Ευαγγελισμός της Θεοτόκου: Είχε δώσει ή όχι κρίνο στην Μαρία ο Γαβριήλ

Περνώντας κανείς έξω από τη Μητρόπολη των Αθηνών δεν μπορεί να μην έχει παρατηρήσει το τεράστιο ψηφιδωτό πάνω από την είσοδο που ιστορεί ένα από τα πιο γνωστά θέματα της βυζαντινής εικονογραφίας, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Εξάλλου, η ίδια η Μητρόπολη είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό που συμβολικά έχει συνδεθεί με την 25η Μαρτίου και την εθνική παλιγγενεσία. 

Βλέποντας πιο προσεκτικά το ψηφιδωτό του Ευαγγελισμού ένας παρατηρητικός θα διαπιστώσει ότι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ δεν κρατά τον περίφημο κρίνο, αλλά ένα ραβδί. 

Τελικά ο Αρχάγγελος που έφερε το χαρμόσυνο μήνυμα -εξ ου και Ευαγγελισμός: καλή είδηση- στην Μαρία κρατούσε ή όχι κρίνο;

Γράφει ο Χρήστος Γκότσης στο βιβλίο «Ο Μυστικός κόσμος των βυζαντινών εικόνων», εκδ. Αποστολικής Διακονίας περιγράφοντας την εικόνα του Ευαγγελισμού στην βυζαντινή εικονογραφία: «Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Είναι ο «πρωτοστάτης άγγελος», ο αγγελιοφόρος του Θεού, που έφερε στην αγνή κόρη της Ναζαρέτ το χαρμόσυνο μήνυμα. Η στάση του σώματός του δείχνει τη χαρά που έφερε το μήνυμά του. Παρόλο που ο Αρχάγγελος βρίσκεται στο έδαφος, φαίνεται σαν να κινείται, όπως μαρτυρά το άνοιγμα των ποδιών του. Στον Ευαγγελισμό της Μονής Δαφνίου, η στάση του αγγέλου δίνει με αριστουργηματικό τρόπο την εντύπωση ότι η πτήση του δεν έχει τελειώσει, ενώ μιλάει στην Παναγία».

Τι κρατάει όμως ο Αρχάγγελος;

Ο Χρήστος Γκότσης δίνει στη συνέχεια την απάντηση. Γράφει λοιπόν ότι «ο Γαβριήλ κρατά με το αριστερό του χέρι ένα ραβδί, που είναι το σύμβολο του αγγελιοφόρου, και όχι κρίνο, όπως μας έχει συνηθίσει η δυτική ζωγραφική. Το δεξί του χέρι απλώνεται με έντονη κίνηση προς την Παναγία. Της φωνάζει, σύμφωνα με το γνωστό τροπάριο: “Ποιο εγκώμιο να σου προσφέρω που να είναι αντάξιό σου; Πώς να σε ονομάσω; Απορώ και μένω έκπληκτος. Γι’ αυτό, όπως μου διατάχτηκε, σου φωνάζω: Χαίρε, εσύ που είσαι γεμάτη χάρη”».

Για το πώς παρουσιάζεται η Παναγιά στην εικονογραφία του Ευαγγελισμού γράφει ο Χρήστος Γκότσης ότι «η Μητέρα του Θεού είναι η «κεχαριτωμένη», η ευλογημένη ανάμεσα στις γυναίκες. Η βυζαντινή εικόνα του Ευαγγελισμού την παρουσιάζει άλλοτε να κάθεται στον θρόνο της και άλλοτε να στέκεται όρθια. Όταν η Θεοτόκος εικονίζεται καθιστή, η εικόνα τονίζει την ανωτερότητά της απέναντι στον Αρχάγγελο. Στην Εκκλησία μας υμνούμε, όπως είναι γνωστό, την Παναγία ως «πιο τιμημένη από τα Χερουβίμ και ασύγκριτα πιο ένδοξη από τα Σεραφείμ» (δηλαδή τα αγγελικά τάγματα). Σε άλλες εικόνες, η Θεοτόκος είναι όρθια, για να ακούσει, τρόπον τινά, καλύτερα το θείο μήνυμα. Στην περίπτωση της Θεοτόκου, αξίζει να μελετήσουμε κυρίως τα συναισθήματά της, τις σκέψεις της και γενικά τον ψυχικό της κόσμο τη στιγμή του Ευαγγελισμού».

Σε πολλές ορθόδοξες εικόνες που επηρεάστηκαν έντονα από την δυτική τέχνη, ιδίως από την τεχνοτροπία που εισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς την εποχή του Όθωνα, αλλά και από την δυτικότροπη ρωσική αγιογραφία μπήκε και στην ελληνική παράδοση και εικονογραφία ο κρίνος.

Μάλιστα έχει προσδιοριστεί ότι πρόκειται για το είδος lilium candidum, που επονομάστηκε «ο κρίνος της Παναγίας» στα ελληνικά και «Madonna Lily» στα ξένα. Εξ ου και πέρασαν στην λαϊκή παράδοση φράσεις όπως: «Έμεινε έγκυος με τον Κρίνο» ή «μύρισε τον κρίνο και έμεινε έγκυος».