Ανάκτορα Τατοΐου: Έργα αποκατάστασης στο δάσος, τους κήπους και το κοιμητήριο
Τα απαιτούμενα έργα για την αποκατάσταση του δασικού τοπίου, των ανακτορικών κήπων και του κοιμητηρίου στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου παρουσίασαν η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θόδωρος Σκυλακάκης, την Τρίτη 6 Φεβρουαρίου.
Παρουσιάστηκαν τέσσερις μελέτες, δύο από κάθε Υπουργείο, με αντικείμενο τις δράσεις αρμοδιότητάς τους που αφορούν στην υλοποίηση του συνολικού έργου στο Τατόι.
Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Πολιτισμού είναι υπεύθυνο για την αποκατάσταση των κήπων του Ανακτόρου, καθώς και για τις εργασίες στον Ι.Ν. της Αναστάσεως και στο κοιμητήριο του λόφου Παλαιόκαστρο στο κτήμα Τατοΐου. Οι σχετικές μελέτες γι’ αυτά τα έργα υλοποιήθηκαν με χορηγία της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου «ΑΙΓΕΑΣ» των Αθανάσιου και Μαρίνας Μαρτίνου.
Από την άλλη, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αντιστοίχως, έχει την ευθύνη για την υλοποίηση έργων που αφορούν στην αποκατάσταση του δασικού οικοσυστήματος, καθώς και στην αποκατάσταση της βλάστησης και στην ανάδειξη του κοιμητηρίου. Οι παρουσιάσεις αυτών των μελετών και δράσεων πραγματοποιήθηκαν από τον Προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος, κ. Ευάγγελο Γκουντούφα και από τον αρχιτέκτονα και επιστημονικό υπεύθυνο του δεύτερου έργου, κ. Θωμά Δοξιάδη.
Οι 4 μελέτες
Οι δασική έκταση των Ανακτόρων
Οι ενέργειες της Δασικής Υπηρεσίας για την αποκατάσταση της καμένης περιοχής, με γνώμονα και το περιεχόμενο της διαχειριστικής μελέτης Εθνικού Δρυμού-Πάρνηθας 2015-2024, εδράζονται στους εξής πέντε πυλώνες:
- Αντιδιαβρωτικά έργα προστασίας του εδάφους
- Έργα συντήρησης δασικού οδικού δικτύου
- Έργα πρόληψης δασικών πυρκαγιών με δημιουργία στεγασμένων αντιπυρικών ζωνών και απομάκρυνσης υπολειμμάτων υλοτομίας
- Απόληψη ιστάμενης καμένης ξυλείας, ως προϊόν έκτακτης κάρπωσης και
- Τεχνητές Αναδασώσεις σε κατάλληλα επιλεγμένες επιφάνειες
Ειδικά στον πυρήνα των πρώην βασιλικών κτημάτων, οι εργασίες έπρεπε να επεκταθούν σε μεγαλύτερες επιφάνειες, διότι υπήρχαν πολλά ξερά καμένα ιστάμενα δέντρα και σπασμένα ξερά κατακείμενα, καθώς και πλήθος ξερών κλαδιών, τα οποία κρίθηκαν επικίνδυνα για την ακεραιότητα των ήδη υπαρχουσών κατασκευών, αλλά και των επισκεπτών και έπρεπε να απομακρυνθούν από την επιφάνεια. Επίσης, πολλά δέντρα, τα οποία δεν είχαν καεί ολοσχερώς και ξεράθηκαν μετά τις πρότερες επεμβάσεις που είχαν γίνει έπρεπε και αυτά να απομακρυνθούν για τους ίδιους λόγους.
Η βλάστηση και η ανάδειξη του κοιμητηρίου
Σχετικά με την έρευνα γύρω από το κοιμητήριο του κτήματος Τατοΐου, η μελέτη αποτυπώνει ότι λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του χώρου, που περικλείει ιστορικά ακίνητα μνημεία που βρίσκονται μέσα στο φυσικό δάσος, για λόγους ανάδειξης και προστασίας της ταυτότητας του χώρου και με δεδομένη την αυξητική τάση των περιστατικών πυρκαγιάς στο μέλλον, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, προτείνεται η νέα διάπλαση της βλάστησης στο χώρο του κοιμητηρίου να έχει τα χαρακτηριστικά ζώνης ανάσχεσης πυρκαγιάς (fuel break).
Παράλληλα, πέραν από τη βλάστηση με χαρακτήρα δάσους, προτείνεται η αποκατάσταση των ιστορικών δενδροστοιχιών κυπαρισσιών στα μονοπάτια του κοιμητηρίου, στα οποία βρέθηκαν υπολείμματα λαιμών σε γραμμική διάταξη, αλλά και των δύο δενδροστοιχιών κυπαρισσιών στις δύο αλέες κυπαρισσιών που οδηγούσαν στο κοιμητήριο και βρίσκονται εκτός του στενού πυρήνα του κοιμητηρίου. Οι δύο αυτές αλέες κυπαρισσιών οδηγούσαν τον επισκέπτη προς το κοιμητήριο και θεωρούνται άρρηκτα συνδεδεμένες με το αφήγημα της ιστορίας του κοιμητηρίου.
Επιπρόσθετα, συνιστάται η αποκατάσταση και συμπλήρωση των μονοπατιών του κοιμητηρίου, βάσει των τεκμηρίων που βρέθηκαν στο χώρο, σχετικά με τις οδεύσεις και τα υλικά κατασκευής, επέμβαση που αναμένεται να αναδείξει τα ακίνητα μνημεία του χώρου.
Οι κήποι
Η ιστορική τεκμηρίωση, το θεσμικό πλαίσιο για τη διατήρηση και αποκατάσταση των ιστορικών κήπων, τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά, η χρήση κατάλληλου φυτικού υλικού, προσαρμοσμένου στο μικροκλίμα και ανθεκτικού στη φωτιά, αλλά και η χρήση υλικών με βάση τις αρχές της αναστρεψιμότητας και της βιωσιμότητας, αποτελούν βασικές παραμέτρους του σχεδιασμού της μελέτης αποκατάστασης. Η περιοχή επέμβασης της μελέτης περιλαμβάνει έκταση 34 στρεμμάτων και περιμέτρου 762 μέτρων. Ο ρόλος των δένδρων είναι πολύ σημαντικός στη σύνθεση του φυτικού υλικού. Φυτεύονται περίπου 450 δένδρα.
Τα μονοπάτια ακολουθούν τις αρχικές χαράξεις, όπως αυτές εντοπίζονται από τα ίχνη της οριοθέτησής τους. Η δημιουργία υδατοπερατών επιφανειών συμβάλλει στην ανάπτυξη της βιοποικιλότητας διασφαλίζοντας φυσικές συνθήκες στο περιβάλλον, ευνοώντας συγχρόνως την ανάπτυξη τοπικής χλωρίδας και πανίδας. Η υλοποίηση του έργου χρηματοδοτείται με 3.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Ο ναός της Αναστάσεως και το Κοιμητήριο
Το βασιλικό Μαυσωλείο, στο λόφο του Παλαιοκάστρου, στεγάζει τους τάφους των βασιλέων Κωνσταντίνου Α', Σοφίας και Αλεξάνδρου. Πρόκειται για ένα νεοβυζαντινό κτήριο της περιόδου του μεσοπολέμου. Η ανέγερσή του ξεκίνησε το 1936, αμέσως μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας. Η ολοκλήρωσή του ανακόπηκε, λόγω της κήρυξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στο λόφο Παλαιόκαστρο, υφίσταται από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 το κοιμητήριο της βασιλικής οικογένειας, στο οποίο εν συνεχεία ανεγέρθηκε ο Ι.Ν. της Αναστάσεως. Η καθ’ ύλην αρμόδια Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ υλοποίησε τις μελέτες και το έργο αποκατάστασης του διακόσμου του Ναού της Αναστάσεως, και των ταφικών μνημείων, ενώ με χορηγία της ΑΜΚΕ «ΑΙΓΕΑΣ» εκπονήθηκε η μελέτη και υλοποιείται το έργο αποκατάστασης του βασιλικού Μαυσωλείου.
Το κτήμα του Τατοΐου, χαρακτηρισμένο ως ιστορικός τόπος, αποτελεί σύνθετο έργο ανθρώπου και φύσης, καθώς είναι συνδεδεμένο με σημαντικά ιστορικά γεγονότα και με την ιστορικότητα και αισθητική του Αττικού τοπίου, καθώς συνθέτει ένα χαρακτηριστικό πυρήνα περιβαλλοντικού, φυσικού, πολιτιστικού και αρχιτεκτονικού συνόλου. Το Κτήμα αγοράστηκε από τον Γεώργιο Α΄ το 1872 και χρησιμοποιήθηκε από την πρώην βασιλική οικογένεια έως το 1967. Σε διάστημα 100 ετών περίπου οικοδομήθηκαν και μετασκευάστηκαν κτήρια σε επιμέρους ενότητες με βάση τη χρήση: Η ανακτορική ενότητα αναπτύσσεται γύρω από το κτήριο της Έπαυλης με κτίσματα και υποδομές για την εξυπηρέτηση της βασιλικής οικογένειας και του προσωπικού. Η διοικητική ενότητα, σε μικρή απόσταση από την Έπαυλη, περιλαμβάνει κτήρια στέγασης των υπηρεσιών διοίκησης και ασφαλείας. Η ταφική ενότητα αποτελούμενη από το Μαυσωλείο, το Ναό της Αναστάσεως και τους τάφους της βασιλικής οικογένειας στην κορυφή του λόφου του Παλαιοκάστρου.
Οι δηλώσεις των υπουργών
Η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Τα έργα αποκατάστασης και ανάπλασης εξελίσσονται συστηματικά την τελευταία πενταετία στο π. βασιλικό κτήμα Τατοϊου, εντός συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος. Ένα, μέχρι πρότινος και για δεκαετίες, εγκαταλελειμμένο κτήμα, συνολικής έκτασης 42.000 στρεμμάτων, αποτελούμενο από ιστορικό πυρήνα 1.600 στρεμμάτων και περίπου 1.200 στρέμματα καλλιεργειών, προστατεύεται και αναβιώνει ως ένας νέος πόλος πολλαπλών δραστηριοτήτων πολιτισμού, ιστορικής μνήμης, αναψυχής, εκπαίδευσης, περιβαλλοντικής αγωγής και γνώσης. Κοινός μας στόχος, με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είναι να προωθήσουμε την αποκατάσταση και ανάπλαση του κτήματος μέσω, φιλικών προς το περιβάλλον, υποδομών και επεμβάσεων εντός του προστατευόμενου φυσικού τοπίου. Για όλες τις κατηγορίες πολιτών, θα το καταστήσουν και θα το διατηρήσουν ελκυστικό καθ’ όλη την διάρκεια του έτους. Συγχρόνως, θα σέβεται και θα προστατεύει τον ιστορικό του χαρακτήρα και το φυσικό περιβάλλον. Η αποκατάσταση των ανακτορικών κήπων ολοκληρώνεται με την παρέμβασή μας στο κτήριο του Ανακτόρου και στη δημιουργία ενός πρότυπου Μουσείου. Αντίστοιχα, η συντήρηση και η ανάδειξη της εκκλησίας της Αναστάσεως, και των ταφικών μνημείων ολοκληρώνει την παρέμβαση του ΥΠΕΝ.».
Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θόδωρος Σκυλακάκης, τόνισε: «Με στόχο την πλήρη αποκατάσταση του δασικού τοπίου στο Τατόι, κάποιες από τις συντονισμένες πρωτοβουλίες που υλοποιούμε έχουν, ήδη, αποδώσει “καρπούς”, ενώ την ίδια ώρα δρομολογούμε μία σειρά, σημαντικών, πρόσθετων δράσεων. Μετά την πυρκαγιά τον Αύγουστο του 2021 στο Δάσος της Πάρνηθας, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή του Τατοΐου, έχουμε περάσει, πλέον, στη φάση της αναγέννησης και όπου χρειαστεί παρεμβαίνουμε με τεχνητή αναδάσωση, σε επιλεγμένες επιφάνειες. Μεταξύ άλλων, η Δασική Υπηρεσία έχει, ήδη, υλοποιήσει αντιδιαβρωτικά έργα προστασίας του εδάφους, καθώς και συντήρησης του δασικού, οδικού δικτύου. Αξιοποιώντας πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας υλοποιούμε έργα πρόληψης δασικών πυρκαγιών, με δημιουργία στεγασμένων, αντιπυρικών ζωνών και απομάκρυνσης υπολειμμάτων υλοτομίας, ενώ παράλληλα λαμβάνουν χώρα και πρωτοβουλίες απόληψης ιστάμενης καμένης ξυλείας. Στόχος μας είναι η αποκατάσταση ιστορικών τοπόσημων, η βελτίωση των συνθηκών αντιπυρικής προστασίας, μέσω χειρισμών της βλάστησης και η ανάδειξη των μνημείων του κοιμητηρίου. Το “νέο Τατόι”, όπως αυτό θα διαμορφωθεί με τις πρωτοβουλίες που λαμβάνουμε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, θα αποτελέσει έργο “πνοής” για τη χώρα μας, καθώς συνδυάζει την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, με την αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος και την ήπια και ποιοτική, τουριστική ανάπτυξη».
