αναγνώριση ατόμων που μολύνθηκαν σχετικά πρόσφατα ή στο παρελθόν, ακόμα και αν δεν παρουσίασαν κανένα σύμπτωμα. Αντίθετα, τα μοριακά τεστ είναι άμεσα, δηλαδή ανιχνεύουν τον ίδιο τον ιό, και ταυτοποιούν άτομα που βρίσκονται σε φάση οξείας και ενεργού λοίμωξης. Επομένως, οι δύο τύποι τεστ δεν υποκαθιστούν ο ένας τον άλλον.
• Τα τεστ αντισωμάτων είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την επιλογή ατόμων, τα οποία έχουν υψηλό τίτλο αντισωμάτων και που πληρούν τις προϋποθέσεις για δωρεά πλάσματος, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία ασθενών με σοβαρή COVID-19.
• Τα τεστ αντισωμάτων που κυκλοφορούν ανιχνεύουν 3 τύπους αντισωμάτων, τα IgM, IgG και IgA. Τα IgM και IgG είναι αυτά που προτείνονται για την εκτίμηση της απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Οι πληροφορίες σχετικά με τη χρησιμότητα των αντισωμάτων IgA για την εκτίμηση της ανοσολογικής απόκρισης είναι ελλιπέστατες (η IgA είναι σημαντικό αντίσωμα για την ανοσία των βλεννογόνων και βρίσκεται κυρίως σε βλεννώδεις εκκρίσεις όπως το σάλιο).
• Η απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος στον SARS-CoV-2 έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Τα αντισώματα IgM και IgG εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα, περίπου 2-3 εβδομάδες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων. Η ανίχνευση IgM έναντι του SARS-CoV-2 χωρίς ταυτόχρονη ανίχνευση και IgG δεν είναι συχνό φαινόμενο. Έτσι, δεν έχει σημασία αν το τεστ που χρησιμοποιείται ανιχνεύει IgG ή IgG με IgM ή ολικό αντίσωμα. Δεν είναι γνωστό για πόσο διάστημα μετά τη μόλυνση τα αντισώματα IgM και IgG παραμένουν ανιχνεύσιμα.
• Η παρουσία αντισωμάτων στο αίμα δεν εξασφαλίζει την πλήρη και μακροχρόνια προστασία του ατόμου από επαναλοίμωξη με τον ίδιο ιό. Προς το παρόν, τα περισσότερα τεστ που κυκλοφορούν είναι ποιοτικά (δηλαδή δίνουν αποτέλεσμα είτε θετικό είτε αρνητικό ή ασαφές). Δεν γνωρίζουμε, τουλάχιστον μέχρι τώρα, ποια πρέπει να είναι η συγκέντρωση των αντισωμάτων (ο τίτλος) ώστε το άτομο να είναι προστατευμένο.
• Τα υπάρχοντα τεστ δεν μπορούν να αξιολογήσουν την παρουσία εξουδετερωτικών αντισωμάτων (δηλαδή αυτών που αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό του ιού και σκοτώνουν τον ιό). Τα εξουδετερωτικά αντισώματα, όπως και σε άλλα λοιμώδη νοσήματα, σχετίζονται με την προστασία του ατόμου από μελλοντική λοίμωξη. Ο FDA ακόμη δεν έχει εγκρίνει τη χρήση τεστ ανίχνευσης ειδικών εξουδετερωτικών αντισωμάτων για τον SARS-CoV-2. Αυτά τα τεστ είναι αρκετά πολύπλοκα και περιλαμβάνουν επώαση του ορού ή του πλάσματος με τον ζωντανό ιό, ακολουθούμενη από μόλυνση και επώαση συγκεκριμένου τύπου κυττάρων. Προφανώς, για να γίνουν αυτά τα τεστ απαιτούνται εργαστήρια αυξημένης βιολογικής ασφάλειας (BSL-3 ή BSL-2, ανάλογα με τη μορφή του SARS-CoV-2 που χρησιμοποιείται).

• Η ευαισθησία και η ειδικότητα των τεστ αντισωμάτων σχετίζονται απόλυτα με τη αξία των αποτελεσμάτων τους. Στην πανδημία από τον SARS-CoV-2 προτιμώνται τεστ με τη μέγιστη δυνατή ειδικότητα (δηλαδή με μικρή πιθανότητα να δώσει θετικό αποτέλεσμα όταν αυτό δεν υπάρχει στην πραγματικότητα), γιατί η παρουσία αντισωμάτων στους περισσότερους πληθυσμούς πιθανά είναι χαμηλή (υπολογίζεται από 5% έως 25%). Για παράδειγμα, εάν ένα τεστ με ευαισθησία 90% και ειδικότητα 95% εφαρμοστεί σε πληθυσμό όπου ο επιπολασμός (δηλαδή η διασπορά του ιού) είναι 5%, θα δώσει πραγματικά θετικά για αντισώματα αποτελέσματα σε ποσοστό 49% (το 51% των ατόμων θα είναι ψευδώς θετικά). Αν το ίδιο τεστ γίνει σε πληθυσμό με επιπολασμό πάνω από 52%, τότε λιγότερα από ένα στα 20 άτομα (περίπου 5%) με θετικό αποτέλεσμα θα είναι ψευδώς θετικά. Συνεπώς, επιλέγοντας τεστ με πολύ υψηλή ειδικότητα, ίσως 99,5% ή μεγαλύτερη, η πιθανότητα ανίχνευσης των πραγματικά θετικών ατόμων σε πληθυσμούς με επιπολασμό περίπου 5% είναι σαφέστατα μεγαλύτερη.
• Μία προτεινόμενη στρατηγική για την αύξηση της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων είναι να σχεδιαστεί ένας αλγόριθμος δοκιμασιών που θα μεγιστοποιήσουν τη συνολική ειδικότητα διατηρώντας ταυτόχρονα τη μέγιστη ευαισθησία. Με βάση αυτόν τον αλγόριθμο, άτομα που βρέθηκαν αρχικά θετικά ελέγχονται ξανά με ένα δεύτερο τεστ. Για παράδειγμα, σε πληθυσμό με επιπολασμό 5%, το ποσοστό των αληθώς θετικών ατόμων μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, έως και 95%, εάν τα αρχικά θετικά δείγματα ελεγχθούν με ένα δεύτερο τεστ, που έχει επίσης 90% ευαισθησία και 95% ειδικότητα.
• Ορισμένα τεστ αντισωμάτων μπορεί να παρουσιάζουν διασταυρούμενη αντιδραστικότητα με άλλους κορονοϊούς, όπως αυτούς που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα, οδηγώντας σε ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Επίσης, μερικά άτομα μπορεί να μην αναπτύξουν ανιχνεύσιμα αντισώματα μετά από λοίμωξη με τον νέο κορονοϊό, ενώ σε κάποιους υπάρχει πιθανότητα τα επίπεδα αντισωμάτων να μειωθούν με την πάροδο του χρόνου σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. Έτσι, τα αποτελέσματα των ορολογικών τεστ δεν δείχνουν με απόλυτη βεβαιότητα την παρουσία ή απουσία πρόσφατης ή προηγούμενης λοίμωξης με SARS-CoV-2.
• Τέλος, εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι πρέπει να προτιμώνται τα ορολογικά τεστ που έχουν λάβει εξουσιοδότηση/άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης (EUA) για την εκτίμηση της δημόσιας υγείας ή για κλινική χρήση, δεδομένου ότι τα χαρακτηριστικά τους και τα αποτελέσματα των δοκιμών τους έχουν ελεγχθεί από το FDA.