Αυτά είναι τα παραδοσιακά ελληνικά έθιμα για το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας

Η περίοδος των Αποκριών κορυφώνεται ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα όπου ξεκινάει η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής που οδηγεί στο Πάσχα και συνδέεται με έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στα βάθη των αιώνων.

Κάθε τόπος διαθέτει μοναδικά και ξεχωριστά έθιμα που προσελκύουν πολίτες από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Τα περισσότερα από αυτά έχουν ρίζες ακόμη και στην Αρχαία Ελλάδα όπου αναβιώνουν Διονυσιακές παραδόσεις και συνήθως εορτάζεται ο «θάνατος» του χειμώνα και την υποδοχή της Άνοιξης.

Ο «Βλάχικος Γάμος» της Θήβας

Στην αρχή της Άνοιξης, εποχή της βλάστησης, γονιμότητας και ανανέωσης της φύσης, γίνονταν τέτοιες τελετές όπου κυριαρχούσαν φαλλικά τραγούδια, σκωπτικοί και πυρρίχιοι χοροί, οινοποσία, αστεία πειράγματα, άσεμνες χειρονομίες, αναπαραστάσεις του θανάτου και της ανάστασης. Τέτοιες τελετές έκαναν και οι ποιμένες για να βλαστήσει η γη και να βοσκήσουν τα κοπάδια τους.

Η λαϊκή αυτή κωμωδία διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες από τους βλάχους-ποιμένες της περιοχής του Ασπροποτάμου που ήταν απάτητη από τους Τούρκους και άλλους ξένους κατακτητές. Από εκεί μεταφέρθηκε στη Θήβα, γύρω στα 1830.

Όλα θυμίζουν Διόνυσο και γι’ αυτό το έθιμο αυτό ζυμωμένο και με άλλα λαϊκά ντόπια έθιμα, σχετικά με την γονιμότητα και την ανανέωση, βρήκε γόνιμο χώμα και ρίζωσε στη Θήβα, την πατρίδα του Βάκχου, όπου γίνονταν ανάλογες γιορτές όπως τα Διονύσια.

Το σύνολο των δρώμενων του εθίμου του Βλάχικου γάμου κορυφώνεται με την πομπή και την τελετή του «γάμου» την Καθαρά Δευτέρα και τον σκωπτικό διάλογο, ο οποίος εξελίσσεται με την βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπεθέρων» του γαμπρού και της νύφης, μεταφέρει δε σημειολογικά στο σήμερα, την αρχαιότατη Διονυσιακή λατρεία, η οποία δραματοποιείται και εικονοποιείται με θεατρικό τρόπο με τον κυκλικό «χορό του πεθαμένου», ο οποίος αποτελεί το κορυφαίο δρώμενο του εθίμου.

Ο Βλάχικος γάμος, αποτελεί μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη

Το παραδοσιακό έθιμο που έχει περάσει ακόμη και στην καθομιλουμένη όταν λέμε «έγινε του Κουτρούλη ο γάμο» πραγματοποιείται κάθε χρόνο ανήμερα Καθαρά Δευτέρα.

Οι ρίζες του εντοπίζονται από τον 14ο όπου ένα ζευγάρι νεόνυμφων που είναι δύο άντρες, μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί ένα τρικούβερτο γλέντι.

Ο Κουτρούλης ήταν ιστορικό πρόσωπο που είχε καταγωγή από τη Μεθώνη. Ο καβαλλάριος κυρ Ιωάννης Κουτρούλης δημιούργησε παράνομο δεσμό με μια γυναίκα που ήταν ήδη παντρεμένη και που όλες οι προσπάθειες για διαζύγιο συναντούσαν την άρνηση της Εκκλησίας.

Η παράνομη συμβίωση κράτησε δεκαεπτά χρόνια και αποτελούσε το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής, αφού ήταν το πρώτο θέμα για κουτσομπολιά και πειράγματα. Όταν όμως το 1394 η γυναίκα παρουσίασε πράξη διαζυγίου του γάμου της από τον Επίσκοπο Μεθώνης, της επετράπη ο γάμος της με τον Κουτρούλη.

Κατά το γάμο, που ήταν μάλλον πανηγύρι, οι διασκεδάσεις κράτησαν αρκετές ημέρες, αφενός μεν προς πείσμα του πρώτου συζύγου, αφετέρου δε προς ικανοποίηση και τιμή του πολλά παθόντος και πολλά δαπανήσαντος Ιωάννη Κουτρούλη.

Σκυριανή Αποκριά

Η Σκυριανή αποκριά είναι ένα από τα πιο δημοφιλή παραδοσιακά δρώμενα στην Ελλάδα. Στην ουσία ξεκινά με την μεταμφίεση των κατοίκων σε Γέρους, Κορέλες και Φράγκους. Έπειτα έχουμε τα στιχάκια που απαγγέλλονται και τα οποία συνδέονται με την σάτιρα και τέλος όλη αυτή η γιορτή ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα, με σημείο αναφοράς την κεντρική πλατεία, ντυμένοι όλοι με παραδοσιακές φορεσιές συμμετέχοντας σε νησιώτικους παραδοσιακούς ρυθμούς.

Στη Σκύρο τις απόκριες υπάρχει μία Διονυσιακή ατμόσφαιρα. Στους δρόμους θα δείτε άντρες μεταμφιεσμένους και έχοντας πάνω τους κουδούνια διασχίζουν την αγορά (σοκάκια). Πιο συγκεκριμένα οι λεγόμενοι “Γέροι” φορούν μία μαύρη κάπα και μία μάσκα με δέρμα από μικρό κατσίκι. Στη μέση φορούν πολλά κουδούνια, από αυτά που έχουν τα πρόβατα.

Τον «Γέρο» τον συνοδεύουν «η Κορέλα» και «ο Φράγκος». Η Κορέλα (που μπορεί να είναι και άντρας), φοράει παραδοσιακή γυναικεία στολή, ενώ κρύβει το πρόσωπο της με μάσκα. Ο Φράγκος φοράει ένα Ευρωπαϊκό παντελόνι και συνήθως έχει κρεμασμένο πίσω του ένα μεγάλο κουδούνι.

Σύμφωνα με τον μύθο, το έθιμο αυτό έχει σχέση με έναν τσοπάνη ο οποίος έχασε όλα του τα πρόβατα από τον βαρύ χειμώνα. Θέλοντας να γνωστοποιήσει αυτό το γεγονός στους κατοίκους, ζώστηκε με τα κουδούνια από τα πρόβατα και παίρνοντας την σύζυγό του μαζί καθώς και τον παραγιό του, περπατούν στα σοκάκια του νησιού.

Το έθιμο της Τράτας

Το έθιμο της τράτας, όπου την τελευταία Κυριακή το μεσημέρι, στην κεντρική πλατεία του Νησιού, καταφθάνει η τράτα (βάρκα), με το πλήρωμά της και οι συμμετέχοντες φορώντας στολή ψαράδων, σατιρίζουν την επικαιρότητα λέγοντας στιχάκια.

Το έθιμο του γάμου

Άλλο ένα έθιμο που θα συναντήσουμε στην Σκύρο έχει σχέση με τον γάμο και τις βαπτίσεις. Όπου εδώ οι προσκεκλημένοι δεν λαμβάνουν προσκλητήριο, αλλά οι οικογένειες της νύφης και του γαμπρού περνούν από τα σπίτια και τους προσφέρουν τηγανίτες. Με την ολοκλήρωση της τελετής, αντί για κουφέτα προσφέρουν και πάλι τηγανίτες με μέλι στους καλεσμένους.

Το έθιμο του «Αχυρένιου Γληγοράκη» στη Βόνιτσα

Το έθιμο του «Αχυρένιου Γληγοράκη»   αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα στην Βόνιτσα Αιτωλοακαρνανίας και βρίσκει τις ρίζες του στην βενετσιάνικη κληρονομιά.

Ο Γληγοράκης ήταν ένας ψαράς που αρνήθηκε τη θάλασσα και έψαξε τη τύχη του στη στεριά. Η θάλασσα όμως τον εκδικήθηκε και τον έριξε στα ξένα, να ταλαιπωρείται και να μην μπορεί να έχει δουλειά.

Κάθε χρόνο την Αποκριά, οι ψαράδες θυμούνται τον Γληγοράκη, και τον καταδικάζουν με το δικό τους τρόπο. Αφού πιούν, μασκαρευτούν από το Σάββατο της Τυρινής έως την Καθαρά Δευτέρα βλέπουν τον αρνητή της θάλασσας να έρχεται όπως τότε, που τον έφεραν σηκωτό για να τον πάνε στο Κοιμητήριο του ψαράδικου συνοικισμού.

Πρόχειρα φτιαγμένος από άχυρο και παλιά ρούχα κάνει την είσοδό του πάνω σε ένα γάιδαρο που τον τραβά ένας αγροφύλακας και του προσφέρουν βοήθεια δύο γιδοβοσκοί. Οι ρόλοι είναι από χρόνια μοιρασμένοι. Η μάνα, η γυναίκα, οι μοιρολογίστρες, ο γιατρός, οι συγγενείς, ο παππάς. Κάθε χρόνο καινούργια βάσανα περιμένουν τον Γληγοράκη. Ο γιατρός βγάζει γνωμάτευση κάνοντας ερωτήσεις στους συγγενείς και εξετάζει τον ασθενή.

Την Καθαρή Δευτέρα, ο Γληγοράκης βρίσκει την κάθαρσή του αφού καταλήγει στη φωτιά με τους θεατές να συμμετέχουν σε μια μεγάλη γιορτή με άφθονο κρασί, τραγούδι και χορό.

Το έθιμο των Μουντζούρηδων στον Πολύσιτο της Βιστωνίδας

Η προετοιμασία της μεγάλης γιορτής ξεκινάμε την παραδοσιακή σαρακοστιανή Λαγάνα η οποία παρασκευάζεται από την προηγούμενη μέρα με την παρασκευή της παραδοσιακής Λαγάνας. Παράλληλα, σε μεγάλα καζάνια βράζεται η φασολάδα προκειμένου να προσφερθεί στους επισκέπτες την Καθαρά Δευτέρα.

Ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας, τους επισκέπτες περιμένει μια έκπληξη, αφού δυο μεταμφιεσμένοι ντόπιοι τους υποδέχονται και προσπαθούν να τους μουντζουρώσουν με την καπνιά από το καζάνι που έβραζε η φασολάδα έτσι ώστε όλοι να γιορτάσουν την Καθαρή Δευτέρα μασκαρεμένοι.

Το έθιμο του «Αγά» στα Μεστά της Χίο

Στα Μαστιχοχώρια, στα Μεστά και τους Ολύμπους, αλλά και στο Πυργί και στο Λιθί, χωριά που διατηρούν τα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά τους, αναβιώνει κάθε χρόνο την Καθαρή Δευτέρα, το έθιμο του «Αγά». Πρόκειται για ένα ιδιότυπο δικαστήριο, από το οποίο δε γλιτώνει κανείς, χωρίς να καταβάλει πρόστιμο! Το έθιμο του Αγά έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και ανάγεται γύρω στο 1830-1840.

Στα Μεστά και στους Ολύμπους, ο Αγάς έχει μεταλλαχθεί σε ολόκληρη γιορτή, με ενδιαφέρουσες αναπαραστάσεις και δρώμενα, που προσελκύουν στα μεσαιωνικά καστροχώρια πολλούς επισκέπτες, οι οποίοι και μπορούν να συμμετέχουν ενεργά.

Το «δικαστήριο» στην Κάρπαθο

Στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο ανταλλάσσονται απρεπείς χειρονομίες μεταξύ των θεατών, και γι’ αυτό οδηγούνται στο «δικαστήριο» από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες), προς απονομή δικαιοσύνης από τους σεβάσμιους του νησιού.

Το «ξάρτυσμα» στον Πόρο

Στον Πόρο συναντάμε το «ξάρτυσμα», το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη και τα υπολείμματα από το φαγοπότι της αποκριάς.

Πρόκειται για ένα έθιμο που τηρούσαν όσοι Υδραίοι, έμεναν στην περιοχή του Πόρου. Η Καθαρή Δευτέρα, λεγόταν τότε Σκυλοδευτέρα, γιατί έριχναν τα υπολείμματα των φαγητών στα σκυλιά.

Ο Μπέης στην Αλεξανδρούπολη

Το έθιμο του «Μπέη» ή «Κιοπέκ Μπέη», τελείται στις περιοχές Διδυμότειχου, Ορεστιάδας και Τριγώνου με διάφορες παραλλαγές.

Στην βασική του μορφή, ένας άρχοντας, ο «Μπέης», με τους ακολούθους του, περιέρχεται τα σπίτια του χωριού, όπου δέχεται κεράσματα και δίνει ευχές. Ακολουθεί στην πλατεία, αναπαράσταση οργώματος, σποράς και γενετήσιας πράξης, ο συμβολικός θάνατος και η ανάστασή του.

Ο χορός των Παπάδων στην Κέρκυρα

Ο Χορός των παπάδων ή χορός στην Κέρκυρα αποτελεί ένα έθιμο που σηματοδοτεί το τέλος των αποκριάτικων εκδηλώσεων.

Το έθιμο πραγματοποιείται την Κυριακή της Τυρινής (παραμονή της Καθαράς Δευτέρας), όπου έπειτα από τον κατανυκτικό εσπερινό ο αρχαιότερος ιερέας τίθεται επικεφαλής του χορού.

Ακολουθούν οι υπόλοιποι ιερείς, τα μέλη της εκκλησιαστικής επιτροπής, οι ψάλτες, οι δημοτικοί άρχοντες και όσοι επιθυμούν, όλοι όμως άντρες και αυστηρά κατά τάξη ηλικίας.

Ο ιερέας τραγουδά τον πρώτο στίχο και οι υπόλοιποι χορευτές επαναλαμβάνουν. Ο χορός εκτελείται χωρίς μουσικά όργανα.

Το έθιμο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 19 νέα στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.

Το «γαϊτανάκι»

Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα – και σε διάφορες παραλλαγές – το χορευτικό δρώμενο, το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ξεσηκώνει μικρούς και μεγάλους.

Αγροτικό καρναβάλι στη Νέδουσα

Η αναβίωση ενός αγροτικού καρναβαλιού στη Νέδουσα, στη νότια Πελοπόννησο, όπου οι επισκέπτες συμμετέχουν ενεργά σε ένα αρχαίο τελετουργικό για ευημερία και γονιμότητα.